Mga Mutya sa Langit sa Aprika

Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa Kenya

ANG Aprikanhong kalibonan uga ug kapehon, nga napagba sa hilabihang kainit sa adlaw sa ekwetor. Naglisod kami pag-agi latas sa morag-sima nga tunok sa mga kahoyng wait-a-bit ug tunokong mga kahoykahoy.

Sa kalit lang mihunong kami. Nadani ang among pagtagad sa usa ka kidlap sa mga kolor sa balangaw. Nagtugdon sa namulak nga sanga sa akasya ang gamayng langgam nga sanag kaayo ug kolor nga morag ang adlaw mismo gisuksok sa gagmitoyng mga balhibo niini. Kining pak-an nga mutya haom nga gitawag ug tamsi.

Metalikong mga Salamin

Dunay kapin sa usa ka gatos ka espisye sa mga tamsi. Ang kadaghanan makita sa tropikanhong Aprika, apan makaplagan usab kini sa Asia, Australia, ug bisan sa mga isla sa Pasipiko. Sama ka anindot sa pagkadaiya niini, ang mga tamsi mosumbalik-silaw sa adlaw samag gamitoyng metalikong mga salamin, nga nagpasundayag ug balangaw sa magilakong mga kolor: lainlaig bulok nga pula, dalag, asul, ug berde maingon man sa mga bulok sa tumbaga.

Ang mga tamsi kasagarang itandi sa mga hummingbird sa Amerika. Sama sa mga hummingbird, sila maanindot ug kolor ug dugos ang kinaon. Bisan pa niana, sila mas dagko kay sa mga hummingbird ug kulang sa katakos sa paglupad sa ilang mga katumbas sa Amerika del Norte.

Kasagaran, ang tamsi mosuyop ug dugos pinaagi sa pagtugpa diha gayod sa bulak ug paggamit sa taas, bawog nga sungo niini sa pag-abot ngadto sa sulod sa daw-tutonlan sa mga bulak. Apan kon lisod niyang abton ang kinailadman sa morag tubo-ug-porma nga bulak, mahimong lungagan sa tamsi ang punoan sa bulak ug suyopon ang dugos niini. Maningaon usab sila sa mga insekto nga ilang makuha gikan sa mga bulak ug mga tanom diha sa duol.

Ang mga laki maayo usab nga mga mag-aawit. Ang ilang honi magkalainlain gikan sa hinay alingisig nga tssp sa superb nga tamsi ngadto sa maanindot nga tsik-tsik-tsik-tsik-tsit tree-tree-turrrr nga awit sa pulag-lambungay nga malachite nga tamsi sa Sidlakang Aprika. Kasagaran ang ilang awit maoy magpaila sa ilang presensiya diha sa bagang kalibonan. Bisan pa niana, sa dihang makit-an na sila, klaro kaayo sila sa uga, kapehong palibot sa Aprikanhong kasagbotan.

Makugihon Apan Dili Nindot

Bisan tuod ang laki nga tamsi nindot tan-awon ug paminawon, ang baye mas gamay ug medyo patay ug kolor. Busa siya kasagarang dili-panumbalingon sa mga tigpaniid-ug-langgam ug mga letratista. Sa pagkatinuod, kasagarang mamatikdan lamang siya sa dihang kauban siya sa laki. Apan ang patay nga kolor sa baye, gibawi gayod niya sa pagkamakugihon.

Ang baye maoy kasagarang maghimog salag ug maoy mobuhat sa dakong bahin sa aktuwal nga buluhaton sa pagmatuto sa mga kuyabog. Samtang puliki siya sa mga buhatbuhaton diha sa salag, ang laki magbantay, nga andam sa pag-abog sa mga mopugos pagsulod sa nahimutangan sa salag.

Nagbitay nga mga Salag

Apan, ang mga salag sa tamsi dili gayod maanindot. Kini kasagarang morag piraso sa mga basura lamang nga natigom sa paghuros sa hangin ug nasangit sa tunok sa akasya. Samag nagbitay, pormag-yamog nga medyasmedyas, ang salag sa tamsi hinimo sa lanot sa tanom nga gihabol o gilala ug gihigot pinaagig mga lawalawa sa kaka. Ang gawas sa salag pulidong gidayandayanan ug gagmayng mga sanga, patayng mga dahon, pipila ka pirasong lumotlumot, ug kasagaran usa o duha ka nagbitayng bayanan sa liso dugang pa sa nahisgotan na.

Sa sulod, ang salag gihanigan ug mahunolhunol nga mga dahon, lumoy nga sagbot, mga balhibo, ug ubang humok nga materyal. Ang pultahan maoy usa ka lungag sa usa ka kiliran, duol sa tumoy. Ang baye kasagarang maglumlom nga mag-inusara. Samtang maglumlom siya sulod sa iyang pormag-peras nga salag, ang iyang taas, bawog nga sungo kasagarang makita nga molabaw gikan sa lungag sa salag. Mangitlog siyag usa o duha ka itlog, nga mapusa sulod sa mga 14 ka adlaw. Sa dihang ang mga kuyabog mobiya sa salag, kanunayng patay ang ilang kolor sama sa ilang inahan. Bisan pa niana, samtang ang mga laki magsugod pagdako, sila magsugod pagpatubo ug maanindot nga balhibo nga usa ka adlaw niana magpaila kanila ingong mga langgam sa adlaw.

Ang tamsi maoy lain lamang nga pananglitan sa dagayang mga tagana ug kadaiyahan sa usa ka intelihenteng Tigdisenyo. Ang kaanindot sa ilang kolor ug kinaiyanhong paggawi magtukmod kanato sa paghatag ug dugang apresasyon sa ilang Maglalalang. Busa ang mga tamsi nalakip niadtong gisugo sa Bibliya: “Dayega si Jehova gikan sa yuta, . . . kamong nagakamang nga mga butang ug nanaglupad nga kalanggaman.” “Ang tagsatagsa nga adunay gininhawa​—padayega kang Jehova.” (Salmo 148:​7, 10; 150:6) Kining mga mutya sa langit sa Aprika kinahanglang magtukmod kanatong tanan sa pagdayeg sa mahigugmaong Maglalalang nga nagdisenyo kanila.