Mga Tawo—Kinsa ba Kita?

MORAG ang mga tawo naglibog kon unsa gayod sila. Ang ebolusyonistang si Richard Leakey nag-ingon: “Daghan nang kasiglohan nga gikalingahan sa mga pilosopo ang mga bahin sa pagkatawhanon sa mga tawo. Apan, sa katingalahan, walay gikauyonang kahubitan sa hiyas sa pagkatawhanon.”

Bisan pa, maisogong gipadayag sa Copenhagen Zoo ang opinyon niini pinaagi sa usa ka eksibit diha sa puy-anan sa mga unggoy. Ang 1997 Britannica Book of the Year nagbatbat: “Usa ka parisan gikan sa Denmark mibalhin ngadto sa temporaryong mga puy-anan sa zoo nga ang katuyoan mao ang pagpahinumdom sa mga bisita sa ilang suod nga pagkapartido sa mga unggoy.”

Gidawat sa reperensiyang mga basahon nga suod nga partido sa mga tawo ang pipila ka matang sa mga hayop. Ang The World Book Encyclopedia, pananglitan, nag-ingon: “Ang mga tawo, uban sa mga unggoy, mga lemur, mga aliwas, ug mga tarsier, naglangkob sa matang sa mga hayop nga sus-an nga gitawag ug mga primate.”

Bisan pa niana, ang tinuod mao, ang mga tawo daghan kaayog talagsaong mga kinaiya nga dili kinaiyahan sa mga hayop. Lakip niini mao ang gugma, tanlag, moralidad, espirituwalidad, hustisya, kaluoy, pagpakatawa, pagkamamugnaon, pagkahibalo sa oras o panahon, pagkahibalo sa kaugalingong personalidad, mapabilhon sa katahom, mabalak-on sa umaabot, may katakos sa pagbaton ug kahibalo sa tibuok nga mga kaliwatan, ug ang paglaom nga ang kamatayon dili mao ang kataposan sa atong paglungtad.

Diha sa usa ka pagsulay sa pagpahaom niining mga kinaiyaha sa kinaiyahan sa hayop, ang uban mopunting sa ebolusyonaryong sikolohiya, nga kombinasyon sa ebolusyon, sikolohiya, ug sosyal nga siyensiya. Ang ebolusyonaryong sikolohiya nakahatag ba ug kadan-agan sa gumonhap sa tawhanong kinaiyahan?

Unsa ang Katuyoan sa Kinabuhi?

“Ang pasikaranan sa ebolusyonaryong sikolohiya yano,” nag-ingon ang ebolusyonistang si Robert Wright. “Ang tawhanong hunahuna, sama sa bisan unsang ubang organo, gidisenyo sa tuyo sa pagpasa sa mga gene ngadto sa sunod nga kaliwatan; ang mga pagbati ug mga hunahuna nga mamugna niini mas masabtan niining paagiha.” Sa laing pagkasulti, ang atong bug-os nga katuyoan sa kinabuhi, ingon sa gimbut-an sa atong mga gene ug ginapabanaag sumala sa mga pag-obra sa atong hunahuna, mao ang pagsanay.

Sa pagkamatuod, “ang kadaghanan sa tawhanong kinaiyahan,” sumala sa ebolusyonaryong sikolohiya, “nahisama rag mapintas nga henetikanhong pagkabalaka sa kaugalingong kaayohan.” Ang librong The Moral Animal nag-ingon: “Ang natural selection ‘buot’ nga ang mga lalaki makigsekso sa nagkalainlaing mga babaye.” Sumala niining ebolusyonaryong ideya, ubos sa pipila ka kahimtang ang imoralidad sa mga babaye giisip usab nga kinaiyanhon. Bisan ang gugma sa ginikanan gilantaw ingong dinasig-sa-gene nga estratehiya sa pagtino nga mabuhi ang liwat. Busa, ang usa ka hunahuna nagpasiugda sa pagkahinungdanon sa pagpasa sa gene sa pagseguro nga magpadayon sa paglungtad ang tawhanong pamilya.

Ang ubang mga libro nga giya sa personal nga kaugmaran karon gipasukad sa bag-ong pagsulbong sa ebolusyonaryong sikolohiya. Ang usa niini nagbatbat sa tawhanong kinaiyahan ingong “dili kaayo lahi gikan sa kinaiyahan sa amo, kinaiyahan sa aliwas, o kinaiyahan sa unggoy.” Kini nag-ingon usab: “Kon bahin sa ebolusyon, . . . ang pagsanay niini mao ang hinungdanon.”

Sa laing bahin, ang Bibliya nagtudlo nga gilalang sa Diyos ang mga tawo alang sa usa ka katuyoan nga labaw pa kay sa pagsanay lamang. Kita gihimo diha sa “dagway” sa Diyos, nga may katakos sa pagpabanaag sa iyang mga hiyas, ilabina ang gugma, hustisya, kaalam, ug gahom. Idugang ang talagsaong mga kinaiya sa mga tawo nga gihisgotan sa sinugdan, ug dugang mapatin-aw kon nganong giklasipikar sa Bibliya ang mga tawo nga labaw kay sa mga hayop. Ang Bibliya, sa pagkamatuod, nagbutyag nga gilalang sa Diyos ang mga tawo nga dili lamang may tinguha nga mabuhi sa walay kataposan kondili gihatagan usab ug katakos sa pagpahimulos sa katumanan niana nga tinguha diha sa usa ka matarong bag-ong kalibotan nga himoon sa Diyos.​—Genesis 1:​27, 28; Salmo 37:​9-11, 29; Ecclesiastes 3:​11; Juan 3:​16; Pinadayag 21:​3, 4.

Kon Unsay Atong Pagatuohan Nagahatag ug Dakong Kalainan

Ang pagtino sa hustong hunahuna kon kinsa gayod kita dili mahimong ipasukad sa teoriya lamang, kay ang atong pagtuo bahin sa atong mga sinugdanan makaapektar sa atong pagkinabuhi. Ang magsusulat sa kasaysayan nga si H. G. Wells nakamatikod sa mga paghinapos nga naabot sa daghan human napatik sa 1859 ang Origin of Species ni Charles Darwin.

“Usa ka tinuod nga kalugda ang misunod. . . . Dihay tinuod nga pagkawala sa pagtuo human sa 1859. . . . Ang mga tawong gamhanan sa kataposan sa ika-desinuybeng siglo nagtuo nga sila nagmadaogon tungod sa Pagpakigbisog sa Paglungtad, diin pildihon sa malig-on ug maabtik ang mahuyang ug masinaligon. . . . Ang tawo, sa ilang paghukom, maoy usa ka sosyal nga hayop sama sa irong mangangayam sa India. . . . Daw matarong alang kanila nga angay magharihari ug magmando ang mga kusgan sa tawhanong panon.”

Matin-aw, hinungdanon nga makabaton kita ug hustong hunahuna mahitungod sa kon kinsa gayod kita. Kay, ingon sa gipangutana sa usa ka ebolusyonista, “kon ang yano kinaraang Darwinismo . . . magpaluya sa moral nga kalig-on sa Kasadpang sibilisasyon, unsa kahay mahitabo kon ang bag-ong bersiyon [sa ebolusyonaryong sikolohiya] bug-os nga mahibaloan?”

Sanglit ang atong gituohan bahin sa atong mga sinugdanan nagaapektar man sa atong pasikaranang mga panghunahuna sa kinabuhi ug sa husto ug sayop, hinungdanong atong tan-awon pag-ayo kining tibuok nga pangutana.

[Blurb sa panid 4]

Ang magsusulat sa kasaysayan nga si H. G. Wells mikomento sa mga paghinapos nga naabot sa daghan human napatik sa 1859 ang Origin of Species ni Charles Darwin: “Usa ka tinuod nga kalugda ang misunod. . . . Dihay tinuod nga pagkawala sa pagtuo human sa 1859”