Ang Balaod sa Nantes—Usa ka Karta Alang sa Pagkamatugoton?

“KINI nagsakit kanako,” mulo pa ni Papa Clemente VIII, niadtong 1598, sa pagkadungog sa pagpirma sa Balaod sa Nantes ni Henry IV, hari sa Pransiya. Upat ka gatos ka tuig sa ulahi, inay magsugnod ug kasuko ug pagsupak, ang balaod gisaulog isip buhat sa pagkamatugoton ug usa sa hinungdanong mga tikang sa paggarantiya ug relihiyosong mga katungod alang sa tanan. Unsa ang Balaod sa Nantes? Kadto ba gayod maoy usa ka karta alang sa pagkamatugoton? Ug unsay atong makat-onan gikan niana karong adlawa?

Nagusbat sa Gubat nga Uropa

Ang ikanapulog-unom nga siglong Uropa nailhan sa pagkadi-matinugoton ug dugoon relihiyosong mga gubat. “Wala pa sukad una pa sa ika-16 nga siglo nga ang pagtulon-an ni Kristo nga, ‘Paghigugmaay kamo sa usag-usa,’ giyagayagaan pag-ayo sa iyang mga sumusunod,” matod sa usa ka historyano. Ang ubang mga nasod, sama sa Espanya ug Inglaterra, way-kokaluoy nga naglutos sa relihiyosong mga minoriya. Ang uban, sama sa Alemanya, misagop sa prinsipyong “Cuius regio, eius religio,” nagkahulogan nga ang usa nga nagmando sa usa ka teritoryo maoy nagdesisyon sa relihiyon niini. Si bisan kinsang misupak sa gipiling relihiyon sa magmamando gipugos sa pagbiya sa lugar. Nalikayan ang gubat pinaagig pagbulagbulag sa mga relihiyon, nga diyutay ra o walay pagsulay sa dungan nga paglungtad sa relihiyon.

Ang Pransiya mipili ug lahing dalan. Kon bahin sa lugar, kini nahimutang tali sa amihanang Uropa, nga kadaghanan maoy Protestante, ug habagatang Uropa, nga naglabing Katoliko. Sa tungatunga sa katuigang 1500, ang mga Protestante nahimong dakong minoriya niining Katolikong nasod. Ang serye sa relihiyosong mga gubat nagpasamot ning maong panagkabahin.a Ang daghang tratado sa kalinaw, o ‘Mga Balaod sa Paglukmay sa mga Kagubot,’ segun sa pagtawag niini, napakyas sa pagpatunghag malinawon nga dungang paglungtad sa relihiyon. Nganong gipili sa Pransiya ang dalan sa pagkamatugoton inay sundon ang Uropanhong mga silingan niini?

Politika sa Kalinaw

Ang ideya nga ang kalinaw ug relihiyosong pagkabahinbahin mahimo rang magkauban naugmad bisan pa sa kaylap nga pagkadi-matinugoton. Sa katibuk-ang pagkasulti, sa maong panahon ang isyu sa relihiyosong pagtuo dili ikabulag gikan sa sibil nga pagkamasinundanon. Posible ba nga mahimong Pranses ug dili sakop sa Katolikong Iglesya? Dayag, ang uban naghunahunang posible kana. Niadtong 1562, si Michel de l’Hospital, usa ka Pranses nga estadista, misulat: “Bisan siya nga giekskomunikar wala mahunong sa pagkalungsoranon.” Usa ka Katolikong grupo nga nailhang Les Politiques (Ang mga Politikanhon) miuyon sa samang pangatarongan.

Ang pakyas nga mga tratado sa kalinaw nga gipirmahan sa Pransiya nagtipig sa pipila niining bag-ong mga ideya. Nagpalambo usab kini sa panghunahuna nga ang pagkalimot sa nangagi maoy usa ka paagi sa paglig-on sa umaabot. Pananglitan, ang Balaod sa Boulogne, niadtong 1573, nag-ingon: “Tugoting ang tanang butang nga nahitabo . . . mahanaw sa panumdoman nga daw kini wala mahitabo.”

Daghag angay kalimtan ang Pransiya. Una pa mahimong hari si Henry IV niadtong 1589, ang labing dumalayong tratado sa kalinaw milungtad lamang ug walo ka tuig. Nag-ilaid ang ekonomiya ug mga tawo sa Pransiya. Gikinahanglan pag-ayo ang kalig-on sa nasod. Si Henry IV nakasabot sa relihiyon o politika. Nagbalhinbalhin siya tali sa Protestantismo ug Katolisismo sa daghang higayon. Human makab-ot ang kalinaw uban sa Katsila niadtong 1597 ug sa kataposan bug-os nga napukgo ang pag-alsa sa nasod niadtong 1598, diha siya sa kahimtang nga ipatuman ang kasabotan sa kalinaw tali sa mga Protestante ug sa mga Katoliko. Sa 1598, human nga giantos sa Pransiya ang kapin sa 30 ka tuig nga relihiyosong gubat, gipirmahan ni Haring Henry IV ang Balaod sa Nantes.

“Usa ka Balaodnon sa mga Katungod sa Estilong Pranses”

Ang Balaod sa Nantes nga gipirmahan ni Henry nalangkoban sa upat ka pangunang mga teksto, lakip ang prinsipal nga teksto nga gilangkoban sa 92 o 95 ka artikulo ug sa 56 ka sekreto, o “partikular,” nga mga artikulo nga naghisgot sa mga katungod ug mga obligasyon sa Protestante. Ang kanhing mga tratado sa kalinaw nag-umol sa pangunang gambalay sa kasabotan, nga nagtagana sa dos tersiya sa mga artikulo. Apan, dili sama sa kanhing mga tratado, kining balaora dugay kaayong giandam. Ang talagsaong gitas-on niini ikasaysay sa kamatuoran nga kini nagsusi sa mga suliran nga detalyado kaayo, nga naghimo niining daw dokumento nga gipatungha sa mga tawong dili mga klero nga nagtampohay ug ideya sa usag usa. Unsa ang pipila sa mga katungod nga gitagana niini?

Ang balaod nagtagana sa Pranses nga mga Protestante ug bug-os nga kagawasan sa tanlag. Gihatagan usab silag baroganan sa usa ka tinahod nga minoriya nga may mga katungod ug mga pribilehiyo. Usa sa sekretong mga artikulo nagpasalig pa gani kanilag proteksiyon batok sa Inkwisisyon sa dihang nagabiyahe sa gawas sa nasod. Dugang pa, ang mga Protestante gihatagag samang sibil nga baroganan ingong mga Katoliko ug makahupot ug mga trabaho diha sa Estado. Apan, ang balaod ba gayod maoy usa ka karta sa pagkamatinugoton?

Unsa ka Matugoton nga Balaod?

Sa pagtulotimbang kon giunsa pag-isip ang relihiyosong mga minoriya sa ubang mga nasod, ang Balaod sa Nantes maoy “usa ka dokumento sa talagsaong politikanhong kinaadman,” matod sa historyanong si Elisabeth Labrousse. Ang kinalabwang tinguha ni Henry mao nga makita ang mga Protestante nga mamalik sa toril sa Katoliko. Sa kasamtangan, ang dungang paglungtad sa relihiyon maoy usa ka pagkompromiso​—ang bugtong paagi nga ang “tanan natong sakop makaampo ug makasimba sa Diyos,” matod ni Henry.

Sa tinuoray, ang balaod nagpabor sa Katolisismo, nga giproklamar ingong dominanteng relihiyon ug igapasig-uli sa tibuok gingharian. Ang mga Protestante angayng mobayad sa ikapulo sa Katoliko ug motahod sa mga pista opisyal nga Katoliko ug mga pagdili bahin sa kasal. Ang kagawasan sa pagsimba sa Protestante gilimitehan diha sa tinong geograpikanhong mga dapit. Ang balaod naghisgot lamang sa dungan nga paglungtad sa Protestante ug Katoliko. Ang ubang relihiyosong minoriya wala gilakip. Ang mga Muslim, pananglitan, gihinginlan sa Pransiya niadtong 1610. Bisan pa sa limitadong panglantaw niini sa pagkamatinugoton, nganong ang balaod gisaulog karong adlawa?

Hinungdanong mga Sangpotanan

Ang makasaysayanhong kaasoyan sa panahon naghisgot lang ug diyutay bahin sa maong balaod. Ang mga historyano nagtawag niana nga “way-hinungdang hitabo.” Bisan pa niana, gitagad kini karon isip obra-maestra sa politikanhong diplomasya. Ang balaod nagtawag sa Protestantismo nga usa ka relihiyon, inay pagkaerehes. Ang pag-ila sa usa ka relihiyon gawas sa Katolisismo nagbukas sa dalan ngadto sa pagdaghan sa relihiyon. Sumala pa sa usa ka historyano, kini “adunay epekto sa pagwagtang sa hilabihan ka panatikong Pranses nga naggukod sa mga Protestante ingon usab sa mga Katoliko.” Giila sa balaod nga ang relihiyon dili maoy magpiho sa pagkamaunongon ngadto sa Estado o nasodnong dungog. Dugang pa, ang kriminal nga kalihokan, dili pagkasakop sa relihiyon, nahimong basehanan alang sa legal nga aksiyon. Kining mga ideyaha nagbanaag pa ug mas dagkong mga kausaban.

Sa pagpirma sa balaod, si Haring Henry mabalak-on ilabina sa sibil nga panaghiusa. Sa pagseguro niini, ang balaod nagbahin sa sibil nga panaghiusa gikan sa relihiyosong panaghiusa. “Gisugdan niini ang proseso sa sekularisasyon . . . , ang pag-ila nga ang estado ug relihiyon dili na managsama,” matod sa usa ka historyano. Samtang ang Katolikong Iglesya naghupot ug usa ka sukod sa gahom, ang gahom sa Estado napalig-on pag-ayo. Ang hari maoy mahimong maghuhukom sa mga panahon sa kasamok. Ang politikanhon ug legal nga mga solusyon sa relihiyosong mga suliran nagkahulogan nga ang politika labaw sa relihiyon. Mao kanay hinungdan nga usa ka historyano nagtawag sa balaod nga “ang kadaogan sa politikanhong gahom ibabaw sa papel sa Simbahan.” Ang lain miingon nga kini “nagtimaan sa mahukmanong yugto sa pagtungha sa modernong Estado.”

Kahinungdanon Karong Adlawa

Ang pipila ka pamaagi nga gitagik sa Balaod sa Nantes sa ulahi gisagop sa ubang mga kagamhanan. Miabot ang panahon, daghang nasod nagsusi pag-usab sa relasyon tali sa relihiyon ug politika, nga nagbutang sa awtoridad sa Estado diha sa bag-ong kahimtang. Sa Pransiya ang pamaagi nga sa ngadtongadto gipili (sa 1905) mao ang bug-os nga panagbulag sa Simbahan ug Estado. Sumala pa kang Jean Baubérot, iladong propesor sa kasaysayan ug sosyolohiya, kini nga kahikayan mao “ang labing maayong panalipod alang sa mga minoriya” diha sa panahon sa nag-uswag nga pagkadi-matinugoton. Ang ubang mga nasod, samtang nagsunod sa usa ka relihiyon sa Estado, mipili sa pagtaganag kagawasan sa relihiyon ug nagpasalig ug managsamang pagtagad alang sa tanan diha sa ilang mga konstitusyon.

Apan, daghan karong adlawa naghunahuna nga ang pag-uswag mahimo gihapon sa pagpanalipod sa relihiyosong kagawasan. “Ang Balaod sa Nantes gisaulog makausa sa usa ka siglo ug gilapas sa nahibilin nga bahin sa panahon,” mulo pa sa magsusulat nga si Alain Duhamel. Ang pipila ka edukadong komentarista, pananglitan, nagpasiugda sa pagkadi-matinugoton sa pagsalikway sa uban pinaagig tinumotumong pagtawag sa tanang minoriyang relihiyon nga “mga sekta.” Ang pagkakat-on sa tingob nga pagpuyo nga malinawon ug walay pagpihigpihig mao gayoy usa ka bililhong leksiyon nga makat-onan 400 ka tuig kanhi. Apan ang leksiyon hinungdanon gihapon karong adlawa.

Mga Isyung Nalangkit

Walay kagawasan sa pagsimba kon ang mga awtoridad magbuotbuot sa pagpabor sa pipila ka relihiyon ug dili sa uban. Sa Pransiya, ang pipila ka administrasyon naghatag sa mga Saksi ni Jehova ug baroganan isip usa ka relihiyon, samtang ang uban wala. Sa kasukwahi, ang sekular nga Estado nagbadbad kon unsay relihiyon ug kon unsay dili. Kining paagiha magsugod ug pagpihigpihig ug motultol ngadto sa paglutos. Dugang pa, “magpahinabo usab kinig sulondan nga mokaylap ngadto sa nagkalainlaing mga nasod ug nagkalainlaing relihiyosong mga asosasyon,” matod pa ni Raimo Ilaskivi, usa ka membro sa Uropanhong Parliamento. Maoy hinungdan nga ang tigpakigpulong bahin sa balaod nga si Jean-Marc Florand mihinapos: “Makadaot kini nga hampak sa Pransiya ug sa paggamit sa mga kagawasan. Ingong usa ka Katoliko, nakapasubo gayod kini kanako.” Apan, ang kasaysayan makatudlog mga leksiyon ngadto kanilang buot mokat-on.

Sa di pa dugayng komperensiya sa United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization, ang usa ka mamumulong miergo nga ang “usa sa mga paagi sa pagsaulog sa Balaod sa Nantes mao ang paghunahuna sa kahimtang sa mga relihiyon sa atong panahon.” Sa pagkatinuod, ang Balaod sa Nantes masaulog sa labing maayo pinaagi sa pagseguro nga ang tinuod nga kagawasan sa pagsimba mapanalipdan alang sa tanan!

[Footnote]

[Kahon/Mga hulagway sa panid 20, 21]

Relihiyosong Kagawasan sa Pransiya Karong Adlawa

Ang mga leksiyon sa nangagi usahay malimtan. Sa dihang miergo pabor sa Balaod sa Nantes, si Henry IV mipahayag: “Wala na gayoy himoong kalainan tali sa Katoliko ug Huguenot.” Si Jean-Marc Florand, taas ug ranggo nga tigsaysay sa balaod sa Paris-XII University, nagsaysay diha sa mantalaang Pranses nga Le Figaro nga sa Pransiya, sukad sa 1905, “ang balaod nagbutang sa tanang relihiyon, tinuohan, ug mga sekta diha sa samang kahimtang.” Ang diskriminasyon ug pagpihigpihig kinahanglang mahimong mga butang sa nangagi.

Ikasubo, sa 1998, ang tuig nga nagtimaan sa ikaupat nga sentenaryo sa Balaod sa Nantes, ang mga leksiyon niini​—nga ang kagawasan sa relihiyon ug managsamang pagtagad angayng itagana alang sa tanang lungsoranon​—dayag nga nahikalimtan. Ang mga Saksi ni Jehova, ang ikatulo sa labing dako nga Kristohanong relihiyosong komunidad sa Pransiya, nagtuman sa ilang relihiyon didto sulod na sa halos usa ka gatos ka tuig. Bisan pa niana, ang usa ka taho sa Pranses nga parliamento nagpanghimakak nga ang mga Saksi ni Jehova maoy usa ka lehitimong relihiyon. Ingong resulta, ang ubang Pranses nga mga awtoridad sublisubling nagpihig batok sa mga Saksi ni Jehova kon maylabot sa ilang mga kagawasan. Pananglitan, diha sa mga kasungian kon kinsay moatiman sa bata, ang Pranses nga mga maghuhukom sagad mokuwestiyon kon kaha ang mga ginikanan nga mga Saksi ni Jehova angay bang tugotan nga magpabiling maoy moatiman sa ilang mga anak. Kining mga pangutanaha gibangon tungod lang sa gianibang relihiyon sa mga ginikanan. Usab, tungod kay sila maoy mga Saksi ni Jehova, ang ubang tigsagop nga mga ginikanan padayong nameligro nga mawad-an sa mga bata nga ilang ginaatiman.

Di pa dugay, ang Pranses nga mga awtoridad naghulga sa pagpahamtang ug di-makataronganong buhis diha sa mga amot nga gihatag sa mga Saksi ni Jehova sa ilang mga kongregasyon. Sumala pa sa dili-iya-sa-kagamhanan nga organisasyon nga Human Rights Without Frontiers, kini maoy usa ka “makuyaw nga sulondan” nga naglapas sa mga resolusyon nga giaprobahan sa European Court of Human Rights. Sa pagkatinuod, ang European Union naggarantiya ug relihiyosong kagawasan. Ang mga Saksi ni Jehova sublisubling giila sa European Court ingong usa ka “nailhang relihiyon,” nga naghimo sa aksiyon sa pipila ka Pranses nga mga awtoridad nga mas makapalibog.

Ang mga Saksi ni Jehova aktibo sa Pransiya sulod na sa duolag usa ka gatos ka tuig

Ibabaw sa tuo: Daghang pamilya sa Pransiya maoy mga Saksi ni Jehova sulod na sa daghang kaliwatan

Ibabaw sa wala: Kongregasyon sa Roubaix, 1913

Ubos sa wala: Mga Saksi sa amihanang Pransiya, 1922

[Hulagway sa panid 19]

Henry IV, hari sa Pransiya

[Credit Line]

© Cliché Bibliothèque Nationale de France, Paris