Ang Langgam nga Manghalok ug mga Bulak — Watchtower ONLINE NGA LIBRARYA

Ang Langgam nga Manghalok ug mga Bulak

GITAWAG kini sa mga taga-Brazil nga beija-flor—ang langgam nga manghalok ug mga bulak. Kanang ngalana mohaom sa papel sa hummingbird diha sa mga bulak. Ang ubang mga tigpaniid, nga nakamatikod sa mabulokon kaayong kolor sa balhibo sa langgam, nagtawag niining gagmayng mga linalang nga “buhing mga mutya” o “matahom nga mga tipik sa balangaw” ug naghatag sa lainlaing mga espisye ug maanindot nga mga ngalan, sama sa rubi-topasyo, magilakon-ug-tiyan nga esmeralda, o kometa nga tumbagag-kolor ang ikog.

Ang maanindot kaayong kolor mas makita diha sa linaing mga balhibo alirong sa dapit sa tutonlan ug sa ulo sa laki nga mga hummer. Ang ilang mga balhibo adunay lut-od sa mga selula nga punog hangin, ug kining maong mga selula mopatipas ug mga balod sa kahayag nga lainlain ug kolor nga daw sama sa pagtipas sa kolor diha sa minilyong gagmayng mga bulabula sa sabon.

Ang matahom nga hubit sa kaningag-ug-kolor nga rufous hummingbird, nga daghan kaayo sa kasadpang Amerika del Norte, makita diha sa librong Creature Comforts, ni Joan Ward-Harris: “Ang iyang samag-mutya nga mga balhibo nahimutang diha sa iyang tutonlan—ang kuwelyo-kuwelyo . . . Kini moabot hangtod sa ubos sa iyang mga aping ug sa ubos sa iyang suwang ngadto sa iyang tutonlan ug dughan, nga samag babiro sa bata. Ang epekto sa nagbukad nga kuwelyo-kuwelyo matahom kaayo—ang langgam morag duha ka pilo kadako kay sa kasagarang gidak-on niini ug daw literal nga nagkalayo.” Samtang kalit nga molupad ang rufous, ang iyang kuwelyo-kuwelyo magpangidlap ug bioletang kolor, esmeralda, o bisan sa tanang kolor sa balangaw. Apan kon siya moliko gikan sa kahayag, ang kuwelyo-kuwelyo kalit nga mahimong luto, piloson nga pagkaitom.

Hawod nga Sirkiro

Ilado ang mga hummingbird sa pagkahawod nga sirkiro. Sa kalit, ang usa molupad ibabaw sa bulak, nga maniba sa dugos niini, nga ang mga pako niini halos dili makita tungod sa kusog nga pagkapakapa. Dayon, sa takulahaw, kining kusgan nga gamayng langgam mokilab paglupad paabante, paatras, patakilid, o bisan patuwad nga moabot ug 50 ngadto 70—ang uban nag-ingon 80—ka pagkapakapa sa mga pako matag segundo! Gikataho, kini makaabot sa paglupad sa gikusgong 50 ngadto sa 100 kilometros matag oras ug dayon kalit nga mohunong. Sa unsang paagi kining katingalahang mga kalaki mahimo sa hummingbird?

Ang yawi anaa sa katingalahang pagkadisenyo sa mga bahin sa lawas sa hummer. Ang bus-ok nga mga kaunoran, nga natapot sa nag-ugdo nga bukog sa dughan, naglangkob sa 25 ngadto sa 30 porsiyento sa timbang sa lawas niini. Ang mga pako niini, nga tuskig gikan sa abaga ngadto sa tumoy sa pako, mohatag ug kusog nga pagkapakapa pataas ug paubos, imbes kay sa paubos nga pagkapakapa lamang, sama sa ubang mga langgam. Sa ingon, ang duha ka paagi sa pagkapakapa magpasaka ug magpasulpot, samtang ang lutahan sa abaga magtugot sa 180-grado nga pagbiyo. Dili ikahibulong nga malingaw ka gayod sa pagsirkosirko sa langgam!

Ang mga hummer ba makapasar sa pagsulay sa pagkamalanaton? Segurado gayod. Pananglitan, matag tuig ang ubang mga rufous hummingbird molalin kapin sa 3,000 kilometros gikan sa ilang pinuy-anan sa tingtugnaw sa Mexico bisan hangtod sa amihanang Alaska. Ang mga kapeligrohan sa labangonong tag-as nga bukid, dagat, ug dili maayong klima dili magpalisang kanila.

Hingaon Kaayo

Ang pagmahal sa mga hummingbird sa mga bulak nga ilang bisitahan nagsilbi ug mapuslanong katuyoan—pagbalhin sa malo ngadto sa lainlaing mga bulak. Apan, ang gusto gayod nila mao ang dugos. Aron masustenihan ang hilabihang kusog niini, ang hummer kinahanglang mokaon kada adlaw ug halos katunga (ang uban nag-ingong doble) sa timbang niini nga dugos nga tugob sa carbohydrate. Mahanduraw ba nimo ang katumbas nga gidaghanon sa gikinahanglang pagkaon alang sa tawo?

Dili sama sa ubang mga langgam, ang mga hummingbird halos dili gayod molakaw. Sila maniba nga maglupad. Pinaagi sa mga sungo nga lainlain ug gidak-on ug porma sumala sa mga espisye, ilang pilion ang mga bulak nga mohaom gayod sa ilang mga sungo. Ug sila manibag mga bulak sa tanang kolor, apil ang walay baho nga mga bulak. Ilang suplementohan ang ilang pagkaong dugos pinaagi sa pagdakop ug mga langaw sa bulak ug pagtuka sa mga aphid gikan sa katanoman. Unsaon sa langgam sa pagkuha sa dugos gikan sa mga bulak nga halokan niini?

Ang kasangkapan nga gamiton sa hummer sa pagkaon mao ang kaugalingong dila niini. Si Joan Ward-Harris nagsulat: “Ang dila sa hummingbird maoy taas, hiktin, nagsanga ug balhiboog diyutay sa tumoy; natunga kini sa duha ka balikong kanalkanal, nga nakamugnag gagming nga mga susandayong diin ang dugos dad-on pinaagig capillary action hangtod nga matulon kini.”

Kon gusto nimong moduol ang mga hummingbird sa aboranan duol sa imong bentana, dili ka gayod pul-an sa kalingawan nga ikahatag kanimo niining makabibihag abtik kaayong mga langgam. Apan, pakan-a lamang sila kon andam kang moatiman kanila sa tibuok hugna sa panahon, sanglit sila magdepende sa imong itaganang pagkaon samtang magpadako sila sa ilang pamilya diha sa duol nga salag.

Rituwal sa Pagpangulitawo

Ang ubang mga espisye sa hummingbird sa Sentral ug Amerika del Sur mangdani sa ilang mga hinigugma pinaagi sa ilang pag-awit. Ang moradog-dughan nga hummingbird, sa Guatemala, mao ang kinanindotan nga mopalubadlubad sa tingog sa dihang mag-awit. Ug ang awit sa putig-dalunggang hummingbird may tingog nga morag “nagbagting nga gamay, mananoy-ug-tono nga platang kampana.” Apan, ang kadaghanan wala maila ingong mga mag-aawit. Balikbalikon lamang nila ang pipila ka makapuol, mao ra gihapong tono o sa ubang panahon maglaylay nga sirado ang mga sungo nga nagburot ang kuwelyo-kuwelyo.

Ang ubang mga hummer magpasundayag ug maanindot kaayong pagsirkosirko sa ilang rituwal sa pagpangulitawo. Tinuod kini sa rufous, nga usa ka pulahong langgam nga mokilab lang sa paglakdop gikan sa habog kaayong gitas-on diha sa luna nga ibabaw lamang sa nagtan-aw nga baye ug unya—sa dili pa makaabot sa baye—mokalit pagpataas sa pagporma sa letrang J. Atras-abante siya diha sa kurbadang bahin sa J hangtod mopataas na usab o molupad palayo uban sa iyang bag-ong paris. Ang pagkapakapa sa iyang mga pako panahon niining mapagawalong pasundayag mahimong moabot ug duha ka gatos sa usa ka segundo!

Gagmayng mga Balay

Ang salag sa hummingbird mao ang “usa sa kinagamyang mga tinukod sa kalibotan,” nag-ingon ang usa ka tigpaniid. Gipakit-an ni Joan Ward-Harris ang reporter sa Pagmata! ug usa ka salag nga iyang nakit-an. Kini maoy upat ug tunga ka sentimetros pababag ug duolan sa usa ka sentimetros ang giladmon, nga gitukod sa paagi nga inigdako sa samag-buyog ug gidak-ong mga kuyabog, ang ilang haruhayng balay molapad nga moigo nila. Ang pagbutang ug salag diha sa imong palad maoy makapalipay kaayong kasinatian—usa ka tasa sa gamayng monyeka nga gama sa humok nga mga materyales gikan sa tanom. Ang mga salag ginama usab sa pinong mga balhibo nga gituhog sa mga balayan sa lawa. Kana adunay duha o tulo ka lunlon puting mga itlog, “morag mga perlas nga samag gidak-on.”

Sa pagpakaon sa iyang mga kuyabog, isulod sa inahan ang iyang sungo ngadto sa kinailadman sa ilang gagming nga mga tutonlan, nga idigwa ang gikinahanglang pagkaon. Kasagaran human lamang sa tulo ka semana, ang mga kuyabog kinaiyanhong mobiya sa salag, nga maniba ug modako hangtod nga ang ilang orasan sa kinasuloran magpalupad kanila sa ilang dugayng paglalin paingon sa dili kaayo tugnawng klima sa tingtugnaw.

Maisog

Usa ka katingalahang kinaiyahan sa hummingbird mao ang iyang kaisog. Imong makita ang pasundayag niini sa dihang mosilaob ang kasuko tungod sa pag-ilogay sa mga lugar nga kapanibaan o teritoryo. Sa Amerika del Sur duha ka mahunolhunol nga purpurang mga coronet nakit-ang misakdop nga maisogon sa usa ka agila nga misulong sa dapit nga nahimutangan sa ilang salag, nga nagpakita sa ilang pagkaandam sa pagsukol sa usa ka Goliat kon gikinahanglan. Apan ang mga hummingbird usahay mapildihan ug kinabuhi tungod sa ubang mga kaaway, sama sa mga bitin, baki, lawalawa, tunokong mga bulak, ug mga tawong kolektor ug mga langgam.

Bisan pa niana, nahigala sila sa daghang tawo ug mahinamong magpaabot sa pagbalik sa hummingbird human sa usa ka hugna sa panahon sa pagsugod pag-usab sa ilang porsigidong paagi sa kinabuhi. Ang pagtuon pag dugang niining magilakong mga mutya sa kalalangan magpasamot sa imong pagkalingaw kanila—kon sila mopili sa paghalok sa mga bulak diha sa imong tanaman.

[Kahon/Mga hulagway sa panid 17]

MGA IMPORMASYON BAHIN SA HUMMINGBIRD

• Ang hummingbird naglangkob sa ikaduhang-kinadak-ang pamilya sa langgam sa Kasadpang Hemisperyo

• Sila ang kinagamyan sa kalibotan sa langgam: Ang bee hummingbird sa Cuba may sukod nga duolan sa unom ka sentimetros gikan sa tumoy sa ikog ngadto sa tumoy sa sungo niini

• Ang kinadak-ang hummingbird maoy 22 sentimetros sa tibuok nga gitas-on ug makita sa kasadpan sa Amerika del Sur gikan sa Ecuador ngadto sa Chile

• Apil sa ilang pangunang puy-anan ang sona duol sa ekwetor tabok sa Amerika del Sur gikan sa lebel sa dagat ngadto sa kapin sa 4,500 metros ug sa ubang mga isla sa Caribbeano ug sa Pasipiko

• Sa mga bulan sa ting-init sila makita hangtod sa halayong norte sa Alaska ug sa halayong habagatan sama sa Tierra del Fuego

• Sa usa ka higayon, milyonmilyon ang gipamatay aron idayandayan sa mga kalo sa babaye sa Uropanhong negosyo, nga lagmit nakapuo sa pipila ka espisye

[Mga hulagway]

Giant (aktuwal nga gidak-on)

Bee hummingbird (aktuwal nga gidak-on)

[Credit Lines]

[Hulagway sa panid 15]

Rufous hummingbird

[Credit Line]

THE HUMMINGBIRD SOCIETY / Newark Delaware USA

[Hulagway sa panid 15]

Bee hummingbird (gipadako)

[Credit Line]

[Hulagway sa panid 15]

Antillean mango

[Credit Line]

[Hulagway sa panid 16]

Rufous-breasted hermit

[Credit Line]

[Hulagway sa panid 16, 17]

Anna’s (gipadako)

[Credit Line]

Patricia Meacham/Cornell Laboratory of Ornithology

[Hulagway sa panid 17]

Pulag-dughang baye ug kuyabog