Kon sa Unsang Paagi Makasagubang Ka sa Panahon sa Impormasyon
KINAHANGLANG atubangon nato ang kamatuorang adunay daghang kinaiyahan ang panahon sa impormasyon sa katuigang 1990 nga mopadayon sa paghimo kanatong mabalak-on. Sa pipila niini, kita may diyutay o walay gahom. Sa laing bahin, adunay mga lakang nga atong mahimo sa pagwagtang sa kinadak-an, kondili man sa tanan, sa maong kabalaka. Nan, ikaingon natong ang pagkabuhi sa panahon sa impormasyon maoy mahagiton apan magantihong tahas.
Mga Tigdawat ug mga Tighatag sa Impormasyon
Kon kaha atong giklasipikar ang atong kaugalingon niining paagiha o wala, sa tibuok natong kinabuhi kitang tanan maoy mga tigdawat ug mga tighatag ug impormasyon sa usa ka sukod. Hinuon, ang atong utok magadawat ug magaproseso sa impormasyon sa lainlaing mga paagi. Ang usa ka paagi naglangkit sa katingalahang katakos sa utok sa pagproseso sa impormasyon nga dili bug-os ang kaamgohan.
Ang laing paagi naglangkit sa pagproseso sa impormasyon nga adunay kaamgohan sama sa panahon sa panagkabildo. Dako kaayo ang atong gahom ibabaw niining matanga sa pagproseso sa impormasyon—ingong mga tighatag ug mga tigdawat. Kon bahin sa way-hinungdang panagkabildo, ang Bibliya nagpasidaan bahin niadtong “dili lamang walay-buhat, kundili mga tabian usab ug mga tigpanginlabot sa mga kalihokan sa ubang mga tawo, nga nanagsulti sa mga butang nga dili nila angay isulti.” (1 Timoteo 5:13) Sa laing mga pulong, magbantay nga dili mogugol ug hinobrang mga panahon sa pagpakigsulti bahin sa way-hinungdang mga butang o bisan sa makadaot nga impormasyon. Ayaw pagkahimong matang sa tawo nga nagkinabuhi sa pagpanabi. Mausik ang bililhong panahon ug kusog, ug kini makahimo nato ug sa uban nga mabalak-on. Basin masayloan mo ang mga higayon sa pagsuhop ug paghatag sa impormasyong tinuod nga makapalig-on ug hinungdanon aron magpadayong buhi niining gubot nga kalibotan.
Ang impormasyong mahipos pinaagi sa pagbasa giproseso sa may-kaamgohang paagi ug sa ingon mao ang kinadugayan. Ang punog-kabalaka nga pagmulo, “Dili ako makaapas sa akong balasahon!” sinati na kaayo. Gibati ba nimong daghan ka kaayog balasahon ug diyutay kaayog panahon sa paghimo niana? Tungod sa gastoso-sa-panahong kinaiyahan sa pagbasa, ang arte ug kalipay niana sagad mahanaw niining panahon sa dihadihang impormasyon. Daghan kaayo ang nagtugot sa TV nga magmonopoliya sa ilang panahon. Bisan pa niana, ang sinulat nga pulong mao gihapon ang labing gamhanang paagi aron palihokon ang handurawan ug ipahayag ang impormasyon, mga ideya, ug mga konsepto.
Sa unsang paagi makasagubang kita sa dihang ang daghan kaayong balasahon nanginahanglan sa atong pagtagad ug nagpakig-indig sa TV, mga dula sa kompiyuter, ug ubang mga kalingawan? Ang sulbad maoy pagpili. Ang pagpili, pagpinig o paglista kon unsay unahon, kon unsay kinahanglang atong madungog, tan-awon, isulti, o basahon mahimong magwagtang sa dakong kabalaka sa impormasyon. Ang epektibong pagpili mahimo sa duha ka ang-ang.
Gikinahanglan ba Nato ang Daghan Kaayong Way-Hinungdang Butang?
Ang pag-ila sa atong mga panginahanglan sagad matuis sa kon unsay hunahuna sa uban nga atong gikinahanglan o sa ipatuo sa mahanasong panganunsiyo sa media nga atong gikinahanglan. Aron mabuntog kining kagubot sa makalilibog nga impormasyon, ipadapat kining pangunang lagda: Himoa kining yano! Si Richard S. Wurman nagpahayag niini niining paagiha: “Ang sekreto sa pagproseso sa impormasyon maoy limitehan ang imong impormasyon nianang mapadapat sa imong kinabuhi . . . Ako nagtuo nga maoy tukodtukod nga estorya nga kon ikaw mas daghan ug kapilian, mas daghang angayang mga lihok ang imong mahimo ug mas dakong kagawasan ang imong matagamtam. Sa kapulihay, ang mas daghang kapilian maorag magpatunghag mas dakong kabalaka.”
Busa kon bahin sa pagbasa o sa pagtan-awg TV, maayong susihon ang imong mga batasan. Suknaa ang imong kaugalingon: ‘Kini ba kinahanglanon sa akong trabaho o sa akong kinabuhi? Kinahanglan bang ako mahibalo sa tanang way-hinungdang butang ug tabitabi bahin sa bantogan ug giingong matahom nga mga tawo sa kalibotan? Sa unsang paagi mausob ang akong kinabuhi kon dili nako tan-awon kining programaha sa TV, basahon kining libroha o kanang magasina, o gugolon ang daghan kaayong panahon sa pagbasa sa mantalaan?’ Ang pipila nakaanalisar sa ilang pagbasa ug pagtan-awg TV ug nagwagtang sa materyal nga nagpagubot sa ilang mga kaisipan ug sa ilang mga balay usab. Pananglitan, sila nakahukom nga mosuskribir sa usa lang ka inadlawng mantalaan. Pareho ra bitawng pangunang mga balita ang gipatik sa kadaghanang mantalaan. Ang pila ka tawo espesipikong mihangyo nga dili sila modawat ug wala-hangyoang way-pulos nga sulat sa koreyo diha sa ilang mga kahon sa sulat.
Ang pagkinabuhing yano ug dili magubtanon gipasiugda sa labing bantogang tawo nga nabuhi sukad, si Jesu-Kristo. (Mateo 6:25-34) Ang kayano gisugyot ug gipasidunggan sa daghang kultura sa Asia ug giila pa sa daghan sa Kasadpanhong mga kultura ingong labing maayong pagkinabuhi. Ang magsusulat nga si Duane Elgin mipahayag: “Ang pagkinabuhing mas yano mao ang pagkinabuhing mas mapuslanon ug dunay labing diyutay nga way-hinungdang pagkalinga.”
Karon, kay nakaklasipikar kon unsay unahon sa imong makuhang impormasyon kon bahin sa imong mga panginahanglan, himoa ang samang butang bahin sa mga interes, kay ang interes maoy matukmorong gahom sa pagkakat-on. Ugaling lang, ang suliran dinhi mao ang pag-ila tali sa kon unsay tinuod makapainteres kanimo ug sa kon unsay mahimong hunahunaon nimo nga makapainteres kanimo aron pagpahimuot sa uban—tingali ang mga tawo sa imong gitrabahoan. Apan kon makaplano ka sa imong pagbasa ug sa makuhang impormasyon sa TV o kompiyuter sama sa imong pagplano sa bisan unsang ubang kalihokan, imong mahibaloan nga ang pag-ugmad niana tungod sa tinuod nga interes mas makapahimuot sa imong kinabuhi, nga wala ang sobrang kabalaka.
Busa, sa unsang paagi makasagubang ka sa kabalaka sa impormasyon? Tingali dili ka makawagtang sa bug-os niana, apan ang pagsunod sa pipila ka yanong lagda nga among gilaraw makatabang ug dako. Himoa kanang yano, ug klasipikaha ang impormasyon sumala sa imong personal nga mga panginahanglan ug intereses. Ang panahon nagsingabot sa dihang ang tanang komplikasyon sa kinabuhi, lakip ang kabalaka sa impormasyon, mahimo nang butang sa kagahapon, apan kasamtangan, ibutang ang mga katingalahan sa modernong teknolohiya sa ilang dapit. Isipa kana sila nga usa ka paagi ngadto sa usa ka tumong. Ayaw paulipon o mahingangha niana. Sa ingon, ang mapuslanong impormasyon mahimong makapalig-on, makapadasig, ug mapuslanon, nga dili magpahinabog kabalaka kanimo.
[Kahon sa panid 11]
Sulayi ang Pagbugti
“Kanselaha ang imong serbisyo sa cable TV, . . . ug gamita kanang [salapia] matag bulan diha sa usa o daghan pang nindot nga mga libro. Ang mga libro mao ang kaatbang sa telebisyon: Sila hinay, makapalingaw, makapadasig, makapukaw-sa-hunahuna, ug modasig-sa-kamamugnaon.”
“Maghunahuna ka usab sa paglimite sa imong kaugalingon nga dili mosobra sa tinong gidaghanon sa oras diha sa Internet kada semana, o labing menos timbangan ang gidaghanon sa oras nga gigugol sa paggamit niana sa tumbas nga gidaghanon sa oras sa pagbasag mga libro.”—Data Smog—Surviving the Information Glut.
[Kahon sa panid 12]
Mahimong Agalon, Dili Ulipon
“Pagnga ang telebisyon. Walay mas daling paagi sa pagbuot pag-usab sa paso sa imong kinabuhi, sa kalinaw sa imong panimalay, ug sa unod sa imong panghunahuna kay sa pagsira sa kasangkapang nagtagana sa daghan kaayo kanato sa atmospera sa atong mga pagkinabuhi. Minilyong Amerikano ang nakadiskobre sa kalinaw ug pagkamay-gahom nga duyog sa paggamit sa swits nga OFF, nga walay paghisgot sa daghan kaayong oras sa nabatonan pag-usab nga libreng panahon nga pinaagi niana makasugod sila pagbuhat sa pipila ka butang nga wala sila makakaplag ug panahon sa nangagi.”—Data Smog—Surviving the Information Glut.
[Kahon sa panid 12]
Pagbantay sa Internet
Ang imoral nga mga tawo nagagamit sa Internet aron tumanon ang ilang seksuwal nga mga kahiwian ug sulayan pagkontak ang gustong mga kaparis o inosenteng mga biktima. Ang uban nagagamit sa Internet sa pagpausbaw sa ilang kaugalingong personal nga mga buluhaton. Ang mga apostata nagmugna usab ug mga Web site aron masikop ang inosentehon.
Ang dako kaayong pagmatngon kinahanglanon sa dihang mogamit ug Internet, ug angay gayong ang mga ginikanan suod nga magdumala sa ilang mga anak nga tingali nagagamit niini. Tinuod nga adunay daghang mapuslanong mga tinubdan sa impormasyon nga hikaplagan, sama sa mga librarya sa panukiduki, mga tindahan ug libro, ug mga palaumagian sa balita. Pananglitan, karong bag-o ang Watchtower Society nagpahibalo sa kaugalingong Web site niini (http://www.watchtower.org), nga maghatag ug tinuod nga mga impormasyon bahin sa mga Saksi ni Jehova. Bisan pa niana, kinahanglang ilhon sa usa nga adunay pipila ka makadaot kaayong mga impluwensiya dinha, lakip ang pornograpiya ug apostasya.
Ang usa ka Kristohanon kinahanglang magmahunahunaon sa tambag ni Pablo: “Busa, kini akong isulti ug ipanaksi diha sa Ginoo, nga kamo dili na magpadayon sa paglakaw sama usab sa paglakaw sa kanasoran diha sa pagkawalay-pulos sa ilang mga kaisipan . . . Nga nawad-an na sa tanang moral nga pagbati, ilang gitugyan ang ilang kaugalingon sa malaw-ayng panggawi sa pagbuhat sa tanang matang sa pagkadili-hinlo uban ang pagkadalo. Apan wala ninyo hikat-oni ang Kristo nga ingon niana.” (Efeso 4:17-20) Usab, “Ayaw tugoti bisan na lang gani nga mahisgotan taliwala kaninyo ang pakighilawas ug ang tanang matang sa pagkadili-hinlo o pagkadalo, ingon gayod sa nahiangay sa mga balaan; ni ang makauulawng panggawi ni binuang nga sinultihan ni law-ayng panistis, mga butang nga dili angay, kundili hinuon ang mga pagpasalamat.” (Efeso 5:3, 4) Kinahanglang amgohon natong daghang Web site ang gimugna sa mga tawong may imoral o malimbongong katuyoan. Ug daghang Web site nga tingali dili imoral o malimbongon, sama sa mga grupo sa uloestorya, maoy sa yano pag-usik ug panahon. Gikan nianang tanan, magpahilayo kamo!