Pagpaniid sa Kalibotan
Makamatayng mga Sakit sa Australia
“Ang gidaghanon sa mga Australianong nangamatay gumikan sa langkit-AIDS nga mga balatian mius-os sa unang higayon sukad maghupot ug mga rekord bahin sa virus,” nagtaho ang Herald Sun sa Melbourne. Pinasikad sa di pa dugayng gipagula nga impormasyon gikan sa Australian Bureau of Statistics, ang mga kaplag nagpakita nga 666 ka tawo ang nangamatay niadtong 1995 ingong resulta sa AIDS—13-porsiyentong pag-us-os. Ang katibuk-ang nasodnong gidaghanon sa nangamatay mius-os ug 4 porsiyento, nga ang kanser ug sakit sa kasingkasing mao gihapon ang nag-unang mga hinungdan sa kamatayon. Bisan pa niana, nagkadaghang Australiano ang nangamatay karon gumikan sa Alzheimer ug ubang mga sakit nga may kalabotan sa pagkabuang. Sumala sa nasodnong sekretarya alang sa Alzheimer’s Association Australia, “ang gitagna nga kusog nga pag-uswag sa gidaghanon sa nangabuang magpabug-at pag-ayo sa naglungtad nga mga pasilidad nga ang tumong mao ang pagtabang sa mga tawo nga aduna nianang sakita ug niadtong mag-atiman kanila.”
Mga Opinyon Bahin sa Umaabot
Duyog sa pagsingabot sa ika-21ng siglo, nagkadaghan ang mga hunahuna mahitungod sa umaabot. Sa usa ka surbi nga gihimo sa Newsweek sa Tinipong Bansa, ang mga tawo gipangutana mahitungod sa ilang mga pagdahom sa mosunod nga siglo. Mga 64 porsiyento niadtong gisurbi nagbanabana nga ang mga astronot molakaw sa planetang Mars. Mga 55 porsiyento ang nagdahom nga ang mga tawo sa ngadtongadto mopuyo sa ubang mga dapit sa uniberso. Setenta porsiyento ang naghunahuna nga ang mga siyentipiko makakaplag ug tambal alang sa AIDS, ug 72 porsiyento ang nagtagna nga makahimo ug tambal sa kanser. Sa mas dulom nga komento, 73 porsiyento niadtong giinterbiyo naglantaw ug mas dakong kal-ang tali sa dato ug pobre, ug 48 porsiyento ang nagdahom ug dugang pang mga gubat kay sa milabayng 100 ka tuig. Mga 70 porsiyento ang naghunahuna nga ang tawo dili makapapha sa kagutom sa kalibotan.
Usa ka Makalilisang nga Kadaot
Sumala sa FDA Consumer, ang gidaghanon ug kagrabe sa mga kadaot gumikan sa pagkapaso sa Tinipong Bansa mius-os pag-ayo sulod sa milabayng 20 ka tuig. Ang gidaghanon sa nakalabang-buhi sa mga biktima sa pagkapaso miuswag usab. Usa ka opisyal sa Food and Drug Administration, si Charles Durfor, nag-ingon nga “trayenta ngadto sa kuwarenta ka tuig kanhi, daghang pasyente nga napaso wala makalabang-buhi. Ang mga pag-uswag sa pagtambal nagpatungha ug bug-os lahi nga populasyon sa pasyente nga dili lamang kay nakalabang-buhi, kondili adunay miarang-arang nga kalidad sa kinabuhi.” Matag tuig, kapin sa 50,000 ka Amerikano ang nag-antos sa mga paso nga kinahanglang ipaospital. Sumala sa American Burn Association, mga 5,500 ka biktima ang nangamatay. “Ang usa ka grabeng paso maoy usa sa labing makalilisang nga kadaot nga antoson sa lawas,” matod sa FDA Consumer.
“Matinud-anong” Limbong
Ang mga kompaniya sa insyurans sa Argentina naalkanse ug mga $200 ka milyon matag tuig tungod sa pagpanglimbong sa ilang mga kliyente. Ingong resulta, ang insyurans sa awto mokabat ug hangtod sa 30 porsiyento nga labaw pa kay sa kadaghanang ubang mga nasod. Sumala sa mantalaang Ambito Financiero, “halos katunga sa mga panlimbong gihimo sa mahimong tawgong ‘matinud-anong mga lungsoranon.’” Mga 40 porsiyento sa nagpainsyur gikaingong nag-abuso sa ilang kompaniya sa insyurans sa usa ka paagi o sa lain. Ang mantalaan mihinapos nga ang maong kalihokan sa panlimbong naghawas sa usa ka porma sa panimalos sa wala-matagbawng mga kliyente nga mibating sila gitikasan sa ilang mga kompaniya sa insyurans.
Nagakahubas nga Dagat
Ang Patayng Dagat nagakahubas na. “Nga mao na ang kinaubsang dagat sa Yuta (410 metros ubos sa aberids nga lebel sa mga dagat sa kalibotan), ang ibabaw sa Patayng Dagat nagakaunlod,” matod sa U.S.News & World Report. Ngano? Gawas sa mga epekto sa paghubas sa tubig, ang daghang sistema sa irigasyon ug mga dam nagpasimang sa tubig gikan sa Subang Jordan, ang pangunang tuboran sa tubig sa Patayng Dagat. Dugang pa, ang “mga pabrika sa kemikal nga nagbomba sa katubigan sa Patayng Dagat ngadto sa mga linaw nga pahubsan aron sa pagkuhag mga minerales nakapasamot sa paghubas.” Sukad sa tungatunga sa katuigang 1950, ang nawong sa Patayng Dagat mius-os ug mga 20 metros. Usa ka paagi sa pagtul-id nga sa pagkakaron gilantugian pa mao ang pagtukod sa 190-kilometros nga kanal nga magpaagos ug tubig gikan sa Pulang Dagat. Ang tubig kinahanglang bombahon pataas ug 120 metros ug unya paubos ug 530 metros ngadto sa Patayng Dagat.
Wala-Tumanang mga Panumpa
Sa Alemanya mas diyutayng mga kapikas sa kaminyoon ang nagtuman sa ilang mga panumpa sa kaminyoon. Ang resulta, nagtaho ang Nassauische Neue Presse, maoy nagauswag nga gidaghanon sa nagdiborsiyo ug nagauswag nga gidaghanon sa mga bata nga nag-antos. Niadtong 1995 halos 170,000 ka kaminyoon ang nangabungkag, nga nag-apektar sa mga 142,300 ka kabataan. Kini naghawas sa 5-porsiyento nga uswag sa mga batang naapektahan sa miaging tuig. Ang mantalaan nag-ingon nga sa mga kaminyoon nga gihimo niadtong 1950, 1 sa 10 ang napakyas sulod sa 25 ka tuig. Sa mga magtiayon nga naminyo sa 1957, mga 1 sa 8 ang nagbulag sulod sa 25 ka tuig. Ang gidaghanon sa mga kaminyoon niadtong 1965 nga nabungkag sulod sa 25-tuig nga yugto maoy 1 sa 5. Taliwala niadtong naminyo sukad sa 1970, 1 sa matag 3 ka magtiayon ang nagdiborsiyo.
Nakaplagan ang Tambal?
Sumala sa usa ka pagtuon, “ang pagkaon nga menos ug tambok ug tugob sa mga prutas ug mga utanon nakaplagan sa unang higayon nga daling makapaus-os sa presyon sa dugo ug sama ka epektibo sa mga droga,” nagtaho ang The New York Times. Si Dr. Denise Simon-Morton, lider sa Prevention Scientific Research Group sa National Heart, Lung and Blood Institute, nag-ingon nga ang pagtuon nagsugyot nga “usa lamang ka diyeta ang mahimong mobuhat nianang tanan”—motabang sa pagsanta sa sakit sa kasingkasing, taas nga presyon sa dugo, ug daghang matang sa kanser. Ang pagtuon nagsusi sa mga epekto sa mga kausaban sa mga pagkaon diha sa gatosang hamtong sa unom ka medikal nga mga sentro sa tibuok nasod. Ang mga sumasalmot gibulagbulag ngadto sa tulo ka grupo. Ang usa ka grupo gihatagan ug pagkaon nga susama sa “aberids” nga Amerikanhong pagkaon. Ang ikaduha gihatagan ug pagkaon nga daghan ug prutas ug mga utanon, apan ang tanang ubang pagkaon mao ra gihapon. Ang ikatulo gihatagan ug pagkaon nga daghan ug prutas, mga utanon, ug menos-tambok nga mga produkto sa gatas nga menos usab sa tambok, kolesterol, ug saturated nga tambok. Ang ikaduha ug ikatulo nga mga grupo parehong may pag-us-os sa dugo nga hinungdanon sa medikal nga paagi, apan ang pagkaon sa ikatulong grupo nagpakita sa labing-maayong mga resulta. Alang sa mga sumasalmot nga adunay taas nga presyon, ang mga resulta sama ka maayo o mas maayo pa kay niadtong nakab-ot nga ginamit ang pagtambal. Ang duha ka pagkaon naglakip sa siyam ngadto sa napulo ka naandang dulot sa mga prutas ug mga utanon matag adlaw.
Mga Tawo Gipasig-uli sa Hapon
“Ang dakong kausaban nagakahitabo sa industriya sa Hapon,” matod sa mantalaang Far Eastern Economic Review. “Sulod sa duha ka dekada, ang mga pabrika sa Hapon nagtinguhag pagkaepisyente pinaagi sa pagpuli sa mga tawo ug makina. Karon ang tawo gipasig-uli. Ang pipila ka dagkong mga tiggama sa pagkatinuod nagtangtang sa mga robot gikan sa mga asembolanan ug nag-ilis kanila ug mga tawo.” Ngano? Tungod kay ang mga tawo adunay usa ka butang nga wala mabatoni sa mga robot—pagkamapasiboon. Sa dihang moabot ang panahon nga mag-ilis ug modelo, ang mga tawo makapasibo dayon, samtang dangtag mga bulan ang pagprograma pag-usab sa mga robot. “Kaniadto, gigamit namo ang mga tawo nga samag mga robot,” matod ni Tomiaki Mizukami, usa ka presidente sa pabrika sa NEC. “Apan karon kinahanglang gamiton nato ang ilang intelihensiya. Ang paggamit ug mga robot maayo man, apan karon nadiskobrehan namo nga ang paggamit ug mga tawo sa aktuwal maoy mas kusog.” Pananglitan, nakaplagan nga ang mga trabahante sa NEC mahimong mag-asembol ug mga telepono nga 45 porsiyento nga mas episyente kay sa mga robot. Ang mga tawo diyutay ra usab ug maokupar nga puwesto kay sa mga makina, ug ang mas yanong mga makina moresulta sa mas diyutayng mga mekaniko ug mas menos nga galastohan sa pagmentinar. “Human sa duha o tulo ka tuig nga pag-eksperimento nga diyutay ra ang robot, ang mga tiggama nangangkon nga nakadaginot sa gasto ug mikusog ang produksiyon,” matod sa magasin.
“Bag-ong” mga Piramide nga Tan-awon
Sulod sa katuigan ang mga turista nagaganayan sa Dakong Piramide sa Giza, nga gitukod ni Haring Khufu—nga nailhan usab nga Cheops. Apan diyutay lang ang nakakita sa mga lubnganan nga gibilin sa iyang amahan, si Snefru. Tungod kana kay ang naulahi dili pasudlan, gitagoan sa usa ka base sa kasundalohan sa Dahshûr. Apan kana nausab. Ang supremong Konseho sa Karaang mga Butang sa Ehipto sa pagkakaron nag-abli sa dapit alang sa publiko. Sa 11 ka piramide didto, 3 ang gitukod ni Snefru—tanantanan gitukod niya ang lima—ug naglakip sa Pulang Piramide, ang unang gitukod nga hamis ug mga kilid. Ang unang gitukod nga mga piramide maoy hinagdanan ug kilid. Tingali labi pang makaiikag mao ang Bent nga Piramide, nga gitawag ug ingon niana tungod kay ang titip ubos nga handag niini kalit rang mausab sa ibabaw nga katungang bahin. Ang titip nga handag dayag nga nakapabugnaw sa mga kawatan ug bato, nga mao tingali ang hinungdan kon nganong kining maong piramide nakabaton sa natipigan-pag-ayo nga gambalay kay sa bisan unsang piramide sa Ehipto. Bisan tuod ang unang mga hari bug-os nga gipakadiyos lamang sa dihang namatay sila, si Snefru “nagdeklarar sa iyang kaugalingon nga ang buhing diyos nga adlaw nga si Re,” matod sa magasing Time. “Si Snefru gilubong sa Pula nga Piramide, nga gisulod sa usa ka matahom tuloy-lawak nga lubnganan nga giisip nga kinanindotan sa Karaang Gingharian.”