Sa Kataposan Akong Nakaplagan ang Kamatuoran

Sa hinapos sa Agosto 1939, ako mihapit sa Moscow sa akong pagpaingon sa akong yutang natawhan sa Budapest, Hungaria. Ang German-Soviet Nonaggression Pact napirmahan pipila ka adlaw ang miagi, niadtong Agosto 23, ug ang mga paril sa Kremlin giadornohan sa mga bandera nga Nazi swastika. Nganong didto ako sa Rusya, ug unsay naghulat kanako sa Hungaria?

UNA, tugoti ako sa pag-asoy sa usa ka yugto sa gamayng balangay sa Hungaria sa Veszprém, diin ako natawo niadtong Enero 15, 1918. Ako ang kinamagulangan sa upat ka bata, ug ang among mga ginikanan nagseguro gayod nga kami makasimba nga regular. Sa pag-edad nako ug singko, mitabang ako sa Misa diha sa usa ka Romano Katolikong kombento. Sa balay, mag-Misa kunohay ko alang sa akong mga igsoon, nga magsul-ob ug papel nga sotana nga akong gihimo alang sa serbisyo.

Sa pag-edad nakog otso, giabandono ni Papa ang pamilya, ug si Mama nag-atiman kanamo uban sa tabang sa iyang inahan. Sa pagkasunod tuig, si Mama namatay sa kanser. Sa misunod nga mga tuig, kaming mga bata gibulag ug gibutang sa nagkalainlaing mga balay sa ilo ug mga balay amomahan. Ang kataposang balay sa ilo nga akong napuy-an maoy duol sa Budapest. Gidumala kadto pinaagi sa Frères Maristes (Mga Igsoong Lalaki ni Maria), usa ka Pranses nga Katolikong orden sa mga magtutudlo. Ako may tinuod nga gugma alang sa Diyos, busa sa dihang nag-edad na akog 13, akong gidawat ang tanyag sa usa ka edukasyon sa ilang relihiyosong orden.

Masangkarong Relihiyosong Pagbansay

Sa pagkasunod tuig ako gipadala ngadto sa Gresya, diin ako mitambong sa usa ka Frères Maristes nga tunghaan nga gidumala sa Pranses, nga nag-andam kanako sa pagkahimong magtutudlo. Upat ka tuig sa ulahi, niadtong 1936, ako migraduwar uban ang sertipiko nga nagpakuwalipikar kanako sa pagtudlo sa tunghaang elementarya. Human sa graduwasyon ako nahimong igsoon sa relihiyosong orden, nga midawat sa tulo ka pilong panaad sa kakabos, pagkamasinugtanon, ug kaputli. Bisan tuod kaming mga igsoon nagsul-ob ug relihiyosong sapot ug nagtudlog katekismo, wala gayod namo tun-i ang Bibliya.

Nianang maong ting-init ako miaplay ug gidawat sa pagtudlo sa usa ka tunghaan sa Tsina. Sa Oktubre 31, 1936, ako migikan sakay sa barko sa Marseilles, Pransiya. Sa Disyembre 3, 1936, ako nahidangat sa Shanghai. Gikan didto ako mipadayon sakay sa tren padulong sa Beijing, ang kabisera, sa amihanang Tsina.

Sa usa ka bukirong rehiyon mga 25 kilometros gikan sa Beijing, ang relihiyosong orden nga Frères Maristes may dakong tunghaan, mga dormitoryo, ug mga tinukod sa umahan. Ang lokasyon maoy duol sa residensiya sa emperador panahon sa ting-init ug naglakip sa matahom nga pagkaugmad nga mga tanaman ug mga nagapamungang kahoy. Didto ako nalambigit sa hugot nga pagtuon sa Ininsek ug Ingles nga mga pinulongan. Apan wala gayod namo tun-i ang Bibliya.

Taliwala sa Kaguliyang

Sayo sa katuigang 1930, nailog sa Hapon ang Manchuria, usa ka bahin sa Tsina. Sa Hulyo 1937, ang kasundalohang Hapon ug Insek nagkombatihay duol sa Beijing. Ang madaogong mga Hapon nagpundar sa usa ka bag-ong kagamhanan uban ang Insek nga mga pangulo nga ilang gipili. Mitultol kini sa pagpakigbugno sa mga gerilyang Insek batok sa bag-ong kagamhanan.

Sanglit ang among monasteryo nga nahimutang gawas sa Beijing giila ingong teritoryong Pranses, kini nakalingkawas sa direktang pagpakig-away. Apan, kami naigo sa saag nga mga bala sa kanyon ug pinusilay nga nakasamad sa pipila sa kapin sa 5,000 ka Insek nga nanago sa among monasteryo. Sa kasamtangan, ang Insek nga mga gerilya maoy nagmando sa kabanikanhan.

Sa Septiyembre 1937 mga 300 ka armadong Insek nga mga gerilya ang miatake sa among mga tinukod, nga nangitag mga armas, salapi, ug pagkaon. Usa ako sa napulo ka Uropanhon nga gidalang bihag. Human mabihag sulod sa unom ka adlaw, usa ako sa unang mga bihag nga gibuhian. Nasakit ako gumikan sa pagkaog nahugawang pagkaon, busa naospital ako ug usa ka bulan.

Human sa akong pagkagawas sa ospital, gibalhin ako sa laing tunghaan nga gidumala sa relihiyosong orden, sa usa ka mas luwas nga dapit sa Beijing. Sa Enero 1938, ako gipadala sa Shanghai aron sa pagtudlo apan sa pagka-Septiyembre mibalik sa Beijing aron sa pagtudlo didto. Apan, human sa tuig sa pagtungha, wala na nako bag-oha ang akong relihiyosong mga panaad. Sulod sa pito ka tuig ako nangagpas sa usa ka relihiyosong kinabuhi ug sa edukasyon apan napakyas sa pagkaplag ug katagbawan sa akong pagpangita sa kamatuoran. Busa akong gibiyaan ang akong relihiyosong orden ug mipauli sa balay sa Budapest.

Niadtong higayona natigom ang naglugitom nga panganod sa Gubat Kalibotan II. Ang akong Pranses nga mga superyor nagdasig kanako sa pagsakay agi sa Trans-Siberian Railroad, nga moagi sa mga bahin sa Unyong Sobyet. Maoy niini nga panaw nga ako nakadangat sa Moscow niadtong Agosto 27, 1939, ug nakita ang mga paril sa Kremlin nga nadayandayanan sa mga banderang Nazi.

Usa ka Kalibotan nga Diha sa Gubat

Nahidangat ako sa yutang natawhan sa Budapest niadtong Agosto 31, 1939. Sa pagkasunod adlaw ang Alemanya misulong sa Polandia, nga nagsugod sa Gubat Kalibotan II. Sa ulahi, gilapas sa Alemanya ang kasabotan niini nga dili moasdang batok sa Unyong Sobyet, ug sa Hunyo 22, 1941, ang mga sundalo ni Hitler misulong sa Unyong Sobyet. Mitadlas sila hangtod sa mga kasikbit sa Moscow apan napakyas sa pag-ilog sa siyudad.

Ang gobernador sa Hungaria mipirma ug kasabotan sa kalinaw uban sa Alemanya, ug ang mga sundalong Aleman gihatagag kagawasan sa paglatas sa Hungaria. Naminyo ako niadtong 1942, ug sa 1943, ako narekluta sa Hungarianong Kasundalohan. Niadtong Marso 1944, ang Alemanya misulong sa Hungaria tungod kay si Hitler wala matagbaw sa pagpaluyo sa Hungaria sa iyang paningkamot sa gubat. Nianang tuiga ang among anak lalaki natawo. Aron malikayan ang grabeng pagpamomba sa Budapest, ang akong asawa ug anak nga lalaki milalin ngadto sa banika aron sa pagpuyo uban sa iyang mga ginikanan.

Ang kiling sa gubat nausab, ug ang Kasundalohang Sobyet miatraka sa Budapest, nga miabot sa Disyembre 24, 1944. Nadakpan ako sa mga Ruso ug nahimong binilanggo sa gubat. Linibong binilanggo ang gipugos sa pagmartsa ug halos 160 kilometros ngadto sa Baja, Hungaria. Didto, kami gipangpasok sa mga karomata sa baka ug gibalhin ngadto sa Timisoara ug gibutang sa usa ka dakong kampo. Labing menos 20,000 sa 45,000 ka binilanggo ang namatay sayo sa 1945 panahon sa epidemya sa tipos.

Sa pagka-Agosto ang 25,000 nga mga nabuhi sa kampo gidala ngadto sa Itom nga Dagat. Gikan didto mga 20,000 ang gipadala ngadto sa Unyong Sobyet. Bisan pa niana, mga 5,000 nga uban pa, kinsa masakiton, lakip kanako, gibalik sa Hungaria ug gibuhian. Busa, ang walo ka makalilisang nga mga bulan sa pagkabihag natapos. Pipila ka semana sa ulahi, ako nahiusa pagbalik uban sa akong asawa ug anak lalaki, ug kami mibalik pagpuyo sa Budapest.

Human sa gubat, ang pag-antos nagpadayon alang sa daghan. Nihit ang pagkaon, ug ang implasyon malaglagon. Kon unsay mapalit sa usa ka Hungarianong pengö sa 1938 mokostar ug usa ka nonilyon (1,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000) ka pengös aron makapalit niadtong 1946! Sa ulahi, ang among kinabuhi miarang-arang sa dihang ako nakatrabaho sa opisina nga nagdumala sa pagmontar ug riles.

Pagkakaplag sa Kamatuoran

Niadtong 1955 usa sa mga Saksi ni Jehova nga nagpuyo sa among apartment sa Budapest misugod sa pagpakig-estorya sa akong asawa, si Anna, bahin sa Bibliya. Ang akong interes napukaw sa dihang giingnan ako ni Anna nga ang Bibliya wala magtudlo nga ang impiyerno maoy usa ka dapit sa pagsakit. (Ecclesiastes 9:​5, 10; Buhat 2:31) Ingong Katoliko, wala gayod ako makatuon ug Bibliya, wala gani bisan sa dihang nagadawat ug linaing pagbansay diha sa mga tunghaan sa simbahan. Gidawat lamang nako ang dili-Kasulatanhong mga pagtulon-ang Katoliko, sama sa impiyernong kalayo. Karon ako nahigugma sa mga kamatuoran sa Bibliya, ilabina kadtong bahin sa Gingharian sa Diyos ug kon unsaon niini pagtuman ang katuyoan sa Diyos nga himoon ang yuta nga usa ka paraiso. (Mateo 6:​9, 10; Lucas 23:​42, 43; Pinadayag 21:​3, 4) Mibati akog kahibulongang kalipay nga wala gayod nako masinati kaniadto.

Niadtong panahona, ang mga Saksi ni Jehova sa Hungaria gigukod ug gibilanggo tungod kay sila maisogong nagtudlo sa mga kamatuoran bahin sa Gingharian sa Diyos. Gibasa nako ang tanang literatura sa Saksi nga akong nakaplagan sa Hungariano ug nakabaton sa Ingles ug Pranses nga mga publikasyon nga wala mahubad ngadto sa Hungariano. Pagkamapasalamaton nako nga nakakat-on ako niining uban pang mga pinulongan!

Niadtong Oktubre 1956, ang mga Hungariano mialsa batok sa gipahamtang-sa-Ruso nga pagmandong Komunista. Init ang panag-away sa Budapest. Daghang binilanggo ang gibuhian, lakip na ang mga Saksi ni Jehova. Kadtong panahona ang akong asawa ug ako gibawtismohan aron sa pagsimbolo sa among dedikasyon ngadto kang Jehova nga Diyos. Usa ka semana sa ulahi, ang mga sundalong Ruso nagsumpo sa rebolusyon. Ang mga Saksi nga gibuhian gipangbalik sa prisohan.

Usa ka Bililhong Pribilehiyo

Sanglit kadaghanan sa mga Saksi nga responsable sa buluhatong pagsangyaw napriso, giduol ako sa usa ka kaubang Kristohanon ug gisukna kon kaha makahimo ako sa paghubad sa among literatura sa Bibliya. Sa sinugdan gihatagan akog pribadong mga sulat gikan sa Switzerland nga naundan sa mga artikulo sa Bantayanang Torre nga gimakenilya sa Pranses. Gihubad ko kini ngadto sa Hungariano, ug dayon ang mga kopya sa hinubad nga mga artikulo gipadala ngadto sa mga kongregasyon.

Sa dihang ang Hungarianong alagad sa sanga, si János Konrád, gibuhian niadtong 1959 human mabilanggo sulod sa 12 anyos tungod sa Kristohanong neyutralidad, gitudlo ako ingong maghuhubad. Dayon nakadawat akog Ingles nga materyal aron hubaron. Kadto sagad gihatag sa usa ka babayeng mensahero kansang ngalan wala nako mailhi. Busa, kon ako madakpan ug paantoson, dili nako ikabutyag ang iyang ngalan.

Human nako mahubad Ang Bantayanang Torre, susihon ni Brader Konrád ang pagkatukma niini. Dayon imakenilya sa mga igsoong babaye ang hinubad nga mga artikulo sa nipis kaayong papel, ginamit ang carbon paper aron makahimog 12 ka kopya. Busa, usahay, ang matag usa nga nagtambong sa Pagtuon sa Bantayanang Torre may gimakenilyang kopya sa tun-anan. Human niana, ilang ipasa ang ilang mga kopya ngadto sa laing grupo sa pagtuon. Kasagaran, hinunoa, makapatungha lamang kamig usa ka kopya sa Ang Bantayanang Torre alang sa usa ka grupo sa pagtuon. Dayon ang tanang presente kinahanglang maminaw pag-ayo ug mokuhag mga nota aron makapahimulos pag-ayo gikan sa panaghisgot sa Bibliya.

Gikan sa akong pagsugod sa paghubad niadtong 1956 hangtod sa 1978, Ang Bantayanang Torre giapod-apod sa Hungarianong pinulongan sa gimakenilyang porma lamang. Gikan sa 1978 ngadto sa 1990, ang gimimyograp nga mga kopya sa Ang Bantayanang Torre gitagana. Ug pagkadakong panalangin nga sukad sa Enero 1990 ang Bantayanang Torre ug Pagmata! nga mga magasin gipatik sa Hungarianong pinulongan sa matahom nga upat ka kolor!

Ilalom sa Komunistang pagmando ang matag usa kinahanglang adunay sekular nga trabaho. Busa sulod sa 22 anyos, hangtod sa akong pagretiro gikan sa sekular nga trabaho niadtong 1978, naghubad ako sa mga oras nga ako wala magtrabaho sa sekular. Kasagaran kadto maoy sayo sa buntag ug sa gabii na kaayo. Human sa akong pagretiro, nag-alagad ako ingong usa ka bug-os nga maghuhubad. Sa maong panahon, ang matag maghuhubad naghubad diha sa balay, ug tungod sa pagdili, lisod alang kanamo ang pagpakigkomunikar sa usag usa. Niadtong 1964 ang polisya dungan nga nagrekisa sa mga balay sa maghuhubad ug nag-ilog sa among materyales. Mga tuig human niana, kami kanunayng duawon sa polis.

Kahibulongang mga Panalangin

Niadtong 1969 ang akong aplikasyon alang sa pasaporte gidawat, busa si János Konrád ug ako mibiyahe gikan sa Hungaria paingon sa Paris aron motambong sa “Kalinaw sa Yuta” Internasyonal nga Asembliya sa mga Saksi ni Jehova didto. Pagkadakong panalangin ang pagpakighimamat sa kaubang mga Saksi gikan sa ubang kayutaan ug sa paggahin ug pipila ka adlaw diha sa sangang buhatan sa mga Saksi ni Jehova sa Bern, Switzerland! Sa katuigang 1970 daghang Saksi gikan sa Hungaria ang nakaadto sa Austria ug Switzerland alang sa mga kombensiyon.

Human ang mga tuig sa mga pagdili sa kagamhanan, niadtong 1986 nabatonan namo ang among unang inuyonan-sa-estadong kombensiyon, sa Kamaraerdő Youth Park, Budapest. Ang kapin sa 4,000 nga presente mihilak sa kalipay samtang ilang giabiabi ang ilang mga igsoong lalaki ug babaye ug gibasa ang pahibalo sa pag-abiabi sa among tigom nga nasulat ibabaw sa entrada sa parke.

Sa kataposan, niadtong Hunyo 27, 1989, gihatag sa kagamhanan ang legal nga pag-ila sa mga Saksi ni Jehova. Ang balita gipahibalo diha sa Hungarianong telebisyon ug radyo sa kalipay sa among mga igsoong lalaki ug babaye. Nianang tuiga among gihimo, nga walay mga pagdili, ang among unang distritong mga kombensiyon sukad ang pagdili gipahamtang sa among buluhaton sa duolag 40 ka tuig sayosayo niana. Kapin sa 10,000 ang mitambong sa panagkatigom sa Budapest, ug dugang pang linibo ang presente sa lain pang upat ka kombensiyon sa nasod. Pagkadako sa akong kalipay sa pagkakita sa akong kinamanghorang igsoon, si László, ug iyang asawa nga nabawtismohan sa Budapest!

Dayon, niadtong Hulyo sa 1991, among nasinati ang usa ka panalangin saylo pa sa among labing malipayong mga pagdahom​—usa ka kombensiyon sa dakong Népstadion sa Budapest, nga gitambongan sa kapin sa 40,000 ka delegado. Didto ako nakapribilehiyo sa paghubad ug mga pakigpulong sa mga membro sa kawani sa hedkuwarter sa Brooklyn.

Karon si Anna ug ako, maingon man ang kapin sa 40 sa among minahal nga mga igsoong lalaki ug babaye, nagtrabaho sa matahom nga sangang buhatan sa mga Saksi ni Jehova diha sa usa ka sikbit sa Budapest. Dinhi, ako nag-alagad sa among Translation Department, duyog sa maayong tem sa mga batan-on, ug si Anna nakig-ambit sa buluhaton sa balay palibot sa pasilidad.

Luyo sa among mga paningkamot nga ipaambit ang kamatuoran sa Bibliya uban sa among anak nga lalaki, sa dihang siya midako, wala niya dawata kana. Bisan pa niana, siya karon paborable na sa kamatuoran, ug kami naglaom nga sa umaabot nga panahon siya moalagad kang Jehova.

Ang akong asawa ug ako mapasalamaton gayod nga among nakaplagan ang kamatuoran bahin sa among mahigugmaong Diyos, si Jehova, ug nakaalagad kaniya kapin sa 40 ka tuig na karon.​—Sumala sa giasoy ni Endre Szanyi.

[Hulagway sa panid 21]

Uban sa akong asawa