Pagpaniid sa Kalibotan
Herpes sa Kinatawo Nag-usbaw
“Bisan sa pagpasiugda sa luwas nga sekso aron masanta ang AIDS, ang herpes sa kinatawo miusbaw ug lima ka pilo sukad niadtong ulahing bahin sa katuigang 1970 taliwala sa puti nga mga tin-edyer” sa Tinipong Bansa, nag-ingon ang usa ka taho sa Prensa Asosyada. Giingon, hinunoa, nga ang ubang gipasa sa sekso nga mga sakit, sama sa gonoria, mius-os sulod sa mao gihapong yugto. Nganong nag-usbaw ang herpes? Apil sa mga hinungdan mao ang pagdaghan sa pagpakigsekso una magminyo ug ang mga tawo nga daghag nakauban sa pakigsekso. Gibanabana karon nga 45 ka milyong Amerikano ang natakboyan ug kagaw sa herpes, ug kadaghanan kanila wala mahibalo niana. Ang kagaw magpatunghag panalagsang mga hubaghubag o pangatol diha sa kinatawo ug usahay palibot sa sampot o sa mga paa.
Iglesya sa Inglaterra Nagkunhod
Ang opisyal nga banabana sa mga tigtambongan sa Iglesya sa Inglaterra matag Dominggo maoy usa ka milyon. Sa tago, ang pipila ka superyor nga mga klero miangkon nga malagmit momenos ug 25 porsiyento ang nagatambongan sa ilang mga simbahan. Ang siyentipikanhong surbi, bisan pa, nagpakita nga ang aktibong mga sakop, kadtong nagadawat ug Kalawat, mikunhod sa unang higayon ngadto sa wala pay tunga sa milyon. Nganong gusto kaayong pasobrahan sa mga klerigo ang gidaghanon sa ilang tigtambongan? Panguna, aron dili masirhan ang ilang mga simbahan. Sa dihang kana mahitabo, ang mga parokya iponon ug mas diyutayng klerigo ang kinahanglanon. Usa ka kura paroko ang matinud-anong nag-ingon: “Ako napugos sa pagpasobra sa gidaghanon. Makapaluya kon diyutay lang nga mga tawo ang manambong, busa makapadasig kanako ang pagrekord nga mas daghan ang nanambong,” nagtaho ang The Sunday Times sa London.
Gikiha sa Bana ang Asawa Tungod sa Pagpanabako
Kapin sa 20 ka tuig, si Richard Thomas nagpakiluoy ug naghangyo sa panlimbasog nga pahunongon ang iyang asawa sa pagpanabako, apan kadtong tanan wala molampos. Mao nga gikiha niya siya. Si G. Thomas miingon nga buot niyang panalipdan siya sa kagamhanan sa pagkawala sa gugma ug pagpaluyo ug panag-ubanay sa babaye nga iyang gihigugma. Nawad-an na siya ug inahan gumikan sa sakit sa kasingkasing, ug unya ang iyang amahan nag-antos sa estrok nga nagpahinabo kaniyang maglubog sa banig sulod sa pito ka tuig. Ang iyang mga ginikanan maoy sobra ka hinabako, ug siya miingon nga dili niya gusto nga mawad-ag asawa tungod sa pagkagiyan sa nikotina. Sa wala pa moisyu ug mando ang korte, hinunoa, si G. Thomas mibalik sa korte uban ang maayong balita. “Ang akong asawa miuyon na nga mohunong sa pagpanabako,” siya miingon. Si Gng. Thomas misulod sa usa ka sentro sa pagtambal sa pagkagiyan ug nanaad nga hingpit nang biyaan ang sigarilyo. Sumala sa The New York Times, sa dihang mibiya sila sa korte, ang magtiayong Thomas nagkinuptanay sa kamot.
Ihalas nga mga Australianhong Kamelyo
Ang mga kamelyo gidala sa Australia daghang katuigan kanhi aron magtrabaho sa konstruksiyon sa linya sa telegrapo ug sa riles latas sa malisod nga hilit nga lugar sa nasod. Sa dihang ang kusgang mga hayop gipulihan ug mga trak, daghan sa ilang Afghan nga mga tag-iya nagbuhi kanila ngadto sa kasulopan inay kay ihawon sila. Ang mga kamelyo misanay sa tungang Australia, ug karong adlawa mikabat ug 200,000 ang makaplagan didto. Ang pipila ka tawo nagtuo karon nga ang mga kamelyo mahimong usa ka bililhong nasodnong kabtangan, nagtaho ang mantalaang The Australian. Ang karne sa kamelyo gisulayan na ug baligya ug giingon nga sama ka humok sa karneng baka ug mas menos ug tambok. Ang ubang produkto sa kamelyo nag-apil sa mga panit, gatas, delana, ug tambok nga gamiton sa sabon ug mga kosmetik. Himalitan usab ang buhing mga kamelyo. Sumala kang Peter Seidel, sa Central Australian Camel Industry, “ubay-ubayng internasyonal nga mga zoo ug mga parke sa hayop nga pagaadtoan sa mga turista gustog Australianhong mga kamelyo tungod kay dili-masakiton ang among mga hayop.”
Pagkahilo sa “Arsenic”
“Duolag 15 ka milyong tawo sa Bangladesh ug 30 ka milyong tawo sa Kasadpang Bengal, lakip sa Calcutta, ang naladlad sa pagkahilo sa arsenic,” nagtaho ang The Times of India. Ang suliran mao ang wala dahomang segundaryong produkto sa green revolution. Sa dihang ang mga poso gikalot aron sa pagpatubig sa mga pananom, ang kinaiyanhong nalubong sa yuta nga arsenic misagol sa tubig, ug kini inanay nga miagos ngadto sa mga poso nga gigamit alang sa imnonon. Ang eksperto sa kalikopan nga si Willard Chappel, sa Unibersidad sa Colorado, T.B.A., dili pa dugay miduaw sa naapektohang mga dapit ug gihubit ang problema ingong “sukad mao ang kinadak-ang kaso sa dinaghang pagkahilo sa kalibotan.” Kapin na sa 200,000 ka tawo ang nag-antos sa mga samadsamad sa panit, usa ka timailhan sa pagkahilo sa arsenic. “Morag atong gisulbad ang suliran sa gutom (pinaagi sa green revolution), ug nagmugnag dugang kasakit diha sa pamaagi,” miingon si Ishak Ali, usa ka opisyal sa kagamhanan sa Bangladesh.
Nagatrabahong mga Inahan
Niadtong 1991 gibanabana sa Nasodnong Asosasyon sa Nagatrabahong mga Babaye nga “sa tungatunga sa katuigang 1990, 65% sa mga babaye [Amerikana] nga may mga anak nga wala pa magtungha ug 77% niadtong may mga anak nga nagtungha ang manarbaho.” Unsa ka tukma ang ilang panagna? Sa 1996, sumala sa Census Bureau sa T.B., 63 porsiyento sa kababayen-an nga may mga anak nga wala pay lima ka tuig ang panuigon ang nagtrabaho, nagtaho ang The Washington Post. Sa mga babaye nga ang mga anak nag-eskuyla na, 78 porsiyento ang nagatrabahong mga inahan. Komosta na man ang Uropa? Pinasikad sa impormasyong nahipos sa Buhatan sa Estadistika sa Uropanhong Unyon, ang “gidaghanon sa nagatrabahong mga babaye nga may mga anak nga nag-edad ug 5 ngadto sa 16” sa kanasoran sa Uropa sa tuig 1995 maoy Portugal 69 porsiyento, Austria 67, Pransiya 63, Pinlandia 63, Belgium 62, Britanya 59, Alemanya 57, Netherlands 51, Gresya 47, Luxembourg 45, Italya 43, Irlandia 39, ug Espanya 36.
Nahimong Kaylap ang Pagkabangkarota
Sa 1996 “adunay 1.2 ka milyong Amerikano ang opisyal nga mideklarar ug pagkabangkarota, hangtod sa 44 porsiyento gikan sa 1994,” nag-ingon ang magasing Newsweek. “Ang pagkabangkarota nahimong kaylap kaayo nga nawala na ang pagkamakauulaw niini.” Unsa may mga hinungdan sa pag-usbaw sa mga pagkabangkarota? Usa ka hinungdan mao ang “nagatubong pagkadinawat sa pagkabangkarota ingong usa lamang ka laing kapilian nga estilo sa kinabuhi,” nag-ingon ang Newsweek. “Ang mga tigpautang nag-ingon nga ang pagkausab sa tinamdan mitultol sa pag-abuso: usa ka pagtuon nag-ingon nga 45 porsiyento sa mga nagdeklarar sa pagkabangkarota makaarang kaayo sa pagbayad sa ilang utang.” Apan inay magpasundayag ug tinguha sa pagbayad sa nautang ug inay mobatig kaulaw, daghan ang nagasulti lamang, ‘Kinahanglang magsugod na usab ako.’ Nagakadaghang indibiduwal ug mga korporasyon ang mideklarar ug pagkabangkarota, ug sila usab naimpluwensiyahan sa mga panganunsiyo sa mga abogado nga “sulbara ang imong mga problema sa utang sa madali ug sayon nga paagi!!” Samtang ang mga gidaghanon padayong nag-usbaw panahon sa nagalambong ekonomiya, ang mga eksperto nahadlok maghunahuna kon unsay mahimong mahitabo kon mahugno ang pamatigayon o mohinay ang kalihokan sa ekonomiya.
Malaglagong mga Pamaagi sa Pagpangisda
Ang komersiyal nga mga sakayang pangisda namuhonan sa kahimanang mosuhid sa salog sa kadagatan sa pagpangita sa kanunayng nagakunhod nga gidaghanon sa isda. Aron mokandos sa mga espisye nga kaniadto wala panumbalinga, ang kahimanan sa salog sa dagat, nga nailhan ingong mabalhinbalhing kahimanan, guyoron diha sa salog sa kadagatan sa giladmon nga hangtod sa 1,200 metros. Ang suliran mao nga daghang “ulod nga nagpuyo sa tubotubo, mga espongha sa dagat, mga buwa sa dagat, mga hydrozoan, mga tuyom, ug ubang mga molupyo sa kahiladman” ang nasikop sa maong pamaagi ug “gilabay ingong biya,” nagtaho ang Science News. Ang pagdaot kanila makapasamot sa kanihit sa suplay sa isda. Tungod kay kini nga mga mananap nagtaganag pagkaon ug puy-anan sa gagmayng isda, si Elliott Norse, direktor sa Marine Conservation Biology Institute sa Redmond, Washington, T.B.A., nag-ingon nga ang pagkadaot sa molupyo sa ilalom sa dagat pinaagi niining paagiha sa pagpangisda mahimong ikatandi sa “way-piling pagpamutol sa kalasangan sa yuta.”
Ang Moralidad sa Tin-edyer sa Britanya
Ang dili pa dugayng taho nagpaila nga ang relihiyosong mga institusyon sa Britanya nangapakyas sa pagpatisok sa seksuwal nga moralidad diha sa mga tin-edyer. Gisukna sa Unibersidad sa London ang 3,000 ka tin-edyer “kon sayop ba nga ang dili-minyong magtiayon nga adunay dumalayong relasyon makigsekso.” Ingon sa gidahom, halos ang tanang nagpaila sa ilang kaugalingon ingong mga ateyista o mga agnostiko miingon nga dili. Hinunoa, 85.4 porsiyento sa mga Romano Katoliko ug 80 porsiyento sa mga Anglikano miingon usab nga dili kana sayop. Ang gidaghanon susama sa daghang ubang mga relihiyon, nga giisip ingong usa ka grupo—apil ang mga Muslim, mga Hudiyo, mga Hindu, ug uban pa. Ang surbi maoy “makapaluyang impormasyon alang niadtong anaa sa mga iglesya nga naningkamot sa pagbayaw sa tradisyonal nga mga sukdanan sa seksuwal nga moralidad,” mikomento ang The Times sa London.