Sa Unsang Paagi Ikaw Makapahimulos ug Maayong Panglawas?
ANG mga terapiya maoy popular nga hilisgotan. Morag halos matag higala o silingan dunay paboritong solusyon sa matag medikal nga kahimtang. Masabot, ang awhag sa pagpanambal nga kinaugalingon maoy kusganon kaayo. Bisan pa niana, dunay mga tawo nga “magpadoktor lamang kon mograbe na ang sakit,” matod sa usa ka doktor sa Brazil. “Tingali duna silay mga samadsamad sa panit nga wala maayo bisan sa mga bulan sa kinaugalingong-pagpanambal. Sa dihang magpadoktor na sila, nadiskobrehan nga duna silay usa ka matang sa kanser nga angay gayod untang tambalan sa sinugdan pa.”
Sanglit ang sayong pagdayagnos kasagarang makaluwas ug mga kinabuhi, ang pagkalangan mosangpot sa hilabihang pag-antos. “Usa ka 30-anyos nga babaye gilayagan ug nakasinatig kasarangang sakit sa pus-on. Gitambalan niya ang iyang kaugalingon pinaagig mga analgesic ug mga tambal nga kontra sa pagpanghubag, ug namenosan ang kasakit,” matod sa usa ka siruhano. “Apan tulo ka adlaw sa ulahi, nahiagom siya sa hemorrhagic shock ug gidala dayon sa ospital. Gioperahan dayon nako siya, nga nagdayagnos ug pagmabdos diha sa Fallopian tube. Igoigong naluwas siya!”
Usa ka batan-ong babaye sa São Paulo naghunahuna nga anemik siya, apan ang iyang suliran mao ang dugay nang kakulang ug katakos sa rinyon sa pag-obra. Tungod kay gilangan niya ang pagtambal, ang pag-ilis sa rinyon maoy bugtong posibleng solusyon. Nanghinapos ang iyang doktor: “Kasagaran ang pasyente magpanuko sa pagpatambal sa doktor, manambal nga kinaugalingon o mangitag laing mga paagi nga gisugyot sa dili mga propesyonal, ug mosangpot sa grabeng mga suliran sa panglawas.”
Tino, dili nato buot nga pakamenoson ang mga signal nga gihatag sa atong lawas. Apan sa unsang paagi malikayan nato ang sobrang paghunahuna sa mga terapiya o kinaugalingong-pagpanambal? Ang kahimsog gihubit ingong “kahimtang nga maayo ang lawas, kaisipan, o espiritu” o ingong “walay balatian o sakit sa lawas.” Makaiikag, giangkon nga sa mas dako o mas gamayng sukod, karong adlawa ang kadaghanang sakit mapugngan. Sumala kang Dr. Lewis Thomas, “inay dili-maayong pagkalalang, kita sa katingalahang paagi maoy lig-on, malahutayong mga organismo, tugob sa kahimsog.” Busa, imbes ‘mahimong himsog nga mga tighanduraw ug sakit ug sobra ka mabalak-on sa atong panglawas nga magpahinabog pagsakit ug magpadali sa kamatayon,’ kinahanglang makigtambayayong kita sa lawas ug sa talagsaong katakos niini sa pag-ayo sa kaugalingon. Ang usa ka batid nga doktor o health practitioner mahimong makatabang usab kanato.
Kon Kanus-a Mangayog Medikal nga Tabang
Usa ka doktor sa Brazil nagsugyot ug propesyonal nga tabang “kon ang mga simtomas sama sa hilanat, labad sa ulo, pagsuka, o kasakit sa tiyan, dughan, o bat-ang dili mohuwas pinaagi sa ordinaryong medisina ug magsugmatsugmat nga walay dayag nga katarongan o kon grabe kaayo ang sakit.” Ang laing doktor nagsugyot ug medikal nga tabang kon dili kita segurado kon unsaon pagdumala ang atong mga simtomas o lain ang atong gibati kay sa ubang mga panahon. Siya midugang: “Sa dihang masakit ang usa ka bata, inay tambalan nila mismo ang bata, ang mga ginikanan kasagarang mopili sa pagpangayog propesyonal nga tabang.”
Apan kanunay bang kinahanglanon ang mga droga? Ang paggamit ba ug mga droga makapugong sa pagkaayo? Duna bay segundaryong mga epekto, sama sa paghilab sa tiyan o kadaot sa atay o mga rinyon? Komosta ang epekto ngadto sa ubang mga tambal? “Diyutay rang mga pasyente ang naglantaw sa ilang kaugalingong mga suliran sa kalmado o bisan masinabotong paagi,” matod sa The New Encyclopædia Britannica. Bisan pa niana, ang matanlagong doktor makatabang kanato sa pagkasabot nga ang tanang droga malagmit nga makadaot ug diyutay rang mga tambal nga gigamit karong adlawa nga walay segundaryong mga epekto. Basaha lang ang mga pasidaan sa posibleng segundaryong mga epekto diha sa sinulat nga impormasyon sa sunod nga resetang tambal nga imong paliton! Bisan ang mga medisina nga over-the-counter makapahinabog kadaot o kamatayon kon dili-husto ang paggamit o kon masobrahan ang paggamit.
Ang panginahanglan sa pagpanagana gipasiugda sa usa ka taho ni Richard A. Knox sa The Boston Globe: “Minilyong nag-antos sa artraytis nga moinom kada adlaw ug mga painkiller nameligro sa kalit ug lagmit makamatay nga pagdugo, matod pa sa taho sa mga tigdukiduki sa Stanford University.” Siya midugang: “Dugang pa, ang mga tigdukiduki nagpasidaan, ang pagkombinar sa mga painkiller ug mga antacid o popular nga acid-blocking nga mga pildoras dili manalipod batok sa grabeng mga komplikasyon sa tiyan ug basin mopasamot pa gani sa kapeligrohan.”
Komosta ang kasagarang kinaugalingong-pagpanambal? Matod sa usa ka doktor sa Ribeirão Prêto, Brazil: “Sa akong hunahuna makabenepisyo pag-ayo kon ang tanan dunay gamay nga botika sa balay . . . Bisan pa niana, kining maong mga medisina kinahanglang gamiton uban ang maayong panghukom ug sentido komon.” (Tan-awa ang kahon, panid 7.) Lain pa, ang paninugdang edukasyon bahin sa panglawas makaamot sa mas maayong kalidad sa kinabuhi. Sanglit ang mga kahimtang magkalahi sa matag tawo, ang Pagmata! wala magsugyot ug tinong mga tambal, mga terapiya, o kinaiyanhong mga alibyo.
Maayong Panglawas—Unsay Imong Mahimo?
“Ang kinamaayohang mga doktor sa kalibotan mao sila si Doktor Diyeta, Doktor Kahilom ug Doktor Alegre,” misulat si Jonathan Swift, usa ka ika-18ng siglong awtor. Sa pagkatinuod, ang balanseng diyeta, hustong pahulay, ug pagkakontento maoy hinungdanong mga sangkap sa maayong panglawas. Sa kaatbang, bisan pa sa mga pangangkon sa inalistong panganunsiyo, dili kita makapalit ug maayong panglawas pinaagi lamang sa pagtomar ug mga droga. “Ang wala-kinahanglana ug bisan peligrosong paggamit ug mga produkto sa botika” makapaluya sa imyun nga sistema.—Dicionário Terapêutico Guanabara.
Bisan pa niana, pinaagi sa pag-abaga sa responsibilidad sa atong estilo sa kinabuhi ug paglikay sa pag-abuso sa droga, pagpanigarilyo, sobrang pag-inom, ug naghingaping kapit-os, dako kitag mahimo sa pagpaarang-arang sa atong kahimtang sa panglawas. Matod ni Marian, nga nag-edad ug mga 60 anyos ug dugay nang misyonaryo sa Brazil: “Napahimuslan nako ang maarang-arang nga panglawas pinaagi sa pagkinabuhi nga kasarangan ug pagkaon ug lainlaing makapahimsog nga mga pagkaon.” Misaysay usab siya: “Kasagaran gusto kong mobangon ug sayo, busa ang pagkatulog ug sayo maoy hinungdanon.” Ang sentido komon ug maayong pamatasan dili angayng pakamenoson, ni ang kahinungdanon sa popanahong medikal nga mga pagsusi ug maayong komunikasyon uban sa kuwalipikadong doktor sa pamilya.
Bisan tuod buot magpabiling himsog, si Marian mainampingon nga dili magpabaya sa iyang panglawas ni mabalak-on kaayo niana. Siya miingon: “Nag-ampo usab ako alang sa giya ni Jehova sa bisan unsang mga desisyon maylabot sa panglawas nga kinahanglan nakong himoon, aron mabuhat nako ang kinamaayohan dili lang karon, kondili sa umaabot usab ug dili mogugol ug daghan kaayong panahon ug kahinguhaan sa mga paningkamot nga mapaarang-arang ang akong panglawas.” Siya midugang: “Sanglit ang kanunayng pagkaaktibo hinungdanon, ako nag-ampo nga tabangan ako sa Diyos nga mahimong makataronganon kon unsaon nako paggamit ang akong panahon ug akong kusog, aron nga dili nako hinobrang panggaon ang akong kaugalingon ug, sa samang panahon, dili mosaylo sa akong mga limitasyon.”
Aron tinuod nga magmalipayon, angay natong tagdon ang umaabot. Bisan pag gihatagan kitag maarang-arang nga panglawas karon, ang balatian, sakit, pag-antos, ug ang malagmit nga kamatayon nagpabilin. Duna bay paglaom nga mapahimuslan nato ang hingpit nga panglawas?
[Kahon sa panid 6]
Mga Benepisyo sa Timbang nga Kinaugalingong-Pag-atiman
Ang imong panglawas sa dakong bahin nagdepende sa kon unsay imong gikaon ug giinom. Kon mosulay ka pagpadagan ug sakyanan ginamit ang gasolina nga sinambogag tubig o pagdugang ug asukar sa gas, sa dili madugay madaot ang makina. Sa susama, kon mosulay ka sa pagkaon lamang sa dili-sustansiyadong pagkaon ug dili-sustansiyadong ilimnon, sa ngadtongadto mag-antos ka sa dili-maayong panglawas. Sa natad sa kompiyuter, kini gitawag ug GIGO, nga nagkahulogang “garbage in, garbage out.”
Si Dr. Melanie Mintzer, usa ka propesor sa family medicine, misaysay: “Dunay tulo ka lainlaing mga matang sa pasyente: kadtong mangonsulta sa mga doktor sa mga butang nga sayon ra nilang atimanon sa balay, kadtong naggamit sa sistema sa pag-atiman sa panglawas sa hustong paagi, ug kadtong dili mangonsultag doktor bisag angay nilang buhaton kana. Kadtong anaa sa unang grupo kasagarang nag-usik sa panahon sa doktor ug sa ilang kaugalingong panahon ug salapi. Kadtong anaa sa ikatulong grupo mahimong magpameligro sa ilang mga kinabuhi pinaagi sa paglangan sa tukmang propesyonal nga pag-atiman. Ang mga doktor naglaom nga mas daghang tawo unta ang anaa sa tungatungang grupo.”
“Ang pito ka yawi sa kinamaayohang panglawas mao: kaon ug imna ang makapahimsog, pag-ehersisyo kanunay, ayawg panigarilyo, pagbaton ug igong pahulay, dumalaha ang imong gipas-an nga kapit-os, hupti ang suod nga relasyon sa mga tawo, ug pag-amping nga maalamon aron mamenosan ang imong risgo nga masakit ug maaksidente.”—Before You Call the Doctor—Safe, Effective Self-Care for Over 300 Medical Problems, ni Anne Simons, M.D., Bobbie Hasselbring, ug Michael Castleman.
[Kahon sa panid 7]
Usa ka Aparador sa mga Tambal Diha sa Balay
“Gibanabana nga mga 90 porsiyento sa mga simtomas—mga kaul-ol, kasakit, mga bun-og, ug ubang mga ilhanan sa kahigwaos o sakit—nga gibati sa himsog nga mga hamtong yanong gipakamenos ug wala itaho kang bisan kinsa. . . . Kasagaran ang usa ka dihadihang alibyo gigamit, sama sa 2 ka aspirin alang sa labad sa ulo.”
“Ang kasagarang nagpaposible niining tanan mao ang aparador sa mga tambal diha sa balay. Makadaginot kini ug wala-kinahanglana ug gastosong mga biyahe paingon sa doktor o klinika.”—Complete Home Medical Guide, The Columbia University College of Physicians and Surgeons.
Kining mao gihapong tinubdan nagsugyot ug aparador sa mga tambal diha sa balay nga naglakip sa mga Band-Aid, teyp, walay kagaw nga mga piraso sa gasa, gapas, mga bendahe, lainlaing mga haplas ug mga krema, igpapatay sa kagaw nga ighahaplas nga alkohol, gunting, usa ka termometro para sa baba, ug ubang praktikal nga mga butang.
Alang sa mga tambal, kini nagsugyot ug mga pildoras sa pagpahuwas sa hilanat ug paghupay sa sakit, mga antacid, sirup para sa ubo, antihistamine/decongestant, dili-isog nga pangpurga, ug kontra-kalibang nga tambal.
[Kahon sa panid 8]
Mubong Pasidaan
“Bisan tuod wala kini magkinahanglan ug reseta, ang OTC [over the counter] nga mga medisina maoy tinuod nga mga droga. Sama sa resetang mga droga, ang pipila kinahanglang dili isagol sa uban o sa pipila ka pagkaon o alkoholikong ilimnon. Sama sa ubang mga droga, ang uban mahimong magtakoban sa mas grabeng mga suliran o makapahinabog pagkagiyan. Ug usahay ang OTC nga droga dili gayod angayng mopuli sa pagpahiling sa doktor.
“Bisan pa niana, ang kadaghanan maoy luwas ug epektibo . . . Gipatungha niini ang gitinguhang epekto ug maayo ang pagbuhat nila niana.”—Using Medicines Wisely.
[Mga hulagway sa panid 7]
Hinumdomi nga walay hilba o medisina ang bug-os nga dili makadaot
1. Aparador sa medisina sa tigbaligya
2. Tigbaligyag medisina diha sa gawas
3. Mga bag sa mga alibyo nga hilba