Kakabos—Ang ‘Dili-Iladong Emerhensiya’
“DAGHAN kitag nadunggan bahin sa makapabalakang mga emerhensiya bahin sa pag-init sa tibuok yuta ug mga ozone layer ug polusyon sa dagat,” matod sa tigtambag sa Hiniusang Kanasoran nga si Dr. Mahbub Ul-Haq, apan siya midugang: “Ang pag-init sa tibuok yuta ug daghang ubang makapabalakang mga emerhensiya mopatay pa lang sa tawo [samtang] ang dili-iladong mga emerhensiya nagkalas sa daghang kinabuhi sa nagakaugmad nga mga nasod kada adlaw.” Si Dr. Ul-Haq mikomento bahin sa usa nianang dili-iladong mga emerhensiya. “Ang kakabos,” siya miingon, “sa pagkatinuod mao ang kinagrabehang tigpatay.” Sa unsang paagi?
Alang sa kadaghanan sa 1.3 bilyon ka tawo sa tibuok kalibotan nga nabuhi sa usa ka dolyar o menos pa sa usa ka adlaw, ang kakabos sa pagkatinuod nahimong makamatayng katalagman. Hangtod sa 18 ka milyong tawo, nagtaho ang magasing UN Chronicle, ang nangamatay gumikan sa “langkit-kakabos nga mga hinungdan” matag tuig. Kining gidaghanona makapakurat! Handurawa ang makadanig pagtagad nga mga ulohan sa balita kon, pananglitan, ang tibuok populasyon sa Australia, mga 18 ka milyon, malunosan sulod sa usa ka tuig! Bisan pa niana, ang kamatayon niining minilyong kabos, mikomento ang sibya sa Radyo sa HK, “wala kaayo hisgoti.” Kini, sa pagkatinuod, usa ka ‘dili-iladong katalagman.’
Aron mahimong ilado, ang mga hawas gikan sa 117 ka nasod nga nagtambong sa kinaunahang Tibuok-Kalibotang Komperensiya Alang sa Sosyal nga Kaugmaran naghisgot bahin sa mga paagi sa pagsulbad sa suliran sa kakabos sa kalibotan. “Siyento singkuwenta ka tuig kanhi ang kalibotan milansad ug krusada batok sa pagpangulipon,” mipahinumdom si James Gustave Speth, ang administrador sa Programa sa Kaugmaran sa Hiniusang Kanasoran. “Karong adlawa kinahanglang ilansad nato ang usa ka tibuok-kalibotang krusada batok sa kakabos nga nag-apektar sa daghan.” Nganong may kabalaka? Ang kakabos, siya mipasidaan, “nagpatunghag kawalay-paglaom ug kawalay-kasegurohan ug nagpameligro sa atong kalibotan.”
Apan, bisan pag ang mga delegado naghisgot sa mga paagi sa pagtapos sa kakabos, ang usa ka ‘relo sa kakabos,’ nga naniid sa gidaghanon sa mga bata nga matawo diha sa kabos nga mga pamilya kada adlaw, nagpakita nga ang kahimtang sa kakabos sa kalibotan nagakagrabe. Ang relo, nga gipasundayag diha sa dapit sa kombensiyon, nagpakita nga panahon sa usa-ka-semanang komperensiya, duolan sa 600,000 ka bag-ong natawo nga mga bata ang nadugang sa kanunayng nagauswag nga gidaghanon sa mga kabos. Sa natapos ang kataposang adlaw sa komperensiya, ang relo nga gipasundayag gipahunong; apan sa tinuoray, sumala sa giingon ni Speth, “ang suliran sa kakabos nagapadayon sa pag-uswag.” Ang pangutana karon mao, Tagdon ba ang maong suliran?