Pagpaniid sa Kalibotan
Giresetang mga Tambal Giabusohan
Sa estado sa Victoria, Australia, ang mantalaan sa Melbourne nga Herald Sun nagtaho nga “ang mga Australiano naggasto ug $3 bilyones kada tuig sa mga medisina ug nagakagiyan sa giresetang mga painkiller.” Ang ministro sa panglawas sa Victoria nagpasidaan nga “ang pag-abuso sa giresetang mga tambal nahimong suliran nga wala maamgohi pag-ayo sa katawhan ug sama ra ka makahilo sa panglawas ug sa estilo sa kinabuhi sa gidiling mga droga.” Siya mipahayag usab ug kabalaka bahin sa mga taho nga dugang ug dugang katawhan karon ang mokonsulta sa nagkalainlaing mga doktor aron makakuha ug daghang reseta. Ang pipila ka tabletas tigomon, unya dugmokon ug iineksiyon ngadto sa sapasapa sa dugo. Sumala sa usa ka surbi, ang porsiyento sa katawhan nga nagtomar ug mga droga nga painkiller gawas sa gitugot nga medikal nga paggamit miuswag gikan sa 3 porsiyento sa 1993 ngadto sa 12 porsiyento sa 1995.
Inosenteng mga Biktima sa Rwanda
Panahon sa di pa dugayng pagpamatay sa Rwanda, ginatos ka libong babaye ang gipanglugos ug ang pipila gitener pa ingong seksuwal nga mga ulipon. Sa daghang kaso ang mga manglulugos mao ang mga lalaki nga linuog nga nagpatay sa mga bana ug mga paryente sa maong mga babaye. Mga 35 porsiyento sa mga biktima sa panglugos ang nagmabdos. Ang pipila ka babaye mipili sa aborsiyon o pagpatay sa masuso ingong paagi sa pagsulbad sa ilang suliran; ang uban nagbiya sa mga bata o nagpasagop kanila. Sa gihapon, “sa makasaranganong mga banabana, adunay 2,000 ngadto sa 5,000 ka wala kinahanglanang mga bata sa Rwanda kansang mga inahan gipanglugos panahon sa sibil nga gubat,” mitaho ang The New York Times. Daghan kaayong balo ug ilang mga anak ang gisalikway sa ilang mga komunidad. Ang Times nag-ingon nga “daghang babaye ang nalisdan sa pagkaplag ug bag-ong mga bana o pagsugod ug bag-ong kinabuhi.” Ang pipila ka inahan makakita diha sa ilang mga anak ug kanunayng pahinumdom sa ilang kaulaw ug sa pintas nga kamatayon sa mga minahal. Tungod niining masakit nga mga handomanan, ang pipila ka inahan nalisdan sa pagpakitag pagmahal sa ilang mga bata.
Mga Suliran sa Tiil
Sumala sa mga banabana nga gihimo sa Health Service of the Federal Association of Physicians sa Alemanya, katunga sa mga molupyo sa maong nasod adunay suliran sa ilang mga tiil. “Daghang tawo ang wala mag-atiman sa ilang mga tiil o nag-abuso sa ilang mga tiil pinaagi sa pagsul-ob ug sapatos nga huot kaayo o makadaot sa ilang panglawas,” nagtaho ang mantalaang Nassauische Neue Presse. Ang regular nga pagsul-ob ug tag-as ug takon o huot kaayong mga sapatos mahimong mosangpot sa kasakit sa mga tuhod, bat-ang, o likod. Ang mga sakit nga gipahinabo sa agup-op, sama sa athlete’s foot ug mycosis, mas kaylap na usab. Ang paagi sa panalipod nga gisugyot sa Federal Association of Physicians mao ang “pagpanghimasa pag-ayo hangtod mawala ang sabon ug mainampingong pagpauga sa mga gingi.”
Pagkagiyan sa Pagpamalit
Sa Irlandia ang hilabihang pagpamalit “giila na karon ingong pagkagiyan ug miduyog sa alkoholikong ilimnon, droga, pagsugal ug mga sakit may kalabotan sa pagkaon ingong usa ka grabeng emosyonal ug mental nga pagkalinga nga nagkinahanglag propesyonal nga tabang,” matod sa The Irish Times. Ang mga biktima niining maong pagkalinga mahimong mogasto ug dakong kantidad sa salapi sa pagpamalit ug mga butang nga wala nila kinahanglana. Ang taho nagsaysay: “Ang kahinam sa pagpamalit ug mga sinina nagtukbil sa pagpagula ug dopamine ug serotonin diha sa lawas, nga makapatungha ug maayong pagbati.” Alang sa walay-kontrol nga tigpamalit, sama sa naggiyan sa droga, ang pagbatig kalalim mahimong labi ug labi pang lisod nga makab-ot.
“Daghang Bata nga Tigtan-awg TV”
Ang surbi sa 21,000 ka pamilya sa Italya nagpadayag nga ang kadaghanan sa Italyanong kabataan nagiyan sa pagtan-aw ug TV. Ang mantalaang La Repubblica nag-ingon nga “daghang bata nga tigtan-awg TV” naanad sa paggamit sa remote control sukad sa unang tuig sa ilang kinabuhi. Kapin sa upat ka milyong Italyanhong kabataan tali sa mga edad nga tulo ug napulo ang nagtan-aw ug TV, halos gilamat sulod sa kapin sa duha ka oras ug tunga kada adlaw. Ang mga eksperto sa mental nga kahimsog nabalaka sa kamatuoran nga daghang bata nga ingon ka bata sa unom ngadto sa walo ka bulan mga hinan-aw na ug TV.
Kababayen-an ug Paghikog
“Adunay 4,500 ka paghikog sa Britanya matag tuig: lima ka lalaki sa matag babaye,” nagtaho ang The Times sa London. Apan ang gidaghanon sa mga paghikog sa batan-ong mga babaye tali sa 15 ug 24 anyos miuswag pag-ayo sa milabayng upat ka tuig. Usa ka propesor sa University of Southampton mipatin-aw sa usa sa posibleng mga hinungdan: “Ang batan-ong kababayen-an buot nga mahimong takos sa ilang mga trabaho ug sa gihapon abagahon ang mga kapit-os sa pagpadagan sa pamilya. Ang batan-ong mga inahan sa tungatungang hut-ong sa katilingban nagsuweldo ug mga yaya aron mahuptan nila ang ilang mga trabaho. Unya sila maguol ug mobating sad-an. Ang ilang kinaiyanhong hilig nagmando kanila nga mahimong mga inahan ug ang ilang mga hunahuna nagmando kanila nga manarbaho.” Ang propesor nagtuo nga ang pagpatongpatong niining tanang kapit-os ug mga kabug-at hayan magtukmod sa dugang pa sa paghikog.
“Tibuok-Yutang Sentro” sa AIDS
Ang India nahisama sa “usa ka kusog ug dagan nga tren nga nagapadulong sa katalagman” ug kusog nga nagakahimong “tibuok-yutang sentro sa usa sa labing bangis nga hampak nga mitakboy sukad sa tawo,” matod sa usa ka bag-ong pagtuon sa Thames Valley University, sa London. Sa susama, si Dr. Peter Piot, pangulo sa programa sa AIDS sa Hiniusang Kanasoran, namulong sa ika-11ng internasyonal nga miting bahin sa AIDS nga ang India kalit lang migimaw ingong nasod nga adunay kinadaghanang tawo nga nataptan sa kagaw sa AIDS—kapin sa 3 milyones sa 950 milyong populasyon niini. Sumala sa mantalaang Indian Express, ang usa ka pagtuon nagbanabana nga ang mga pampam regular nga ginaduaw sa 10 porsiyento sa kapin sa 223 ka milyong aktibo sa sekso nga mga lalaki sa India. Ang mga pampam nga nagtrabaho sa dagkong siyudad ug nadiskobrehang nataptan kasagarang gipapauli sa mga balangay nga ilang gipuy-an diin ang kawalay-alamag bahin sa sakit ug diin ang medikal nga mga pasilidad nga mas menos kay niadtong anaa sa siyudad nagpahinabog kusog nga pag-uswag sa pagkaylap sa sakit. Gibanabana nga sa tuig 2000, ang India adunay lima ka milyon ngadto sa walo ka milyong tawo nga positibo sa HIV ug labing menos usa ka milyong grabe nga mga kaso sa AIDS.
Mga Kadaot Gumikan sa mga Esport
• “Ang pagbisikleta sa bukid kusog kaayong midagsang, ug ang mga tigbisikleta nangaospital,” nagtaho ang Vancouver Sun sa Canada. Tali sa 1987 ug 1994, ang mantalaan nagtaho, ang gidaghanon sa katawhan nga nagbisikleta sa bukid sa Tinipong Bansa miusbaw ug 512 porsiyento, gikan sa 1.5 milyones hangtod sa 9.2 milyones. Ang hilabihan ka madasigong mga bag-ohan nga mobisikleta saylo sa ilang maarangan diha sa hilit nga mga dalan ug gagmayng mga agianan nalagpot gikan sa ilang mga bisikleta ug nag-antos dili lamang sa mga samad ug mga pangos kondili usab sa mga kadaot sa mga buolbuol, pulso, abaga, ug mga bukog sa liog. Ang pipila ka kadaot, bisag wala maghulga sa kinabuhi, mahimong adunay grabe dugay nga mga sangpotanan. Si Dr. Rui Avelar, kinsa nag-espesyalisar sa pagtambal sa mga kadaot gumikan sa mga esport, nagtuo nga ang pagkabali sa usa sa walo ka gagmayng mga bukog sa pulso dali rang masayloan diha sa mga X-ray. Siya mipasidaan: “Kon ikaw mahulog nga gitukod ang mga kamot, angay kang mabalaka pag-ayo niana.” Ang usa ka tawo mahimong makabaton ug pulsong may osteoarthritis ug mahiagom sa permanenteng kadaot.
• “Sa Alemanya, tali sa 1.2 milyones ug 1.5 milyones ka aksidente gumikan sa mga esport ang nahitabo kada tuig,” nagtaho ang Süddeutsche Zeitung. Ang medikal nga kawani sa University of Bochum nag-analisar sa 85,000 ka kadaot gumikan sa paglingawlingaw ug mga esport sa paningkamot nga makatigom ug tukma, detalyadong impormasyon bahin niana. Ang mga tigdulag saker nahiagom sa halos 50 porsiyento sa tanang kadaot. Bisan pa niana, kon konsiderahon ang gidaghanon sa mga sumasalmot sa lainlaing mga esport, ang mga tigdukiduki nakadiskobre nga ang saker, handball, ug basketbol ngatanan may susamang gidaghanon sa mga kadaot. Mga 1 sa 3 ka aksidente gumikan sa mga esport maoy sa buolbuol, nga gisundan sa 1 sa 5 sa tuhod.
Pagbantay sa E. Coli O157:H7
“Ang mga pagkaylap sa pagkahilo gumikan sa pagkaon nga gipahinabo sa isog nga matang sa bakteryang E. coli . . . nagauswag sa tibuok kalibotan,” nagpasidaan ang The New York Times. “Ang gidaghanon sa bakterya nga mahimong magdala sa hilo nagauswag, sama sa gidaghanon sa mga impeksiyon ug nangamatay sa tibuok kalibotan.” Ang matang sa bakterya, tipo O157:H7, unang nailhan nga suliran niadtong 1982. Bisan pa niana, sukad niadto kini misagop ug bag-ong gene aron mahimong Shiga nga hilo, nga nagpahinabog Shigella nga disenterya. Kon dili dayon matambalan, ang kalibanga moresulta sa pagdugo, pagkadaot sa rinyon, ug kamatayon. Sa 1993, sa amihanan-kasadpang Tinipong Bansa, 4 ka tawo ang namatay ug 700 ang nasakit human mokaon ug hilaw nga mga hamburger sa usa ka popular nga kutay sa mga restawran. Ning bag-o pa ang pagdagsang nahitabo usab sa Aprika, Australia, Hapon, ug Uropa. Sa Tinipong Bansa lamang, ang E. coli O157:H7 mahimong maoy responsable sa 20,000 ka balatian matag tuig ug gikan sa 250 ngadto sa 500 ang nangamatay. “Ang mga tigpamalit makapauswag sa ilang purohan nga dili mataptan pinaagi sa pagtino nga lutoon ang mga karne, ilabina ang mga ginaling nga karne, aron ang temperatura sa ilawom sa karne moabot ug 155 grado Fahrenheit, nga may igong kainiton nga magluto pag-ayo niini,” matod sa Times.