Ang Katingalahang “Neem”

SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA NIGERIA

“ANG parmasya sa baryo”​—mao kanay pagtawag sa mga tawo sa kahoyng neem sa India. Sa daghang kasiglohan ang mga tawo nianang nasora nanagdangop sa neem aron makabaton ug kahupayan gikan sa kasakit, hilanat, ug mga impeksiyon. Nagtuo nga ang neem makatabang sa paghinlo sa ilang dugo, sugdan sa daghang Hindu ang matag tuig pinaagi sa pagkaon ug pipila ka dahon sa neem. Hinloan usab sa mga tawo ang ilang ngipon pinaagi sa mga sanga sa neem, ihaplas ang duga sa dahon sa neem diha sa mga nukanuka sa panit, ug moinom ug tsa nga neem ingong toniko.

Sa mga katuigang dili pa dugay ang mga siyentipiko nagpakita ug nagdakong interes sa neem. Apan, usa ka siyentipikanhong report nga nag-ulohang Neem​—A Tree for Solving Global Problems nagpasidaan: “Bisan tuod ang mga posibilidad daw walay pagkatapos, walay bisan unsang butang bahin sa neem ang natino na. Ang mga siyentipiko nga labing masiboton kaayo labot sa tanom ug sa posibilidad nga mahimo niini miadmitir nga niining yugtoa ang ebidensiya sa pagsuportar sa ilang mga ginadahom dili pa tino.” Bisan pa niana, ang report usab nag-ingon: “Ang duha ka dekada sa panukiduki nagpakitag masanagong mga resulta sa daghan kaayong natad sa pagtuon nga kining walay bili nga mga espisye dako kaayog kapuslanan sa mga nasod nga kabos ug sapian. Bisan ang ubang mapanagan-on kaayong mga tigdukiduki nag-ingon nga ‘ang neem takos nga pagatawgong usa ka katingalahang tanom.’”

Ang Papel Niini Ingong Kahoy

Makita diha sa mga rehiyon sa tropiko, ang neem maoy sakop sa pamilya sa mga kahoyng mahogany. Kini motubo kutob sa 30 ka metros ang gitas-on ug makaabot pa ang sukod sa lawas niini nga 2.5 ka metros. Sanglit panagsa ra kini nga mawad-ag dahon, kini makahatag ug landong sa tibuok-tuig. Kusog kining motubo, dili kaayo alatimanon, ug mabuhi sa umaw nga yuta.

Gipasulod kini sa Kasadpang Aprika sayo niining sigloha aron sa paghatag ug landong ug sa pagsanta sa pagkaylap pahabagatan sa Sahara Desert. Ang mga tig-atiman sa lasang usab nananom niining kahoya sa Fiji, Mauritius, Saudi Arabia, Sentral Amerika ug Amerika del Sur, ug sa mga isla sa Caribbeano. Sa Tinipong Bansa, may mga luna nga gieksperimentohan ang neem diha sa habagatang mga lugar sa Arizona, California, ug Florida.

Dugang pa nga makahatag ug tibuok tuig nga landong sa mainit nga mga klima, ang neem magamit ingong kahoyng igsusugnod. Dugang pa, ang dili madutlan sa anay nga tabla niini magamit sa konstruksiyon ug pamanday. Busa, kon tan-awon lamang ang pagkamapuslanon niini ingong kahoy, ang neem dako gayod ug kapuslanan. Apan dili lang kay kana ra.

Ang mga Insekto Maglikay Niini

Sanglit ang mga tawo sa India dugay nang nahibalo nga ang mga dahon sa neem mopalagiw sa makalagot nga mga insekto, magbutang sila ug mga dahon diha sa mga katre, mga libro, mga bodega, mga kabinet sa plato, ug mga aparador. Sa 1959 usa ka Aleman nga nagtuon labot sa mga insekto ug ang iyang mga estudyante nalinga pag-ayo sa pagpanukiduki sa neem human nakakita sa dako kaayong hampak sa mga dulon sa Sudan diin gikaon sa bilyonbilyong mga dulon ang mga dahon sa tanang kahoy gawas ang neem.

Sukad niadto, nadiskobrehan sa mga siyentipiko nga ang komplikadong kemikal nga hinagiban sa neem epektibo batok sa kapin sa 200 ka espisye sa insekto maingon man sa nagkalainlaing mga bunhok, mga ulod, kagaw, bakterya, ug bisan sa daghang virus. Diha sa usa ka eksperimento, ang mga tigdukiduki nagbutang ug mga dahon sa soybean diha sa usa ka sudlanan nga dunay Hapones nga mga bakokang. Ang katunga sa matag dahon giesprihan ug mga duga sa neem. Gikaon sa mga bakokang ang katunga sa matag dahon nga wala kaesprihi ug duga apan wala kan-a ang naesprihag duga. Gani, sila nangamatay sa gutom imbes mokaon bisag gamay lang sa mga dahon nga naesprihag duga.

Ang maong eksperimento nagpakita sa posibilidad sa paghimo ug dili-mahal, dili-makahilo, ug daling maandam nga kapilian sa pipila ka sintetikong mga pamatay sa insekto. Sa Nicaragua, pananglitan, ang mga mag-uuma magsagol ug dinukdok nga mga liso sa neem diha sa tubig​—80 ka gramo sa liso matag litrong tubig. Ilang ihumol ang dinukdok nga liso sulod sa 12 ka oras, salaon ang liso, ug unya ang tubig iespri diha sa mga pananom.

Ang mga produkto sa neem dili direktang makapatay sa kadaghanang insekto. Ang mga espri sa neem mag-usab sa proseso sa kinabuhi sa insekto, nga sa ngadtongadto, kini dili na makakaon, makasanay, o makabalhin ug dagway. Apan samtang ang mga produktong neem makadaot sa mga insekto, kini mopatim-aw nga dili makadaot sa mga langgam, mainit-ug-dugo nga mga mananap, o mga tawo.

“Ang Parmasya sa Baryo”

Unya, aduna pay laing mga kaayohan sa tawo. Ang mga liso ug mga dahon adunay mga substansiya nga nakitang antiseptiko, batok-virus, ug batok-kagaw nga kalihokan. Adunay mga sugyot nga ang neem makasanta sa pagpanghubag, alta-presyon, ug mga ulser. Ang mga medisina gikan sa duga sa neem ginaingon nga pangontra sa diabetes ug malarya. Ang ubang posibleng mga kaayohan naglakip sa mosunod:

Pangontra sa mga insekto. Ang usa ka substansiya sa neem, nga gitawag salannin, magpalagiw sa pipila sa mga insektong mopaak. Ang panghaplas batok sa langaw ug lamok nga hinimo gikan sa lana nga neem mapalit na.

Panghinlo sa ngipon. Milyonmilyong Indian magbali ug sanga sa neem matag buntag, usapon ang tumoy niini aron mahumok, ug gamiton kini sa pagnusnos sa ilang ngipon ug mga lagos. Ang mga panukiduki nagpakita nga kini mapuslanon, sanglit ang mga substansiya sa panit maoy isog nga antiseptiko.

Mga substansiya nga igpamugong sa pagpanganak. Ang lana sa neem maoy isog nga pangpatay sa binhi sa lalaki ug napamatud-ang epektibo sa pagpakunhod sa gidaghanon sa pagpanganak sa mga hayop diha sa laboratoryo. Ang mga eksperimento uban sa mga unggoy nagpakita nga ang mga substansiya sa neem basin mahimo usab unyang tomaron nga pildoras sa mga lalaki agig igpamugong sa pagpanganak.

Tin-aw, ang neem dili usa ka kasagarang kahoy. Bisag ang ebidensiya wala pa mahipos sa bug-os, ang neem nakitang may dakong kalaoman​—sa pagpauswag sa pagkontrolar sa dangan, pagpaayo sa panglawas, pagtabang sa pagpalasang-pag-usab, ug, tingali, pagsanta sa sobrang populasyon. Dili ikahibulong nga gitawag sa mga tawo ang katingalahang neem nga “gasa sa Diyos ngadto sa katawhan”!

[Mga hulagway sa panid 23]

Ang neem, uban sa sinal-ot nga dahon sa neem