Pagpaniid sa Kalibotan

Ang Papa Midason sa Ebolusyon

Si Papa Juan Paulo II di pa dugayng mipagula ug pahayag bahin sa ebolusyon sa tawo, nga naghisgot sa “natigom” nga independenteng mga panukiduki ingong “makahuloganong argumento dapig niining maong teoriya.” Bisan tuod dili bug-os nga nag-uyon sa pagtulon-an, si Juan Paulo II nagsubli sa sulat ni Papa Pio XII ngadto sa mga obispo niadtong 1950, nga “nag-isip sa doktrina sa ‘ebolusyonismo’ ingong hinungdanong teoriya, nga takos susihon,” sumala sa L’Osservatore Romano. Sa paningkamot nga malakip ang Diyos sa ebolusyon sa tawo, ang papa midangop sa pagtulon-an ni Plato nga ang mga tawo adunay dili-mamatay nga kalag. Nga mikutlo sa makausa pa gikan sa sulat ni Pio XII ngadto sa mga obispo, siya miingon: “Kon ang tawhanong lawas naggikan sa naglungtad nang daan nga buhing butang, ang imortal nga kalag gilalang dihadiha sa Diyos.”

Nagkamenos ang Nagpakasal

“Kita nagpakakita sa pagkahanaw sa kaminyoon ingong usa ka institusyon,” nag-ingon si Jean Dumas, pangulo sa presenteng demograpikong analisis sa Statistics Canada. Ang gidaghanon sa nagpakasal sa Canada nagakamenos, ilabina sa Quebec, sumala sa The Toronto Star. Ang pagpanuko nga mahigot sa usa ka dumalayong kaminyoon, sa pipila ka kaso, maoy tungod sa dili maayong impresyon sa mga tawo sa mga kaminyoon sa ilang mga ginikanan, nag-ingon ang taho. Ang impormasyon nga natigom sulod sa 25-tuig nga yugto nagpadayag nga 30 porsiyento sa mga magtiayon nga nagminyo niadtong 1969 wala na mag-ipon sa 1993. Ang mga estadistika nagpakita usab nga ang bag-ohay pa kaayong naminyo nga mga magtiayon nanagbulag. Un-tersiya sa tanang diborsiyo sa Canada niadtong 1993 naglangkit sa mga magtiayon nga naminyo ug menos sa lima ka tuig, nga miuswag ug un-kuwarto niadtong 1980. Si Marshall Fine, direktor sa sentro sa terapiya sa kaminyoon ug pamilya sa University of Guelph, Ontario, nag-ingon: “Daw dili kini seguro kaayo nga kalibotan alang sa mga batan-on.”

Kulang-sa-Katulog nga mga Batan-on

Ang pipila ka espesyalista sa pagkatulog sa Australia ug sa Tinipong Bansa nagtuo nga adunay uban pang hinungdan nga nakaamot sa pagkagusto sa mga tin-edyer nga matulog sa buntag gawas sa TV, rebelyon, o pagkatapolan, nagtaho ang magasing Asiaweek. Ang Australianong eksperto bahin sa pagkatulog nga si Dr. Chris Seton nag-ingon nga ang kausaban sa mga hormone ug kalit nga pagtubo mahimong may kalabotan sa pagkamahiligon sa daghang batan-on nga matulog. Sugod sa edad nga nuybe, ang panginahanglan sa katulog sa usa ka batan-on mouswag. Hinunoa, sa usa ka surbi sa 3,000 ka estudyante sa T.B. nga 17 ngadto sa 19 anyos, 85 porsiyento ang nakulangan sa katulog. Ang The New York Times nagtaho nga ang resulta maoy mga batan-ong kanunayng nakigbisog sa pagduka, ilabina sa mga klase sa buntag sayo. “Aduna kitay mga bata nga kulang kaayo sa katulog,” matod ni Propesor James B. Maas, sa Cornell University, “halos mora silag gialimongawan.” Ang mga eksperto nagtuo nga ang mga batan-on nagkinahanglan ug labing menos walo ka oras ug tunga nga katulog matag gabii.

Ang Diyeta Makapamenos sa Risgo sa Kanser

Ang pagkaon ug labing menos lima ka dulot nga prutas ug mga utanon kada adlaw makapamenos sa risgo sa usa ka tawo sa kanser sa baga, colon, estomago, ug ubang matang sa kanser, nagtaho ang The Wall Street Journal. Ang “lig-ong ebidensiya” niini nadayag tapos sa kapin sa 200 ka pagtuon nga nagkompirmar sa mga kaayohan niining maong pagkaon sa labing menos 17 ka nasod. Ang idulot dili kinahanglang daghan kaayo. Sumala sa usa ka programa sa U.S. National Cancer Institute, ang angayang idulot naglakip sa: “Usa ka kasarangang gidak-on nga prutas, tres-kuwartos sa tasang duga, tunga sa tasang linutong utanon, usa ka tasa nga preskong berdeng utanon nga ensalada, o un-kuwarto sa tasa nga pinaugang prutas.” Ang Institute nagpasiugda sa maong diyeta sulod sa milabayng lima ka tuig, apan sa pagkakaron sa Tinipong Bansa, aduna lamay 1 ka hamtong sa 3 ug 1 ka bata sa 5 ang nakatuman sa lagda. Ang pangandoy alang sa fast-food daw nagababag sa kalamposan. Ang The Wall Street Journal nag-ingon: “Ang kulongon nga french fries nga may ketsap dili katumbas sa duha ka dulot nga utanon.”

Dili-Modaghan nga Populasyon?

Sumala sa International Institute for Applied Systems Analysis (IIASA), sa Vienna, ang presenteng populasyon sa kalibotan lagmit dili modoble. Ang ilang banabana mao nga ang populasyon “motubo gikan sa presenteng 5.75 bilyon ngadto sa 10 bilyon sa tuig 2050, moabot sa gidaghanon nga mga 11 bilyon sa 2075, ug magpabiling halos dili modaghan o mous-os ug diyutay sa hapit na ang 2100,” matod sa New Scientist. Sumala sa IIASA, adunay 64-porsiyento nga purohan nga ang atong presenteng populasyon dili gayod modoble. Ang ilang mga ihap nagpakita nga ang gidaghanon sa mangatawo nga bata morag mius-os sa matag rehiyon sa kalibotan niadtong 1995.

Walay Baterya nga Radyo

Aron masagubang ang kakulang sa elektrisidad ug kakulang sa mga baterya sa kadaghanan sa banika nga Aprika, ang usa ka gamayng pabrika duol sa Cape Town, Habagatang Aprika, naggama ug usa ka madaladala nga radyo nga adunay gitaod-nang-daan nga manomanohon-pagpatuyok nga daynamo. “Paspasa pagpatuyok ang kuptanan sa pipila ka higayon,” nagtaho ang The New York Times, ug kini “motingog sulod sa tunga sa oras.” Bisag sama lang kadak-on sa balonan ug nagtimbang ug tulo ka kilos, ang bag-ong modelo daw molampos. Sumala kang Siyanga Maluma, kinsa maoy nagdumala sa palakaw sa negosyo sa pabrika, kon ang radyo patingogon gikan sa lima ngadto sa napulo ka oras kada adlaw, kini makadaginot ug $500 ngadto sa $1,000 sa baterya sulod sa tulo ka tuig. Lakip sa bisikleta ug sa motorsiklo, “ang radyo maoy usa sa tulo ka dagkong simbolo sa pagkabutang sa Aprika,” matod ni Maluma. “Makaseguro ka,” siya miingon. Tungod lang sa dungog nga nakapanag-iya ug radyo, “mas dali kang makapangasawa.”

Makamatay nga Ulan

Ang asidong ulan dili-laktod nga nakaingon sa kamatayon sa daghang Scandinavian nga elk, sumala sa Swekong siyentipiko nga si Dr. Adrian Frank. Aron sa pagkontra sa mga epekto sa nahugawang ulan, ang apog ibutang diha sa mga umahan ug sa mga lanaw. Apan, ang mga tanom nga nagtubo sa yuta nga gisagolan ug apog nagpakitag pag-uswag sa lebel sa pipila ka elemento, ilabina ang molybdenum. Sa dihang ang elk makakaon ug daghan kaayong molybdenum, kana makapahinabog makamatay nga kakulangan sa tumbaga nga may grabeng epekto sa sistema sa imyunidad sa mga hayop. Ingong dugang resulta sa asidong ulan, diha sa kapin sa 4,000 ka lanaw sa Sweden, ang isda dili na karon mabuhi ug ang gidaghanon sa trout sa Norway mius-os ug katunga sa kanhing gidaghanon. Ang The Sunday Telegraph sa London nag-ingon nga bisan tuod ang Britanikong gobyerno nagpamenos sa gibuga nga asupre sa mga planta sa koryente aron sa pagkontrolar sa tinubdan sa hugaw, ang nahibiling mga epekto sa asidong ulan mahimong magpadayon sulod sa daghang tuig.

Pagbansay sa Aprikanhong mga Elepante

Ang mga elepante sa Asia gigamit sulod sa kasiglohan ingong mga hayop nga tigtrabaho. Hinunoa, ang ilang mas dagkong Aprikanhong mga katumbas gihunahunang agresibo ra kaayo nga dili mamanso. Apan labing menos usa ka eksperimento ang dayag nga milampos. Ang Aprikanhong mga elepante ginagamit sa Imire nga reserbasyon sa ihalas nga kahayopan sa Zimbabwe aron magdaro sa umahan ug magdala sa mga bantay sa lasang ngadto sa lisod-abton nga mga dapit. Ang paagi sa pagbansay nga gigamit mao ang “gugma ug ganti.” Usa ka tigbalita sa Aprikanhong mantalaan nagtan-aw sa usa ka elepante nga ginganlag Nyasha nga nagdaro sa usa ka uma, uban sa usa ka mamumuo, si Muchemwa, nga nagsakay sa bukobuko niini. “Matag karon ug unya,” ang tigbalita misaysay, “iyang inaton paingon sa likod ang iyang simod ug si Muchemwa magbutang ug daghag-protina nga pagkaon sa ihalas nga kahayopan diha niana.” Ang taho nagpadayon: “Si Nyasha ug ang unom ka lain pang gibansay nga mga elepante sa Imire gamiton sa pag-andam sa mga umahan sa dili pa ang sunod nga ting-ulan alang sa mga tanom sama sa mais, nga gamiton sa pagpakaon kanila ug sa ubang mga hayop diha sa uma.”

Mga Suplemento nga Hinimo Gikan sa Dugo

Ang Prothemol, usa ka gieksperimentohan nga suplementong protina, ginagamit sa amihanan-sidlakang Brazil sa pagtabang nga masulbad ang suliran sa rehiyon sa kakulang sa sustansiya. Sumala sa usa ka taho sa Associated Press, ang produkto sa panguna hinimo sa dugo sa baka nga gikuha gikan sa mga ihawan, nga gikaingong “mas sustansiyado pa kay sa karne.” Ang susamang mga eksperimento gihimo sa Guatemala, niadtong 1990, uban sa produkto nga gitawag ug “Harina de Sangre” (harina nga dugo). Sa Brazil ang estado naghikay nga ang Prothemol iapod-apod sa kabalayan, “nga manghatag sa suplemento ug obserbahan ang mga bata nga moinom niana.” Kaniadto, ang mga ihawan sa amihanan-sidlakan sa Brazil yanong maglabay sa dugo, ingon sa gisugo sa Bibliya.​—Levitico 17:​13, 14.

Kasundalohan nga Kabataan

Un-kuwarto sa milyong kabataan, ang pipila ingon ka bata sa siyete anyos, nag-alagad sa armadong kusog sa tibuok kalibotan, sumala sa panukiduki nga gihimo sa 26 ka nasod ug gitaho sa Guardian Weekly sa Manchester, Inglaterra. Ang taho, nga bahin sa duha-ka-tuig nga pagtuon sa Hiniusang Kanasoran, nagpadayag nga ang nareklutang mga bata mismo gidagmalan, kasagaran gipugos sa pagtan-aw nga sakiton ug patyon ang mga paryente. Human niana, sila gamiton ingong mga berdugo, mga mamumuno, ug mga espiya. Sa usa ka nasod, “kadaghanang bata nga sundalo gimandoan nga sakiton, piangan o patyon ang mga bata o mga hamtong nga mosulay sa pag-eskapo.” Ang kabataan, nga kasagarang gipainom ug droga o alkoholikong ilimnon sa dili pa makig-away, nakitang moasdang sa gubat “nga daw sila dili-mamatay o dili-madutlan.”