Cheetah—Ang Kinakusgang Modagan sa mga Iring

SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA KENYA

ANG kainit naglagiting diha sa napagbang kakognan. Ang among mga teleskopyo gipunting diha sa pundok sa mga Thomson’s gazelle, ang ilang bulawag kolor nga badlis diha sa mga kilid sa lawas nanggilak gikan sa kataposang mga bidlisiw sa nagsalop nga adlaw. Dili ra layo kaayo, nga nagtungtong ibabaw sa bungdo sa anay, laing maniniid ang nagtan-aw usab sa direksiyon sa mga osa. Iring kadto nga pinuntikan ang lawas uban sa iyang gagmayng mga anak. Ang iyang dulom nga pagkadalag nga mga mata naniid pag-ayo sa talan-awon. Sa kalit, nanggahi ang iyang kaunoran, ug siya hinayhinayng mitindog ug milakaw paingon sa pundok sa mga osa. Ang iyang gagmayng mga anak daw nahibalo nga sila maghulat hangtod sa iyang pagbalik.

Sa mabinantayon, siya miabante paglakaw, nga nagtago sa iyang kaugalingon sa luyo sa kabagnotan ug sa mga lambongay sa tag-as nga mga sagbot. Ang iyang mga lihok kalmado ug masaligon. Nagkaduol ngadto sa iyang tukbonon nga mga 200 ka metros, siya kalit nga miurong. Usa sa mga osa mihangad ug mitutok sa iyang nahimutangan; unya kini mipadayon sa pagpanibsib. Sa makausa pa, siya mipadayon sa iyang pagpaduol. Siya nagpaduol sa mga 50 metros sa walay kalibotang mga mananap una pa siya midesisyon sa pagdagan. Miuntol nga samag espring nga nakabuhi, siya mikabad pagdagan ngadto sa nagkaawop nga kahayag. Ang pundok sa mga osa nagkatibulaag ug dagan sa tanang direksiyon, apan wala gayod ibalhin sa iring ang iyang panan-aw diha sa iyang napiling tukbonon. Midagan siyag kusog kaayo sa kapatagan, nga hapit nang makaapas sa kusog nga modagang mga tiil sa osa.

Ang nalisang nga mananap nag-ekis-ekis sa pagdagan aron sa pagsanta sa iyang manggugukod, apan ang iyang mga paagi sa pag-ikyas wala magsilbi sa samag kilat nga kaliksi sa iring. Dayon, pipila ka metros gikan sa iyang ganti, siya mikawhat pinaagi sa pangunahan nga kuyamas sa pagtumba sa iyang gigukod nga biktima. Nianang gutloa, misarasay siyag diyutay. Dihadiha, nawala sa panan-aw ang osa.

Gikutasan, ang cheetah mihunong sa pagdagan, milingkod, ug mitan-aw sa nahimutangan sa iyang gigutom nga gagmayng mga anak. Mitan-aw ako sa akong asawa sa dakong katingala. Mao pay among pagkakita sa kusog kaayong pagdagan sa kahibulongang cheetah.

Kusog Modagang Iring

Ang cheetah makadagan gayod sama ka kusga sa hangin. Dili-katuohan, kini makahunong gikan sa kusog nga pagdagan sa mga 65 ka kilometros matag oras sa duha lamang ka segundo! Kini makaabot pa sa gikusgon nga kutob sa 110 kilometros matag oras! Kini ang kinakusgang modagang mananap sa mamala. Kon itandi, ang usa ka iglulumba nga kabayo makaabot sa gikusgon nga molabaw lag diyutay sa 72 kilometros matag oras, ug ang irong greyhound makadagan ug mga 65 kilometros matag oras. Apan, ang cheetah makapabilin sa gikusgon niini sa mugbong mga distansiya lamang.

Ang cheetah sapsing ug lawas, nga may taas, yagpisong mga tiil ug hamis, kurbawo nga bukobuko. Ang taas pinuntikang ikog niini naghatag ug panimbang samtang moliwag ug moliko nga hilabihang kusoga. Kon magdagan sa tulin kaayong gikusgon, kini makalukso nga kapin sa sayis metros ang gitas-on. Ang usa ka tabang sa katulin mao ang talagsaong mga tiil niini; mas kaamgid pa kini sa iro kay sa iring. Gamiton niini ang mga kuyamoy niini sa paghawid sa yuta alang sa kusog nga pagbutad.

Pinuntikang Katahom

Ang dagway sa cheetah talagsaon ug matahom gayod. Duha ka gagmayng itom nga linya nagpaubos gikan sa mata ngadto sa mga ngilit sa baba, nga naghatag sa iring ug naguol, morag makaluluoy, nga dagway. Namarkahan ug gagmay, klarong mga puntikpuntik, ang balhibo niini mubo ug sagad hilaw nga pagkapulang-kape nga kolor sa lawas apan pution diha sa tiyan. Ang gagmayng mga anak mas itom panahon sa pagkatawo ug adunay bagang lambongay nga taas, asul-abo nga buhok gikan sa ilang mga liog ngadto sa ilang mga ikog.

Ang cheetah manawag pinaagi sa pagliroglirog nga tingog o pagpiyakpiyak sama sa langgam. Kining tingoga madungog hangtod sa duha ka kilometros ug gamiton sa pagpakigkomunikar sa gagmayng mga anak niini ug sa ubang mga cheetah.

Ang buut sa cheetah maoy malumo ug makigdaiton kon itandi sa iyang isigkairing nga leyon ug ang leopardo. Kon tagbaw, kini momiyaw samag higanteng iring nga binuhi. Dali kining makapaangay sa presensiya sa tawo ug mamanso pa gani. Sa pagkatinuod, ang cheetah dili iring nga binuhi. Kon hingkod na, kini motimbang ug 45 kilos o kapin pa, ug ang hait nga mga ngipon ug mga kuyamoy niini nagpahimo niini nga usa ka kuyaw kaayo nga mananap​—usa nga tratahon gayod nga mabinantayon.

Ang cheetah natawo nga dili makamaong mangayam ug kinahanglang bansayon gayod sa inahan niini sa pagpangayam. Kon ang gamayng anak gipadako nga dinakpan, kini dili makamaong mangukoy ug manggukod sa tukbonon niini. Kon ang inahan ug ang gagmayng mga anak magsalo sa pagpangaon, mangaon sila nga malinawon, nga dili magsambunotay ug magkaramusingay nga maoy naandan sa mga leyon nga nangaon. Sa mala nga mga lugar ang mga cheetah ilado pa gani nga mokaon ug dugaong mga melon.

Ang mga turista sa mga lugar sa reserbasyon sa Aprika natingala nga dili-hadlokan kining makigdaitong mga iring. Komon na sa hingkod nang cheetah nga magpalandong diha sa van sa mga turista o sa paglukso diha sa hood ug motan-aw lahos sa windshield sa nakuratan ug sagad gikuyawang mga pasahero.

Pag-atiman sa Inahang Iring sa Gagmayng mga Anak

Ang baye nga cheetah makaanak ug hangtod unom ka gagmayng mga anak. Maisogon niya kining panalipdan ug tagoan silag maayo, nga ibalhinbalhin sila kanunay sa unang pipila ka bulan sa ilang mga kinabuhi. Apan, bisan pa sa mga paningkamot sa mga inahang cheetah sa pagpanalipod sa ilang gagmayng mga anak, daw mga ikatulong bahin lamang sa gagmayng mga anak ang mabuhi hangtod mohingkod.

Ang pag-atiman sa pamilya sa gagmayng mga anak sa cheetah maoy malisod nga trabaho alang sa mama nga cheetah. Liksi kaayo sila ug hilabihan nga makadula. Ukyon kanunay sa gagmayng mga anak ang ikog sa ilang nagpahulayng inahan ug hampakhampakon kini samtang idagpasdagpas kini sa inahan sa naandang paagi sa iring. Magdinumogay, magpinaakay, ug magginukdanay sa usag usa, sila dili manumbaling sa anaa kanunayng kapeligrohan sa mga manunukob.

Ang Mangangayam Gipangayam

Ang cheetah adunay daghang kaaway sa kaihalasan, lakip sa mga leyon, mga leopardo, ug mga hyena. Apan, ang kinakuyawang kaaway sa cheetah mao ang tawo. Ang matahom nga pinuntikang balhibo niini mahal kaayo alang sa sapot, mga alpombra, ug mga tropeyo. Kining kusog-modagang mananap gipanglit-ag ug gibansay alang sa dulang pagpangayam. Tungod kay kini dili makapaliwat nga dinakpan, ang cheetah gigukod hangtod sa kinatumyan mismo sa pinuy-anan niini aron sa pagtagana niining maong panginahanglan. Ang pagkawala sa pinuy-anan usab nagpalisod sa cheetah sa pagpabiling buhi, mao nga sa Sidlakang Aprika kini makit-an na lamang diha sa mga reserbasyon sa mga mananap.

Niadtong 1900 gibanabana nga may 100,000 ka cheetah sa 44 ka nasod. Karon tingali adunay 12,000 na lamang ang buhi sa 26 ka nasod, kadaghanan diha sa Aprika. May mga paningkamot nga gihimo sa pagpanalipod niining matahom pinuntikang iring, apan ang gidaghanon niini nagpadayon sa pagkunhod.

Ang uban nagtuo nga ang cheetah dili maluwas gikan sa pagkapuo. Ugaling, makapalipay ang pagkasayod nga duol na ang panahon sa dihang bug-os nga dawaton sa tawo ang iyang hinatag-sa-Diyos nga responsibilidad sa pag-atiman, sa pagpanalipod, ug “paggahom . . . sa matag buhing linalang nga nagalihok sa yuta.” (Genesis 1:28) Diha lamang nga adunay seguradong garantiya nga ang maong matahom nga mga iring sama sa cheetah mohatag ug kalipay sa mga molupyo sa yuta sa walay kataposan.