Mga Gubat sa Relihiyon sa Pransiya
SA Dominggo, Marso 1, 1562, ang duke sa Guise ug ang iyang igsoong lalaki nga si Charles, kardinal sa Lorraine—duha ka pangulo sa Pranses nga Katolisismo—nanagsakay uban sa ilang armadong mga guwardiya padulong sa Vassy, usa ka balangay sa silangan sa Paris. Sila mihukom sa paghunong sa simbahan sa Vassy aron motambong ug Misa.
Sa kalit lang nadungog nila ang tingog sa mga himno. Ang maong pag-awit naggikan sa gatosang Protestante nga nagtigom sa usa ka kamalig aron mosimba. Ang mga sundalo mipugos pagsulod. Panahon sa kasamok nga misunod, nagbayloay ug mga insulto ug unya naglinabayay ug mga bato. Ang mga sundalo misugod sa pagpamusil, nga nagpatay sa dinosenang Protestante ug nagsamad sa ginatos nga uban pa.
Unsang mga hitabo ang mitultol ngadto niining pakyawng pagpamatay? Unsay gibuhat sa mga Protestante?
Makasaysayanhong Kaagi
Panahon sa unang katunga nga bahin sa ika-16 nga siglo, ang Pransiya mauswagon ug daghag populasyon. Kining maong kahimtang sa ekonomiya ug populasyon giduyogan sa mga paningkamot sa pagtuman sa labi pang espirituwal ug inigsoong matang sa Katolisismo. Ang mga tawo buot sa usa ka iglesya nga dili kaayo adunahan ug labi pang balaan. Ang pipila ka membro sa klero maingon man ang eskolar nga mga humanista nangitag relihiyosong mga reporma aron sumpoon ang mga abuso sa taas-ug-ranggong mga klerigo ug sa pagkadili-takos sa mas ubos nga klero. Ang usa ka klero nga naningkamot sa pagbag-o mao ang Katolikong obispo nga si Guillaume Briçonnet.
Sa iyang diosesis sa Meaux, gidasig ni Briçonnet ang tanan nga basahon ang Kasulatan. Iya pa ganing gigastohan ang usa ka bag-ong hubad sa Kristohanon Gregong Kasulatan ngadto sa Pranses. Sa wala madugay ang kasuko sa Sorbonne University of Theology sa Paris, ang magbalantay sa Katolikong ortodokso, gitumong kaniya, nga nagbalda sa iyang mga paningkamot. Apan ang obispo adunay proteksiyon ni Francis I, hari sa Pransiya gikan sa 1515 ngadto sa 1547. Sa maong panahon, ang hari nakauyon sa reporma.
Apan, si Francis I nagtugot nga sawayon ang simbahan sa gilapdon lamang nga wala kini maghulga sa kahusay sa publiko ug nasodnong panaghiusa. Sa 1534, ang Protestanteng mga ekstremista nagbutang ug mga karatula nga nagsaway sa Katolikong Misa ingong idolatriya, nga naglansang gani ug karatula diha sa pultahan sa lawak-katulganan sa hari. Ingong resulta, si Francis I nag-usab sa iyang tinamdan ug milansar ug kampanya sa pagsumpo.
Linuog nga Pagsumpo
Ang mga Protestante sa wala madugay gisunog sa estaka. Daghang humanista, ilang mga tigpaluyo, ug mga sumusunod sa bag-o pang napormang Protestantismo mikalagiw sa nasod. Ang mga awtoridad nagsugod sa pagsusi sa mga libro ug pagkontrolar sa mga magtutudlo, mga magpapatik, ug mga tig-imprenta.
Ang mga Waldenses nakadawat sa bug-os nga pag-atake sa opisyal nga pagsupak. Sila maoy minoriya nga grupo sa mahiligon-sa-Bibliya nga mga tawo nga nagpuyo sa kabos nga mga balangay sa habagatan-silangang bahin sa nasod. Ang pipila gisunog sa mga estaka, ginatos ang gipakyaw pagpamatay, ug mga 20 sa ilang mga balangay ang gilaglag.—Tan-awa ang kahon sa panid 6.
Nga nakaamgo sa panginahanglan sa reporma sulod sa iglesya, usa ka konseho sa Katolikong mga obispo nagtigom sa Disyembre 1545, sa Trent, Italya. Sa dihang ang konseho natapos niadtong 1563, sumala sa The Cambridge Modern History, ang iyang “katibuk-ang epekto . . . mao ang pagpalig-on sa mga kamot niadtong determinado sa pagwagtang sa Protestantismo.”
Pasiuna sa Gubat
Gikapoy na sa pagpaabot sa mga kausaban, daghang membro sa kalihokan alang sa reporma sulod sa Katolikong Iglesya midapig sa Protestantismo. Sa mga 1560, daghang Pranses nga mga piniling sakop sa katilingban ug ilang mga tigpaluyo ang miduyog sa mga Huguenot, nga maoy pagtawag sa mga Protestante. Ang mga Huguenot nag-anam ka madayganon. Ang ilang publikong mga tigom, usahay, maoy tinubdan sa panghagit ug pagpangontra. Pananglitan, sa 1558, linibo kanila ang nagtigom sa Paris alang sa upat ka sunodsunod nga mga adlaw sa pag-awit ug mga salmo.
Kining tanan nagpasuko sa gamhanang mga lider sa Katolikong Simbahan ug sa Katolikong masa. Sa paghulhog ni Kardinal Charles sa Lorraine, si Haring Henry II, kinsa mipuli sa iyang amahan, si Francis I, nagdeklarar sa Balaod sa Écouen, sa Hunyo 1559. Ang gipahayag nga katuyoan niini mao ang pagpapha sa “makauulawng Lutheranong mga tampalasan.” Kini mitultol ngadto sa kampanya sa kalisang didto sa Paris batok sa mga Huguenot.
Si Henry II namatay pipila ka semana sa ulahi gumikan sa mga samad nga naagoman sa usa ka indigay. Ang iyang anak, si Haring Francis II, nga giawhag sa pamilyang Guise, nagbag-o sa balaod nga nagbaod ug silot nga kamatayon alang sa nagpabiling mga Protestante. Sa misunod nga tuig si Francis II namatay, ug ang iyang inahan, si Catherine de Médicis, nagmando ilis sa diyes-anyos nga igsoong lalaki ni Francis, si Charles IX. Ang polisa ni Catherine nga pag-uliay sa maayong kabubut-on uban sa mga Protestante wala magustoi sa mga Guise, nga determinadong papason ang Protestantismo.
Sa 1561, si Catherine nag-organisar ug usa ka seminar sa Poissy, duol sa Paris, diin nagtigom ang Katoliko ug Protestanteng mga teologo. Sa balaod nga giluwatan sa Enero 1562, si Catherine naghatag sa mga Protestante ug kagawasan sa pagtigom alang sa pagsimba sa gawas sa mga siyudad. Ang mga Katoliko nangasuko! Kini nag-andam sa dalan sa nahitabo duha ka bulan sa ulahi—ang pakyaw nga pagpamatay sa mga Protestante didto sa kamalig sa balangay sa Vassy, sumala sa gibatbat sa sinugdan.
Ang Unang Tulo ka Gubat
Ang pagpamatay sa Vassy nagsugod sa una sa mga serye sa walo ka relihiyosong mga gubat nga nagpailalom sa Pransiya sa kalisang sa pagpatyanay sa usag usa gikan sa 1562 hangtod sa tungatunga sa katuigang 1590. Bisan tuod ang politikal ug sosyal nga mga isyu nalangkit usab, ang pagbanaw sa dugo sa panguna gipalihok sa relihiyon.
Human sa Gubat sa Dreux sa Disyembre 1562, nga mikalas ug 6,000 ka kinabuhi, ang maong unang gubat sa relihiyon natapos. Ang Pakigdait sa Amboise, nga gipirmahan niadtong Marso 1563, naghatag sa hamiling mga Huguenot ug limitadong kagawasan sa pagsimba diha sa pipila ka dapit.
“Ang ikaduhang gubat gipahinabo sa kahadlok sa Huguenot sa internasyonal nga laraw sa Katoliko,” matod sa The New Encyclopædia Britannica. Sa maong panahon, ang Katolikong mga mahistrado kasagarang nagbitay sa mga lungsoranon tungod lamang sa pagka-Huguenot. Sa 1567 ang pagsulay sa Huguenot sa pagkidnap kang Haring Charles IX ug sa iyang inahan, si Catherine, nagsugod sa ikaduhang gubat.
Human iasoy ang ilabinang dugoong gubat sa St.-Denis, sa gawas sa Paris, ang mga historyanong Will ug Ariel Durant misulat: “Ang Pransiya nahibulong na usab kon unsang relihiyona ang nagtultol sa mga tawo sa maong pagpamatay.” Sa wala madugay sa ulahi, sa Marso 1568, ang Pakigdait sa Longjumeau naghatag sa mga Huguenot ug kasarangang pagkamatugoton nga ilang napahimuslan kanhi ilalom sa Pakigdait sa Amboise.
Ang mga Katoliko, hinunoa, naglagot ug midumili sa pagtuman sa mga kasabotan sa pakigdait. Busa, sa Septiyembre 1568, ang ikatulong gubat sa relihiyon mibuto. Ang misunod nga tratado sa pakigdait naghatag sa mga Huguenot ug mas daghan pang gasa. Ang kinutaang mga lungsod, lakip na ang dunggoanan sa La Rochelle, gihatag kanila. Dugang pa, ang inilang Protestanteng prinsipe, si Almirante de Coligny, gitudlo sa konseho sa hari. Sa makausa pa, nasuko ang mga Katoliko.
Pakyawng Pagpamatay sa Adlaw ni “San” Bartolome
Mga usa ka tuig sa ulahi, sa Agosto 22, 1572, si Coligny nakalabang buhi sa pagbuno unta kaniya sa Paris nga nahitabo samtang siya naglakaw gikan sa Louvre nga Palasyo padulong sa iyang balay. Napungot, ang mga Protestante mihulga nga mohimog grabeng mga paagi sa pagpanimalos kon ang hustisya dili himoon dayon. Sa usa ka pribadong konseho, ang batan-ong Haring Charles IX, iyang inahang si Catherine de Médicis, ug daghang prinsipe mihukom sa pagpapha kang Coligny. Aron malikayan ang bisan unsang panimalos, gimando usab nila ang pagbuno sa tanang Protestante nga miadto sa Paris aron sa pagtambong sa kasal sa Protestanteng si Henry sa Navarre ug anak babaye ni Catherine nga si Margaret sa Valois.
Sa gabii sa Agosto 24, ang mga kampana sa simbahan sa Saint-Germain-l’Auxerrois, atbang sa Louvre, nagpalanog ug senyal nga mosugod na ang pakyawng pagpamatay. Ang duke sa Guise ug iyang mga tawo misulod sa tinukod diin natulog si Coligny. Didto si Coligny gipatay ug gilabay sa bentana, ug ang iyang patayng lawas giputolputol. Ang Katolikong duke mipakaylap sa mga pulong: “Patya silang tanan. Mando kini sa hari.”
Gikan sa Agosto 24 ngadto sa 29, ang makalilisang nga mga talan-awon nagdaot sa kadalanan sa Paris. Ang pipila nangangkon nga ang suba Seine mipula sa dugo sa linibong gipamatayng mga Huguenot. Ang ubang mga lungsod nakasaksi sa ilang kaugalingong pagbanaw sa dugo. Ang mga banabana sa nakalas magkalahi gikan sa 10,000 ngadto sa 100,000; apan, kadaghanan nagkauyon sa gidaghanon nga labing menos 30,000.
“Usa ka kamatuoran, nga sama ka makalilisang sa pakyawng pagpamatay mismo,” nagtaho ang historyano, “mao ang paglipay nga gipukaw niini.” Sa pagkadungog sa pagpamatay, si Papa Gregorio XIII mimando ug usa ka seremonyas sa pagpasalamat ug nagpadala sa iyang mga pahalipay kang Catherine de Médicis. Gimando usab niya nga himoon ang linaing medalya sa paghandom sa pagpamatay sa mga Huguenot ug nag-awtorisar sa pagdibuho sa usa ka hulagway sa pakyawng pagpamatay, nga may mga pulong: “Ang Papa miuyon sa pagpapatay kang Coligny.”
Gikatahong human sa pakyawng pagpamatay, si Charles IX may mga panan-awon sa iyang mga biktima ug mosinggit sa iyang yaya: “Pagkadaotang tambag ang akong gisunod! Oh Diyos ko, pasayloa ako!” Siya namatay sa 1574 sa edad nga 23 ug gipulihan sa iyang igsoong si Henry III.
Ang Relihiyosong mga Gubat Nagpadayon
Sa kasamtangan, ang Katolikong populasyon gihulhogan sa mga lider niini batok sa mga Huguenot. Sa Toulouse, ang Katolikong mga klero nag-awhag sa ilang mga sumusunod: “Patya ang tanan, tulisa; kami inyong mga amahan. Kami manalipod kaninyo.” Pinaagi sa mapintas nga pagsumpo, ang hari, mga parliamento, mga gobernador, ug mga kapitan nagpakitag pananglitan, ug ang Katolikong masa misunod.
Apan, ang mga Huguenot misukol. Sulod sa duha ka bulan sukad sa pakyawng pagpamatay sa Adlaw ni “San” Bartolome, sila misugod sa ikaupat nga relihiyosong gubat. Diin sila mas daghan sa mga Katoliko, ilang gigun-ob ang mga estatuwa, mga krusipiho, ug mga altar sa Katolikong mga simbahan, ug gani mipatay. “Dili buot sa Diyos nga maluwas ang mga lungsod ni mga tawo,” mipahayag si John Calvin, ang lider sa Pranses nga Protestantismo, sa iyang pamplet nga Declaration to Maintain the True Faith.
Upat pa ka gubat sa relihiyon ang misunod. Ang ikalima natapos sa 1576 nga si Haring Henry III mipirma ug pakigdait nga nagtagana sa mga Huguenot ug bug-os nga kagawasan sa pagsimba bisan diin sa Pransiya. Ang sirado-Katolikong siyudad sa Paris sa ngadtongadto mialsa ug nagpapahawa kang Henry III, nga giisip nga maayo ra kaayog kabubut-on sa mga Huguenot. Ang mga Katoliko nagtukod ug usa ka kaatbang nga gobyerno, ang Katolikong Balaang Liga, nga gipangulohan ni Henry sa Guise.
Sa kataposan, sa ikawalong gubat, o sa Gubat sa Tulo ka Henry, si Henry III (Katoliko) nakig-alyansa sa iyang umaabot nga manununod, si Henry sa Navarre (Protestante), batok kang Henry sa Guise (Katoliko). Napahigayon ni Henry III nga mapatay si Henry sa Guise, apan sa Agosto 1589, si Henry III mismo gipatay sa usa ka Dominikanong monghe. Busa, si Henry sa Navarre, nga naluwas 17 ka tuig kanhi panahon sa pakyawng pagpamatay sa Adlaw ni “San” Bartolome, nahimong Haring Henry IV.
Sanglit si Henry IV maoy usa ka Huguenot, ang Paris midumili sa pagpasakop kaniya. Ang Katolikong Balaang Liga nag-organisar ug armadong pagsupak kaniya sa tibuok nasod. Si Henry nakadaog ug daghang gubat, apan sa dihang ang Espanyol nga kasundalohan miabot aron sa pagpanalipod sa mga Katoliko, sa kataposan mihukom siya sa pagsalikway sa Protestantismo ug pagdawat sa Katolikong tinuohan. Gikoronahan sa Pebrero 27, 1594, si Henry misulod sa Paris, diin ang mga tawo, nga lapoy kaayo gumikan sa gubat, miyukbo kaniya ingong hari.
Sa ingon natapos ang Pranses nga mga Gubat sa Relihiyon human sa kapin sa 30 ka tuig diin ang mga Katoliko ug mga Protestante sa matag karon ug unya nagpinatyanay sa usag usa. Sa Abril 13, 1598, si Henry IV miisyu sa makasaysayanhong Balaod sa Nantes, nga nag-awtorisar sa mga Protestante ug kagawasan sa konsensiya ug pagsimba. Sumala sa papa, ang balaod mao “ang kinangil-arang butang nga mahanduraw tungod kay kini naghatag ug kagawasan sa konsensiya sa matag usa, nga mao ang kinangilngigang butang sa kalibotan.”
Sa tibuok Pransiya, ang mga Katoliko mibati nga ang balaod maoy usa ka pagluib sa panaad ni Henry nga paluyohan ang ilang kredo. Ang simbahan wala mohunong hangtod, duolan sa usa ka siglo sa ulahi, si Louis XIV nag-anular sa Balaod sa Nantes, nga nagsugod sa mas grabe pang paglutos sa mga Huguenot.
Sangpotanan sa mga Gubat
Sa kataposan sa ika-16 nga siglo, ang kauswagan sa Pransiya nahanaw. Ang katunga sa gingharian nailog, natulis, nalukat, o nalaglag. Ang mga sundalo mihimog hinobrang mga kinahanglanon sa katawhan, nga mitultol sa pag-alsa sa ubos nga mga mag-uuma. Ang Protestanteng populasyon, nga naibanan sa mga hukom nga kamatayon, pakyawng pagpamatay, paghingilin, ug pagbiya sa pagtuo, misulod sa ika-17ng siglo nga nakunhoran ang gidaghanon.
Dayag, ang mga Katoliko nakadaog sa Pranses nga mga Gubat sa Relihiyon. Apan gipanalanginan ba sa Diyos ang ilang kadaogan? Dayag nga wala. Gikapoy na niining tanang pagpamatay sa ngalan sa Diyos, daghang Pranses ang nahimong dili-relihiyoso. Sila mao ang mga mag-uuna sa gitawag nga kontra-Kristohanong kiling sa ika-18ng siglo.
[Blurb sa panid 9]
“Dili buot sa Diyos nga maluwas ang mga lungsod ni mga tawo.” Maoy gipahayag sa lider sa Pranses nga Protestantismo
[Kahon/Hulagway sa panid 6]
Ang mga Waldenses Mibarog nga Malig-on—Uban sa Unsang Epekto?
SI Pierre Valdes, o Peter Waldo, maoy usa ka adunahang negosyante sa ika-12ng siglong Pransiya. Niining panahona nga gituyo sa Iglesya Romana Katolika nga magpabiling ignorante ang mga tawo sa Bibliya, si Waldo migasto sa paghubad sa mga Ebanghelyo ug sa ubang mga basahon sa Bibliya ngadto sa komon nga pinulongan sa katawhan sa habagatan-silangang Pransiya. Dayon iyang gisira ang iyang negosyo ug nagdedikar sa iyang kaugalingon sa pagsangyaw sa Ebanghelyo. Sa wala madugay daghan ang miduyog kaniya, ug sa 1184 siya ug ang iyang mga kauban giekskomunikar ni Papa Lucio III.
Sa ngadtongadto, kining mahiligon-sa-Bibliya nga mga grupo sa mga magsasangyaw nailhang mga Waldenses. Sila nagpaluyo sa pagbalik ngadto sa mga pagtulon-an ug mga tulomanon sa unang Kristiyanidad. Ilang gisalikway ang tradisyonal nga Katolikong mga tulomanon ug mga pagtulon-an, lakip ang mga indulhensiya, mga pag-ampo alang sa mga patay, purgatoryo, pagsimba kang Maria, mga pag-ampo ngadto sa mga “santos,” pagbawtismo sa masuso, pagsimba sa krusipiho, ug literal nga pagkausab sa tinapay ug bino ngadto sa lawas ug dugo ni Kristo. Ingong resulta, ang mga Waldenses subsob nga nag-antos sa hilabihan sa mga kamot sa Katolikong Iglesya. Ang historyanong si Will Durant nagbatbat sa kahimtang sa dihang si Haring Francis I milansar ug usa ka kampanya batok sa mga dili-Katoliko:
“Si Kardinal de Tournon, nga miakusar nga ang mga Waldenses maluibong nakigkunsabo batok sa gobyerno, nagbuyo sa masakiton, huyang nga Hari nga mopirma sa balaod (Enero 1, 1545) nga ang tanang Waldenses nga mapalgang sad-an sa pagkaerehes kinahanglang patyon. . . . Sulod sa usa ka semana (Abril 12-18) daghang balangay ang nangaugdaw; sa usa niana 800 ka lalaki, babaye, ug mga bata ang gipamatay; sa duha ka bulan 3,000 ang gipamatay, 22 ka balangay ang gilaglag, 700 ka tawo ang gipadala sa mga galera. Kaluhaag-lima ka nalisang nga mga babaye, nga midangop sa usa ka langob, ang natuok sa aso gumikan sa kalayo nga gipasilaob diha sa baba sa langob.”
Mahitungod sa maong makasaysayanhong mga hitabo, si Durant mikomento: “Kining maong mga paglutos mao ang kinadak-ang kapakyasan sa pagmando ni Francis.” Apan unsa ang epekto diha niadtong nakamatikod sa lig-ong baroganan sa mga Waldenses panahon sa mga paglutos nga giawtorisar sa hari? Si Durant misulat: “Ang kaisog sa mga martir naghatag ug dignidad ug katahom sa ilang kawsa; linibong tumatan-aw ang nakadayeg gayod ug nahasol, kinsa, kon wala kining talagsaong mga pagpamatay, dili tingali maghasol sa pagbag-o sa ilang napanunod nga pagtuo.”
[Hulagway sa panid 5]
Ang pakyawng pagpamatay sa Vassy nagpasugod sa mga gubat sa relihiyon
[Credit Line]
Bibliothèque Nationale, Paris
[Hulagway sa panid 7]
Pakyawng Pagpamatay sa Adlaw ni “San” Bartolome, nga nianang panahona linibong Protestante ang gipamatay sa mga Katoliko
[Credit Line]
Photo Musée cantonal des Beaux-Arts, Lausanne
[Mga hulagway sa panid 8]
Ang mga Protestante nagpatay sa mga Katoliko ug naggun-ob sa propiedad sa simbahan
(ibabaw ug ubos)
[Credit Lines]
Bibliothèque Nationale, Paris
Bibliothèque Nationale, Paris