Pagpaniid sa Kalibotan

Alkoholismo sa Mexico

Ang mga pagtuon nga gihimo sa Mexican Institute of Social Security nagpakita nga dihay kapin sa upat ka milyong alkoholiko sa Mexico sa 1991. Apan pagka-1997, ang maong gidaghanon mahimong nadoble na, nagtaho ang mantalaan sa Mexico City nga El Universal. Kini mikutlo sa Alcoholics Anonymous nga nag-ingon nga sa walo ka milyong alkoholiko sa Mexico, tulo ka milyon ang makaplagan sa Mexico City. Sumala sa El Universal, ang kadaghanang krimen sa Mexico nahimo ubos sa impluwensiya sa alkoholikong ilimnon. Ang pag-abuso sa alkoholikong ilimnon moresulta sa pagkahimalta sa trabaho ug dili maayong grado sa eskuylahan. Si José Manuel Castrejón, hawas sa National Council Against Addiction, nag-ingon nga “50 porsiyento sa mga kaso sa kapintasan sa pamilya ug ikalimang bahin sa mga aksidente sa trabaho ang suod nga nalangkit sa pag-inom ug alkoholikong ilimnon.”

Mga Sugyot Alang sa Nagabiyahe sa Kahanginan

Ang lagyong biyahe sa kahanginan maghatag ug kapit-os sa hunahuna ug lawas, ug ang The Times nga mantalaan sa London nagtanyag ug pipila ka sugyot alang sa kahupayan. Kini naglakip sa “paglikay sa alkoholikong ilimnon apan pag-inom ug daghang soft drink, pagkaon lamang ug sayon hilisong mga pagkaon ug paghanduraw sa imong kaugalingon diha sa maanindot nga dapit.” Ang paglingkod nga walay lihok sulod sa hataas nga yugto makapahupong sa mga tiil ug makapabatig kahuot sa sinina. Busa, nagtaho ang The Times, “ang mga doktor nagsugyot nga paluagan ang mga sinina, huboon ang mga sapatos ug mohangyo nga molingkod duol sa agianan aron makasige ka ug adto sa kasilyas.” Ang pagpikopiko ug pagtuyhad sa imong mga bukton ug mga bitiis panahon sa biyahe makatabang sa pagsumpo sa mga suliran sa sirkulasyon. Aron mapakigbisogan ang jet lag, “ang sinating mga biyahedor usahay mopasibo sa ilang adlaw-adlaw nga rutina sa dili pa mobiyahe. Kadtong mopaingon sa sidlakan momata ug sayo sulod sa usa ka semana ug kadtong mopaingon sa kasadpan dugay matulog.”

Nagabiyaheng mga Uwak sa Tokyo

Ang mga uwak sa Tokyo, Hapon, nagbatasan sa pagbiyahe tali sa mga nait sa siyudad ug sa siyudad kada adlaw, nagtaho ang The Daily Yomiuri. Ang mga eksperto sa langgam nag-ingon nga kini nagsugod pipila ka tuig kanhi sa dihang ang populasyon sa uwak diha sa mga parke sa Tokyo ug mga nataran sa templo midaghan pag-ayo nga ang mga uwak napugos sa pagtukod sa ilang mga salag sa laing dapit. Nianang paagiha nadiskobrehan nila ang kaharuhay sa kinabuhi sa nait sa siyudad. Apan, ang usa ka butang nga gihandom nila mao ang lamian nga pagkaon sa siyudad​—basura ug linabay nga mga salin. Gibuntog nila kining sulirana pinaagi sa pag-ugmad sa “mga batasan sa pagbiyahe nga susama nianang sa mga suweldadong mga trabahante. Molupad sila ngadto sa mga siyudad sa buntag aron mangitag pagkaon,” matod sa The Daily Yomiuri, “dayon mobalik ngadto sa nait sa siyudad sa gabii.”

Kinaiyanhong Bahandi Nameligro

◆ Ang amihanan-sidlakang rehiyon sa India, nga dagaya sa tanom ug kahayopan, sa pagkakaron naglista ug 650 ka espisye sa mga tanom ug 70 ka espisye sa kahayopan ingong nameligro. Ang huyang nga ekosistema sa estado sa Meghalaya, sa utlanan sa Bangladesh, giila ingong usa sa 18 ka dapit nga nagkinahanglag dinaliang pagtagad diin ang nagkadaiyang mga kalalangan nameligro. Sumala sa gitaho sa The Asian Age, ang ekosistema giatake sa pagpangdaot sa mga tawo ug pagpangilot, dugang sa ubang mga hinungdan. Ang nagkadaiyang mga kalalangan sa pito ka amihanan-sidlakan nga mga estado sa India gikonsiderar nga labi pang huyang ug sensitibo maylabot sa ekolohiya kay sa ubang mga bahin sa nasod.

◆ Sa Italya ang gidaghanon sa nameligrong mga espisye ug sub-espisye sa tanom nagakadaghan usab. Sa 1992, 458 ang giisip nga nameligro, apan sa 1997, ang maong gidaghanon miuswag ngadto sa 1,011. “Mga ikapito ka bahin sa mga matang nga naglangkob sa mga tanom sa Italya ang nameligro sa usa ka paagi, ug kutob sa 29 ka espisye ang napuo sa milabayng pipila ka tuig,” misaysay ang Corriere della Sera. Kapin sa 120 ka espisye ang “grabeng nameligro nga mapuo sa dili madugay,” ug duolan sa 150 ang mahimong mameligro usab sa dili madugay. Sa panglantaw sa botanista nga si Franco Pedrotti, sa Unibersidad sa Camerino, “kining maong ihap nagpadayag ug makahahadlok nga kahimtang.” Usa ka tanom ang napuo sa kinaiyanhong pinuy-anan niini sa dihang ang bugtong dapit nga gituboan niini gihimong dulaanag saker.

◆ Sa Argentina 500 sa 2,500 ka lumad nga mga espisye sa kahayopan ang nameligro, nagtaho ang mantalaang Clarín sa Buenos Aires. “Bisan tuod ang pagtipig sa nagkadaiyang kalalangan maoy yawi sa pagseguro sa presente ug umaabot nga kaayohan sa katawhan, daghang hayop ang nameligro nga mahanaw,” sumala kang Claudio Bertonatti, koordinetor sa departamento sa konserbasyon sa Wildlife Foundation. Lakip sa mga hayop nga nameligro sa Argentina mao ang mga matang sa armadillo, jaguar, vicuña, balyena, ug pawikan sa mamala. “Bisan pa [sa kamatuoran] nga gidili ang pagbaligya niana,” matod sa taho, sa sentro sa Buenos Aires “mga 100,000 ka pawikan ang ginabaligya kada tuig.” Miingon si Bertonatti: “Ang tawo, kinsa mao unta ang pangunang interesado sa pagpanalipod niining tuboran sa bahandi, maoy responsable sa kadaghanang kapeligrohan nga naghatod sa daghang espisye ngadto sa ngilit sa pagkapuo.”

Si Maria ang Unang Nakakita sa Nabanhawng Kristo?

Si Papa Juan Paulo II nagpahayag nga “makataronganon ang paghunahuna nga ang Inahan [ni Jesus, si Maria] lagmit mao ang unang tawo nga gipakitaan sa nabanhawng Jesus.” (L’Osservatore Romano) Walay usa sa upat ka asoy sa Ebanghelyo ang naghisgot nga ang inahan ni Jesus presente sa dihang ang iyang lubnganan nakaplagang walay sulod. Apan, ang papa miingon usab: “Ngano god nga ang Bulahang Birhen, nga kauban sa unang pundok sa mga tinun-an (cf. Buhat 1:14), dili malakip niadtong misugat sa iyang langitnong Anak human siya mabanhaw gikan sa mga patay?” Ang papa migamit ug lainlaing mga argumento aron sulayan sa pagpatin-aw ang pagkawalay-rekord diha sa Mga Ebanghelyo sa bisan unsang panagtagbo ni Jesus ug sa iyang inahan. Ang kamatuoran nagpabilin nga ang balaang espiritu wala magdasig sa mga magsusulat sa Ebanghelyo sa paghisgot sa ingon nianang panghitaboa. Ni gihisgotan siya nianang bahina sa mga sulat sa mga apostol.​—2 Timoteo 3:16.

Kapeligrohan sa Ting-init sa Habagatan

Sa Habagatang Hemispera, ang Enero maoy usa sa kinainitang mga bulan. Sa mainit nga panahon hinungdanon ang pagpanalipod batok sa heatstroke, matod sa magasing FDA Consumer. Bisan tuod gatosan ang nangamatay gumikan sa heatstroke kada tuig, kini bug-os nga mapugngan, matod sa endocrinologist nga si Dr. Elizabeth Koller. Ang heatstroke mahimong mahitabo gumikan sa paghago ilalom sa kainit sa adlaw, apan moigo usab kini sa mga gulanggulang nga walay air-condition ug adunay nagpahiping suliran sa panglawas, sama sa diabetes o sakit sa kasingkasing. Sa dihang mosulbong ang temperatura, ang FDA Consumer nagtambag nga moinom ug daghang tubig​—usa ka litro matag oras kon nag-ehersisyo. Kon magbulad sa adlaw, paghaplas ug panalipod batok sa adlaw, pagsul-ob ug dakog paldiyas nga kalo, ug luag nga sinina. Kon wala kay air-condition ug adunay kapeligrohan sa heatstroke, “kaligo sa bugnaw nga tubig, esprihi kanunay ang imong kaugalingon ug tubig, ug lingkod atubang sa electric fan. Kon kakuyapon ka, panawag alang sa dinaliang medikal nga pagtagad.” Nagpasidaan si Dr. Koller: “Kon may usa ka tawo nga nasobraan sa kainit, pipila ka minutos na lang ang imong nabatonan sa pagluwas sa maong tawo.”

“Pagpaantos” Diha sa Trabahoan

“Mga labad sa ulo, kakapoy, pagkamalimtanon, suliran sa panan-aw, pagkalipong, mga suliran sa respiratoryo, pagkabungol gumikan sa sip-on, tinnitus, [ug] mga suliran sa pamanit”​—ang tanan mahimong moresulta gumikan sa sick building syndrome, o SBS, matod sa tigdukiduki sa John Moores University nga si Jack Rostron. Ang SBS, opisyal nga giila sa World Health Organization niadtong 1986, “makapausab sa laay nga buhat sa pag-adto sa trabahoan ngadto sa usa ka kahimtang nga sama sa pagpaantos,” siya miangkon. Ang mga tinukod diin ang air-condition sentralisado ug dili-maablihan ang mga bentana mahimong magpondo ug makahugaw sa hangin, sama sa makahilong mga gas ug mga partikulo nga gibuga sa mga photocopier ug mga imprentahan sa kompiyuter, nagtaho ang The Independent sa London. Aron malikayan ang SBS, ang mga sistema sa air-condition kinahanglang kanunay ug bug-os nga hinloan. Matod ni Rostron: “Ang pagtrabaho moarang-arang sa dihang ang gagmayng grupo sa mga tawo mag-ambitay ug gagmayng mga opisina nga may mga bentana nga maablihan.”

Pasidaan sa Tingtugnaw

Si bisan kinsa nga mogugol ug panahon sa gawas sa kabugnaw ug hangin sa tingtugnaw mameligro sa hypothermia, usa ka peligrosong pag-us-os sa temperatura sa lawas, matod sa mantalaang The Toronto Star. Kini mahitabo “sa dihang ang lawas mas daling mawad-an ug kainit kay sa ipatungha niini,” matod sa taho, nga midugang nga “ang mga temperatura dili-kinahanglang ubos sa sero aron mahitabo ang hypothermia.” Ang metabolismo sa mga tigulang kasagarang dili kaayo makapuli sa nawalang kainit. Sila, duyog sa kabataan, maoy labing nameligro. Sa dihang ang usa ka tawo “bugnaw, basa, gikapoy, gigutom, nagkurog, nagreklamo, [ug] wala malipay nga anaa sa gawas,” lagmit mameligro siya sa hypothermia, matod sa Wilderness First Aid Handbook. Ang maong tawo kinahanglang hatagag kapasilongan, uga nga mga sinina, pagkaon, ug mga pluwido apan dili alkoholikong ilimnon o caffeine. Kon wala siyay mga timailhan sa pagkaayo, kinahanglang mangita dayon ug medikal nga tabang.