Lig-ong Paglaom Taliwala sa Kadulom sa Chernobyl
Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa Ukraine
NIADTONG Abril 26, 1986, ang kinagrabehang aksidente sa kasaysayan sa planta sa nukleyar nga enerhiya nahitabo sa Chernobyl, Ukraine. Sa ulahi nianang tuiga si Mikhail Gorbachev, presidente sa Sobyet nianang panahona, nag-ingon nga ang trahedya maoy mapintas nga pahinumdom nga “ang katawhan wala pa makakontrolar sa gamhanang mga puwersa nga nadiskobrehan niini.”
Sa pagpasiugda sa kahulogan sa katalagman sa Chernobyl, ang Alemang edisyon sa Psychology Today sa Pebrero 1987, mitaho: “Ang katalagman sa reaktor sa Chernobyl . . . maoy lisoanang punto sa kasaysayan sa modernong buhilaman. Ug kana maoy kalaglagan nga grabeng mag-apektar kanato sulod sa kasiglohan.” Ang The New York Times nag-ingon nga “ang [gibugang] radyasyon ngadto sa hangin, ibabaw nga yuta ug tubig sa kalibotan sama ka daghan ug kadugay-ang-epekto sa gibuga sa tanang nukleyar nga mga pagsusi ug gipabutong mga bomba sukad.”
Ang Alemang mantalaan nga Hannoversche Allgemeine mitagna nga “sa mosunod nga 50 ka tuig ang gibanabanang 60,000 ka tawo sa tibuok kalibotan mamatay gumikan sa kanser ingong resulta sa pagkatunaw sa Sobyet nga reaktor . . . Ang dugang 5,000 mag-antos sa grabeng kadaot sa henetika ug mga 1,000 ang mag-antos gumikan sa mga depekto sa panglawas sukad sa pagkatawo.”
Ang trahedya sa Chernobyl nagpatungha ug mahulgaong kahadlok, kabalaka, ug kawalay-kasegurohan nga nagpadulom sa gatosan ka libong kinabuhi. Bisan pa niana, ang pipila nakapahimulos ug usa ka lig-ong paglaom taliwala sa hilabihang kadulom. Tagda ang pamilyang Rudnik, nga gilangkoban ni Victor ug Anna ug sa ilang duha ka anak babaye, si Elena ug Anja. Niadtong Abril 1986 ang mga Rudnik nagpuyo sa Pripet, nga duolan sa 3 kilometros gikan sa reaktor sa Chernobyl.
Ang Adlaw sa Aksidente
Nianang makapasubong buntag sa Sabado, ang bayanihong lihok sa mga bombero diha sa naguba nga reaktor nagsanta sa mas grabe pang sangpotanan. Sulod sa mga oras ang mga bombero nahiagom sa sakit gumikan sa radyasyon, ug ubay-ubay ang namatay sa ulahi. Si Grigori Medwedew, luyoluyong pangulong inhenyero sa Chernobyl sa katuigang 1970, naghubit diha sa iyang librong Burned Souls: “Ang radyoaktibong dag-om napadpad latas sa gamayng plantasyon sa kahoyng pino nga nag-ulang sa nahimutangan sa reaktor gikan sa lungsod, nga nagtabon sa gamayng lasang pinaagig radyoaktibong ulan sa abo.” Daghang toneladang inalisngaw nga radyoaktibong materyal ang gikatahong gibuga ngadto sa atmospera!
Kon tan-awon, ang kinabuhi sa Pripet, usa ka siyudad nga may kapin sa 40,000 ka molupyo, daw nagpadayon nga normal nianang maong Sabado. Ang mga bata nanagdula diha sa kadalanan, ug ang mga tawo nangandam alang sa selebrasyon sa Sobyet nga pangilin sa Mayo 1. Walay pahibalo bahin sa aksidente ug walay pasidaan bahin sa kapeligrohan. Si Anna Rudnik diha sa gawas nga nagsuroysuroy uban sa iyang tres-anyos nga anak babaye, si Elena, sa dihang nahibalag nila ang amaama ni Anna. Nabalitaan niya ang aksidente. Kay nabalaka bahin sa risgo sa radyasyon, gihatod dayon niya sila sa sakyanan ngadto sa iyang balay nga mga napulo ka milya ang gilay-on.
Ang radyoaktibong panganod miutbo ngadto sa atmospera ug napadpad gatosan ka kilometros latas sa Ukraine, Belorussia (karon Belarus), Rusya, ug Polandia, maingon man latas sa Alemanya, Austria, ug Switzerland. Sa pagka-Lunes, ang mga siyentipiko sa Sweden ug Denmark nabalaka sa dihang narekord nila ang taas nga lebel sa radyoaktibidad.
Ang Sangpotanan
Ang Sobyet nga mga sundalo, mga bombero, mga eksperto sa pagpanukod, ug uban pa gipadala ngadto sa Chernobyl. Kining grupoha—mga 600,000 ang gidaghanon—nailhan ingong mga “tigtapos.” Ilang napugngan ang mas grabe pang katalagman alang sa Uropa pinaagi sa pagtabon sa naguba nga reaktor ginamit ang puthaw ug semento nga napulo ka andana ang gitas-on ug duha ka metros ang gibag-on.
Ang pagpabakwet sa mga tawo sa sikbit nga mga dapit nagsugod sulod sa misunod nga pipila ka adlaw. “Kinahanglang biyaan namo ang among balay, biyaan ang tanan—mga sinina, salapi, mga papeles, pagkaon—tanan nga among nabatonan,” misaysay si Victor. “Kami nabalaka pag-ayo, sanglit si Anna nagmabdos sa among ikaduhang anak.”
Mga 135,000 ka tawo ang kinahanglang mobalhin—ang tanang balangay sulod sa duolan sa 30 kilometros gikan sa reaktor gibiyaan. Ang mga Rudnik miipon ug puyo sa mga paryente. Apan, kining maong mga paryente nangahadlok nga ang mga Rudnik magpasa sa radyoaktibidad ngadto kanila. “Sila nabalaka,” si Anna miingon, “ug sa kataposan gihangyo nila kami nga mobiya.” Ang ubang mga bakwet may susamang masakit nga mga kasinatian. Sa kataposan, niadtong Septiyembre 1986 ang mga Rudnik mipuyo sa Kaluga, mga 170 kilometros habagatan-kasadpan sa Moscow, Rusya.
“Unya sa kataposan among nasabtan nga wala nay paglaom nga makapauli,” matod ni Anna. “Nawad-an kami sa among minahal nga pinuy-anan sa pamilya, diin kami gipakatawo ug gimatuto. Matahom kadto nga dapit nga gihanigan sa kabulakan ug kasagbotan, nga may mga lirio sa tubig diha sa mga sapa. Ang lasang puno sa mga beri ug uhong.”
Wala lang madaot ang katahom sa Ukraine kondili ang papel niini ingong rehiyon nga nagpatunghag dagayang lugas sa Unyong Sobyet naapektohan. Kadaghanan sa ani sa nasod nianang maong tinghunlak nahugawan. Sa susama, sa Scandinavia, 70 porsiyento sa karne sa reindeer gideklarar nga dili angayng kaonon tungod kay ang mga hayop nanibsib sa mga lumot nga naapektohan sa radyasyon. Ug sa mga bahin sa Alemanya, ang mga utanon gipasagdang madunot diha sa mga umahan tungod sa kahadlok nga nahugawan.
Mga Epekto sa Radyasyon Diha sa Panglawas
Ang opisyal nga mga ihap nga giluwatan lima ka tuig human sa aksidente nag-ingon nga 576,000 ka tawo ang naladlad sa radyasyon. Ang gidaghanon sa mga sakit nga kanser ug dili kanser gitaho nga mas taas taliwala sa maong mga tawo. Ilabinang naapektohan ang mga batan-on. Ang magasing New Scientist sa Disyembre 2, 1995, nagtaho nga usa sa pangunang eksperto sa Uropa sa thyroid nagtuo nga “duolan sa 40 porsiyento sa kabataan nga naladlad sa kinatas-ang lebel sa mihungawng radyasyon gikan sa Chernobyl sa dihang sila wala pay usa ka tuig ang edad mahimong makaugmad ug kanser sa thyroid kon hamtong na.”
Tungod kay si Anna naladlad sa radyasyon panahon sa iyang pagmabdos, ang mga doktor miinsistir nga ipakuha niya ang bata. Sa dihang midumili si Victor ug Anna, kinahanglang mopirma sila ug deklarasyon nga nagsaad nga ilang atimanon ang bata bisan pag laksot kini inigkatawo. Bisan tuod dili laksot si Anja, aduna siyay myopia, mga suliran sa respiratoryo, ug cardiovascular nga mga sakit. Dugang pa, ang panglawas sa ubang mga membro sa pamilyang Rudnik nagakadaot sukad sa katalagman. Si Victor ug Elena parehong nasakit sa kasingkasing, ug si Anna maoy usa lamang sa daghang girehistro ingong mga imbalido sa Chernobyl.
Lakip niadtong grabeng naapektohan sa radyasyon mao ang mga tigtapos nga nagtabon sa nadaot nga reaktor. Linibo nga mitabang sa pagpanghinlo giingon nga sayong namatay sukad niadto. Daghang nakalabang-buhi ang adunay neyurolohikal ug sikosomatikong mga balatian. Ang depresyon maoy kaylap, ug ang paghikog komon.
Si Angela maoy usa sa mga nakalabang-buhi nga nagsugod sa pag-antos ug grabeng mga suliran sa panglawas. Sa panahon sa katalagman, siya nagpuyo sa Kiev, ang kabisera sa Ukraine, kapin sa 80 kilometros gikan sa Chernobyl. Apan human niana, migugol siyag panahon sa paghatod ug mga suplay ngadto sa mga tigtapos didto sa nahimutangan sa reaktor. Si Svetlana, laing nakalabang-buhi, nga nagpuyo sa Irpin’, duol sa Kiev, nasakit ug kanser ug nahiagom sa pagdisdis.
Paghinumdom
Niadtong Abril 1996, napulo ka tuig human sa dakong aksidente, si Mikhail Gorbachev miangkon: “Dili gayod kami andam sa maong matang sa situwasyon.” Sa samang panahon, si Presidente Yeltsin sa Rusya miingon: “Ang katawhan wala pa gayod makasinati ug kadaot nga ingon niini ka dak-a, nga ang mga sangpotanan grabe kaayo ug lisod kaayong wagtangon.”
Makahuloganon, ang Alemang edisyon sa Scientific American nagtandi sa sangpotanan sa katalagman sa Chernobyl ngadto sa sangpotanan sa usa ka kasarangang nukleyar nga gubat. Ang pipila nagbanabana sa gidaghanon sa namatay tungod sa trahedya nga mga 30,000.
Sumala sa balita sa miaging tuig, sa ikanapulong anibersaryo sa aksidente, diha pa gihapon ing 29 kilometros nga sona palibot sa planta nga dili angay sa tawhanong kinabuhi. Bisan pa niana, ang taho nag-ingon nga “647 ka determinadong mga molupyo ang miyuhot, nanghiphip sa mga opisyal o dayag nga mibalik ngadto sa sona.” Kana nag-ingon: “Wala gayoy nagpuyo sulod sa 10 kilometros palibot sa planta. Ang laing 20 kilometros nga luna nga naglibot niana mao ang dapit diin ang pipila ka gatos nga mga tawo namalik.”
Pagsalig Taliwala sa Kaylap nga Kahadlok
Alang sa libolibong nagpuyo kaniadto duol sa Chernobyl, ang kinabuhi malisod kaayo kaniadto ug hangtod karon. Usa ka pagtuon sa mga bakwet nagpadayag nga 80 porsiyento ang dili malipayon diha sa ilang bag-ong mga balay. Mibati silag kaguol, kakapoy, kabalisa, kasuk-anon, ug kamingaw. Ang Chernobyl dili lamang usa ka nukleyar nga aksidente—kadto usa ka katilingbanon ug sikolohikanhong krisis nga hilabihan ka dako. Dili ikahibulong, daghan ang naghisgot sa mga hitabo ingong una-Chernobyl o human-Chernobyl.
Kasukwahi sa daghan kaayong uban pa, ang pamilyang Rudnik nakasagubang sa talagsaong paagi sa kahimtang. Misugod sila sa pagtuon sa Bibliya uban sa mga Saksi ni Jehova ug, ingong resulta, nakaugmad ug lig-ong pagtuo sa mga saad nga makaplagan diha sa Pulong sa Diyos mahitungod sa usa ka bag-ong kalibotan sa pagkamatarong. (Isaias 65:17-25; 2 Pedro 3:13; Pinadayag 21:3, 4) Unya, niadtong 1995, si Victor ug Anna nagpasimbolo sa ilang pahinungod sa Diyos pinaagi sa pagpabawtismo sa tubig. Sa ulahi ang ilang anak babaye nga si Elena nabawtismohan usab.
Si Victor misaysay: “Ang pagtuon sa Bibliya nakapaarang kanamo sa pagkaila sa atong Maglalalang, si Jehova nga Diyos, ug sa iyang mga katuyoan alang sa tawo dinhi sa yuta. Wala na kami maguol, sanglit nahibalo kami nga sa dihang moabot na ang Gingharian sa Diyos, ang maong ngilngig nga mga aksidente dili na gayod mahitabo pag-usab. Nagapaabot kami sa panahon sa dihang ang banika palibot sa among minahal nga balay duol sa Chernobyl maulian sa naumaw nga kahimtang niini ug mahimong bahin sa usa ka matahom nga paraiso.”
Si Angela ug Svetlana, kinsa misalig usab sa mga saad sa Diyos sa usa ka bag-ong kalibotan sa pagkamatarong, adunay susamang malipayong panglantaw bisan pa sa ilang mga sakit nga gipahinabo sa radyasyon. “Kon walay kahibalo sa Maglalalang ug sa iyang mga katuyoan,” si Angela miingon, “ang kinabuhi malisod. Apan ang pagkabaton ug suod nga relasyon uban kang Jehova nakatabang kanako sa pagpabiling positibo. Ang akong tinguha mao ang pagpadayon sa pag-alagad kaniya ingong bug-os-panahong magsasangyaw sa Bibliya.” Si Svetlana midugang: “Ang akong Kristohanong mga igsoong lalaki ug babaye maoy dakong tabang kanako.”
Ang pagtuon sa Bibliya nagpadayag sa maong mga tawo nga ang mga aksidente nga gipahinabo sa “panahon ug wala-damhang panghitabo” nag-apektar sa mga tawo bisan asa sila magpuyo ug bisan kinsa pa sila. (Ecclesiastes 9:11) Apan ang mga estudyante sa Bibliya nahibalo usab nga bisan unsa pa ka makapahugno ang ilang mga suliran, walay kadaot nga dili maayo ni Jehova nga Diyos, walay samad nga dili niya maalim, ug walay kapildihan nga dili niya mabalosan.
Sa unsang paagi maugmad usab nimo ang pagsalig sa mga saad sa Diyos ug sa ingon makapahimulos ug masanag nga paglaom? Ang magsusulat sa basahon sa Bibliya nga Proverbio nagtubag: “Kay ang imong pagsalig mahianha kang Jehova mismo ako magahatag kanimo ug kahibalo karong adlawa.” (Proverbio 22:19) Oo, kinahanglang mokuha ka ug kahibalo pinaagi sa regular nga pagtuon sa Bibliya. Ang mga Saksi ni Jehova sa imong dapit malipay sa pagtabang kanimo nga himoon kana. Sila nagtanyag ug usa ka programa sa libreng pagtuon sa Bibliya nga itagana sa panahon nga kombenyente alang kanimo.
[Blurb sa panid 14]
“Ang katawhan wala pa gayod makasinati ug kadaot nga ingon niini ka dak-a, nga ang mga sangpotanan grabe kaayo ug lisod kaayong wagtangon.”—Presidente Yeltsin sa Rusya
[Blurb sa panid 15]
Ang chernobyl dili lamang usa ka nukleyar nga aksidente—kadto usa ka katilingbanon ug sikolohikanhong krisis nga hilabihan ka dako
[Picture Credit Line sa panid 12]
Tass/Sipa Press