Pagpaniid sa Kalibotan
Nagpangitag Usa ka Bag-ong Kalibotan nga Kahikayan
Sa unang higayon sa kapin sa 40 ka tuig, ang Hiniusang Kanasoran gibuhi pag-usab ingong instrumento sa gihiusang kasegurohan. Niadtong Enero 31, ang Siyudad sa New York mao ang esena sa makasaysayanhong panagtigom sa dagko ug sa gamhanan ug sa gagmay ug kabos sa dihang gibuksan sa mga kadagkoan sa kagamhanan ang unang miting sa Konseho sa Kasegurohan sa HK. Ang katuyoan niining talagsaong usa ka adlaw nga asembliya sa Konseho sa Kasegurohan maoy sa pagpangita sa gitawag sa mga lider sa kalibotan nga usa ka bag-ong kalibotang kahikayan nga maoy mopuli sa mga kapeligrohan sa mga komprontasyon sa Bugnawng Gubat. Ang primero ministro sa Britanya nga si John Major nagtawag sa miting nga usa ka “lisoanang punto sa kalibotan ug sa Hiniusang Kanasoran.” Buot palamboon sa mga lider sa kalibotan ang kapasidad sa HK sa paghupot sa kalinaw. Busa, ang deklarasyon sa miting sa kadagkoan sa mga nasod nagkanayon: “Ang mga membro sa Konseho nagkauyon nga nabatonan sa kalibotan karon ang labing maayong posibilidad sa pagkab-ot sa internasyonal nga kalinaw ug kasegurohan sukad natukod ang Hiniusang Kanasoran.”
“Mamamatay ug Bata”
Ang mga sakit sa respiratoryo, sama sa brongkitis ug pulmonya (bisag gipahinabo sa dili kaayo grabe nga sakit sama sa kasagarang ubo), mao ang “numero uno nga mamamatay ug mga bata ubos sa edad nga singko,” sumala sa gipakita sa kaihapan sa Hiniusang Kanasoran. “Walo ka bata ang mamatay kada minuto tungod niining mga sakita, nga mitotal ug upat ka milyong mga batang nangamatay kada tuig,” mitaho ang senemanang suplemento nga Corriere salute. Ang solusyon? Sumala sa mga eksperto, “ang sayo nga paggamit ug mga antibiotiko, ug, dugang pa, paglig-on sa mga resistensiya sa mga bata, pagdugang ug sustansiya sa ilang pagkaon, ug dugang nga pagpakaylap sa paggamit ug bakona.”
Pagpasuso ug AIDS
“Ang gatas sa inahan sa dili madugay mahimong usa ka pangunang mamamatay ug mga bata sa Ikatulong Kalibotan,” nagpasidaan ang magasing Time International. Usab, ang AIDS ang mabasol. Sumala sa limitadong panukiduki nga gihimo sa sentral Aprika ug gitaho diha sa New England Journal of Medicine, 8 gikan sa 15 ka bata nga gitakboyan ug AIDS sa panahon sa pagtuon natakdan tungod sa pagsuso sa ilang mga inahan. Kon mapamatud-an kining pagtuona, atubangon sa mga opisyal sa panglawas ang usa ka gumonhap: Angay ba nilang idasig ang pagpasuso-sa-bibiron, nga ubos sa mahugaw nga mga kahimtang nagapadugang sa kamatayon sa mga bata sa 500 porsiento, o ipadayon ba nilang idasig ang pagpasuso uban sa mga risgo niini nga mapasa ang mga virus sa AIDS? Si Dr. Jean Mayer, usa ka eksperto sa nutrisyon, mimulo: “Walay maayong solusyon . . . Kini maoy grabe nga katalagman.”
Hapit Magkagubat Nukleyar
Katloan ka tuig kanhi ang kalibotan diriyot magkagubat nukleyar, sumala sa impormasyon nga gibutyag sa miaging Enero sa usa ka hataas-ug-ranggo nga opisyal sa militar sa Sobyet diha sa sekretong komperensiya sa Havana. Sa panahon sa 1962 nga krisis sa missile sa Cuba, ang Cuba dunay nukleyar nga mga hinagiban nga may mga warhead nga motumbas sa 6 ug 12 ka libong toneladang TNT. Ang Unyon Sobyet nagpadalag mga missile nga dunay nukleyar ang ulo ngadto sa Cuba ug giawtorisar ang paggamit niini kon pananglit atakehon sa mga sundalong Amerikano ang isla. Sumala sa The New York Times, si Robert S. McNamara, kalihim sa depensa sa U.S. ubos ni Presidente John F. Kennedy, mipaila diha sa miting nga segurado nga “momando si Kennedy sa pagbalos ug nukleyar nga pag-atake sa Cuba—ug tingali sa Unyon Sobyet—kon ang nukleyar nga mga hinagiban gipabuto pa ngadto sa kasundalohan sa Tinipong Bansa.” Ang kalibotan nakaginhawag luag sa dihang ang Sobyet miuyon sa pagpaatras sa ilang intermediate-range missiles. Agig paghandom, si Philip Brenner, propesor sa Unibersidad sa Amerika ug kauban sa maong komperensiya, mikomento: “Hapit kitang magkagubat nukleyar nga wala mahanduraw ni bisan kinsa.”
Sistema sa Imyunidad Natabangan sa Terapiya
Ang ebidensiya mopatim-aw nga nagkadaghan nga ang hunahuna nagaimpluwensiya sa pagsukol sa kanser sa dihang kini maugmad, mitaho ang The Harvard Mental Health Letter, usa ka publikasyon sa Harvard Medical School. Pananglitan, diha sa usa ka pagtuon sa usa ka grupo sa mga babaye nga grabe na ang kanser sa suso dunay senemanang grupo sa terapiya sulod sa usa ka tuig aron tabangan silang makaatubang sa ilang mga kahadlok ug sa pakigkomunikar ug maayo sa ilang mga pamilya, samtang sa laing higayon ang mga babayeng may sakit nga sama kanila nakadawat lamang ug kasarangang medikal nga pag-atiman. “Ang resulta talagsaon,” matud pa sa taho. “Ang mga babaye diha sa gipaluyohang mga grupo dili lamang kay mibatig diyutayng kabalaka, depresyon, ug kasakit kondili nabuhi diha sa aberids nga halos doble ang gitas-on—37 ka bulan kontra 19 ka bulan.” Sa laing pagtuon, niining higayona uban sa mga pasyente nga mao pay pagtubo sa makamatayng melanoma (kanser sa panit), dili lamang kay wala kaayo batiag kakapoy, kalibog, ug kaguol kadtong gipaluyohang grupo sulod sa unom-ka-semana kondili “ang pag-obra sa ilang imyunidad usab miuswag sa hilabihan” kon itandi sa mga pasyenteng samag sakit nga nakadawat lamang sa kasarangang medikal nga atensiyon.
“Mamamatayng mga Putyokan” nga Gikan sa Brazil
Unsa ka peligroso ang “mamamatayng mga putyokan” gikan sa Brazil? Bisan tuod ang mga kaliwat sa 26 ka Aprikanhong inahan sa mga putyokan aksidenteng nakabuhi sa 1956, ang Newsweek nagtaho nga ang “mga putyokan nga gikan sa Brazil nakasagop sa paagi sa pagkinabuhi sa mga putyokan sa Aprika . . . Ang paghimog mga dugos—nga moabot ug mga 3,000 ka tonelada tuig-tuig sa wala pa makasulod ang mga putyokan gikan sa Aprika—nga miabot ug 42,000 ka tonelada sa miaging tuig.” Mopatim-aw, ang sekreto mao ang “pag-edukar sa mga namuhig mga putyokan kon unsaon sa pag-atiman nga luwas sa mga putyokan sa Aprika ug tudloan ang publiko kon unsaon sa pagpalayo gikan sa kadaot.” Ang magasin miangkon: “Bisan tuod nakapatay sila ug gatosan ka binuhing hayop sa uma tuig-tuig, ang kapeligrohan niini diha sa mga tawo mopatim-aw nga sama ra sa ubang dapit.”
Ang Daghag-gamit nga Kahoyng Neem
“Ang gasa sa Diyos sa mga tawo” maoy pagtawag sa uban sa tropikal nga kahoyng neem ug alang sa maayong katarongan! Lakip sa nagkalainlaing mga produkto nga nakuha sa katawhan gikan sa kahoyng neem mao ang pulbos alang sa paglimpiyo sa ngipon, toothpaste, mantika, pulbos nga purga sa baka, pamatay-sa-insekto, tambal sa mga nukanuka sa panit, ug mga medisina alang sa diyabetes ug malaria. Ang lana sa neem magamit sa paghimog sabon, toniko sa buhok, ug insect-repellent o mga haplas nga pag-abog sa insekto. Ning bag-o pa, sumala sa magasing New African, ang mga tigpanukiduki sa Kenya mihimog mga pagtuon sa pagsusi kon unsa pang dugang medisinal ug ig-aabog sa insektong mga sambog ang makuha gikan niining talagsaong kahoyng neem.
Dugang Nagkawala ang Ozone
Ang panukiduki nagpakita nga ang pagkawala sa ozone layer misamot sa Amihanan ug sa Habagatang hemisperyo. Sumala sa The Diplomatic World Bulletin, ang bag-ong mga kaplag sa usa ka grupo sa 80 ka siyentipiko gikan sa 25 ka nasod nagpakitag 3 porsiento nga pagkawala sa ozone ibabaw sa Uropa ug sa Norte Amerika sulod sa miaging napulo ka tuig. Ang dugang pagkawalag 3 porsiento sa ozone ang madahom sa kataposan sa siglo. Ang pagkawala sa ozone ibabaw sa Antarctica, nga niadto nahitabo lamang sa tingtugnaw, sa pagkakaron miabot na usab sa ubang mga klima sa panahon. Ang mga siyentipiko nagtuo nga ang pagkawala sa ozone, nga gipahinabo sa dakong bahin tungod sa kalihokan sa tawo, mahimong moresulta sa talagsaong kausaban sa klima, pagkadaot sa mga tanom sa uma, ug pagdaghan sa mga kaso sa kanser sa panit.
Mabangis nga Edukasyon
Lima ka estudyante sa Kobe Municipal Industrial Technical College sa Hapon ang wala gipapasar human sa ilang unang tuig sa pagtuon. Gipugos sila sa kolehiyo sa pagpabilin sa mao gihapong grado tungod kay midumili sila sa pag-apil sa mga ensayo sa kendo nga paagi sa pagpakig-espada. Sumala sa The Daily Yomiuri, ang mga estudyante “miingon nga supak sa mga pagtulon-an sa Bibliya alang kanila nga makigbahin sa mga dula sa pagpakig-away.” Ang mga estudyante, kinsa maoy mga Saksi ni Jehova, mipasakag asunto nga miangkon nga ang “desisyon sa eskuylahan sa paghatag kanila ug dili pasado nga grado nahisupak sa batakang-balaod nga naghatag ug garantiya sa kagawasan sa relihiyon,” mitaho ang Mainichi Daily News.
Gibadlong ang Katsilang Simbahan
Ang Iglesya Romana Katolika nagahatag ba ug makatagbaw nga giya sa pagpakiglabot sa mga sulirang nalangkit sa pamilyahanong kinabuhi? Trayentay-singko porsiento lamang sa mga Katsila ang nagtuo nga kana nagahatag, sumala pa sa dili pa dugayng surbi nga gihimo sa Centro de Investigasciones sobre la Realidad Social (Center for the Investigation of Social Attitudes). Komusta ang bahin sa pagtagbaw sa espirituwal nga mga panginahanglan sa katawhan? Mga 42 porsiento lamang niadtong mga tawong gisurbi ang nag-isip nga natuman sa simbahan kining responsabilidara. Sa laing bahin, ang Bibliya—usa ka basahon nga tinuod nga nagapatagbaw sa espirituwal nga mga panginahanglan ug nga nagahatag ug tin-aw nga giya kon sa unsang paagi matagamtam ang malipayon kinabuhing panimalaynon—regular nga ginabasa lamang sa 4 porsiento sa populasyon.
Gidudahang Mapagawas ang mga Pasahero Gikan sa Ayroplanong Nameligro
Unsay imong purohang masamdan kon mapugos ka sa paggawas sa ayroplano diha sa usa ka emerhensiya? Ang mga kritiko sa ayroplano nag-ingon nga kini nagkagrabe ug nga ang problema misamot samtang ginadugangan sa mga kompaniya sa ayroplano ang mga lingkoranan diha sa ilang mga ayroplano. Pananglitan, ang usa ka ayroplanong nagpalupad ug 747 gikan sa Los Angeles, U.S.A., ngadto sa Sydney, Australia, dunay mga lingkoranan alang sa 378 ka pasahero, apan ang laing kompaniya sa ayroplano nga nagagamit ug samang modelo sa ayroplano tali sa Osaka ug Tokyo, Hapon, nagpalingkod ug 533 ka pasahero. Bisag ang kaihapan nagpakita nga ang biyahe sa kahanginan maoy 19 ka beses nga luwas kay sa biyahe sa kotse, ang posibilidad sa aksidente modako kon pasudlan ug daghan kaayog pasahero ang mga ayroplano. Ang bag-ong pagsulay sa paggawas sa ayroplano aron matino kon ang ayroplanong McDonnell Douglas MD-11 luwas nga makapasakay ug 410 ka lingkoranan inay kay sa normal nga 287 nakaparalisar sa usa ka babaye gikan sa liog paubos sa dihang nabali ang iyang dugokan; 46 pa ang nasamdan—6 ang nabalian ug mga bukog. Ang bag-ong sukdanan sa kagamhanang U.S. nangayo sa mga tiggamag ayroplano sa pagpakita nga ang ilang mga ayroplano makapagawas sa mga pasahero sulod sa 90 ka segundo nga sirado ang katunga sa mga lutsanan.