Dihang ang mga Apohan Mahimong mga Ginikanan

“Mao pay akong pag-abot sa balay gikan sa miting sa Kingdom Hall. Dihay lanog nga tuktok sa pultahan, ug nagbarog sa gawas ang duha ka polis uban sa duha ka hugaw nga mga bata kansang buhok nagpilit ug morag wala maligo sulod sa pipila ka bulan. Halos dili nimo mailhan nga sila mga bata! Sila akong mga apo, ug ang ilang inahan—usa ka giyanon sa droga—nagpasagad kanila. Ako biyuda, ug may unom na ako ka anak. Apan dili ako makabalibad.”—Sally.a

“Ang akong anak nga babaye mihangyo kon mahimo ba nakong kuhaon ang iyang mga anak hangtod nga matul-id na niya ang iyang kinabuhi. Wala ko mahibalo nga nagiyan siya sa droga. Ako na hinuoy nag-alima sa iyang duha ka anak. Katuigan sa ulahi, ang akong anak nanganak ug lain. Dili ko gustong kuhaon siya, apan ang akong apo nga lalaki mihangyo kanako, nga nag-ingon, ‘Lola, dili ba kita mahimong modawat ug usa pa?’”—Willie Mae.

ANG pagkahimong apohan kanhi gihubit ingong “kalipay nga walay responsabilidad.” Apan dili na. Ang pipila nagbanabana nga sa Tinipong Bansa lamang, kapin sa tulo ka milyong bata ang nagpuyo uban sa ilang mga apohan. Ug ang gidaghanon tulin nga nagauswag.

Unsay nagpaluyo niining makapatugaw nga kiling? Ang mga bata kansang mga ginikanan nagdiborsiyo mahimong mopuyo na lang uban sa ilang mga apohan. Mao man usab ang mga bata nga gipasagdan o giabusohan sa ilang mga ginikanan. Ang magasing Child Welfare nag-ingon nga tungod kay ang pagkagiyan maghimo sa mga ginikanan nga walay-katakos sa pagtuman sa ilang mga responsabilidad, ang ‘crack cocaine nagpatungha ug nahanaw nga kaliwatan.’ Adunay minilyong bata usab nga “walay-ginikanan” usab ingong resulta sa pagbiya, kamatayon sa ginikanan, ug sakit sa pangutok. Ang mga anak kansang inahan namatay gumikan sa AIDS mahimong atimanon usab sa ilang mga apohan.

Mahimong malisod ang pag-abaga sa mga responsabilidad sa pagmatuto sa bata panahon sa sayong bahin sa pagkatigulang o panahon “sa daotan nga mga adlaw” sa pagkatigulang. (Ecclesiastes 12:1-7) Daghang tawo ang wala gayoy kusog sa pagbantay kanunay sa gagmayng mga bata. Ang pipila ka apohan nag-atiman usab sa ilang nagkatigulang nga mga ginikanan. Ang uban pa nangabiyuda o gidiborsiyohan ug kinahanglang magkinabuhi nga wala ang pagpaluyo sa kapikas. Ug daghan ang nakakaplag nga dili sila andam sa pinansiyal nga paagi sa pag-abaga sa maong palas-anon. Sa usa ka surbi, 4 sa 10 ka apohan nga dunay katungod sa pag-atiman sa mga apo may mga kinitaan nga duol sa sukdanan sa kakabos. “Ang mga bata nangasakit,” nahinumdom si Sally. “Napugos ako pagbayad ug dakong kantidad alang sa tambal. Diyutay rang pinansiyal nga tabang ang akong nakuha gikan sa estado.” Ang usa ka edaran nga babaye nahinumdom: “Kinahanglan nakong gamiton ang akong salapi sa akong pagretiro aron sa pag-atiman sa akong mga apo.”

Ang mga Kahigwaos ug mga Kapit-os

Dili ikatingala, usa ka pagtuon nakakaplag nga “ang pag-atiman sa mga apo nagpatunghag dakong kahigwaos alang sa mga apohan, nga 86 porsiyento sa 60 ka apohan sa maong pagtuon ang nagtaho nga ‘nasubo o nabalaka halos sa tanang panahon.’” Sa pagkatinuod, daghan ang nagtaho ug mga suliran sa panglawas. “Nakaapektar kini kanako sa pisikal, mental, ug espirituwal nga paagi,” matod ni Elizabeth, usa ka babaye nga nag-atiman sa iyang tin-edyer nga apong babaye. Si Willie Mae, nga nag-antos sa sakit sa kasingkasing ug taas nga presyon sa dugo, nag-ingon: “Ang akong doktor nagtuo nga nalangkit kini sa kahigwaos sa pag-alima ug mga bata.”

Daghan ang dili andam sa kausaban sa estilo sa kinabuhi nga gikinahanglan sa pag-alima ug mga apo. “May mga panahon nga dili ako makasuroysuroy,” matod sa usa ka apohan. “Mobati akong sad-an . . . nga ibilin sila sa laing tawo, busa inay kay moadtog laing dapit o mobuhat ug usa ka butang, dili ako moadto o mobuhat niana.” Ang lain naghubit sa iyang personal nga panahon ingong “wala maglungtad.” Ang pagkanalain sa katilingban ug kamingaw kasagaran. Usa ka apohan nag-ingon: “Sa among pangedaron kadaghanan sa among mga higala wala nay [gagmayng] bata ug ingong resulta sa makadaghan dili kami modawat ug imbitasyon nga moadto tungod kay ang among mga anak [ang mga apo] wala imbitaha.”

Masakit usab ang kapit-os sa emosyon. Matod sa usa ka artikulo sa U.S.News & World Report: “Daghan kanila [mga apohan] gihasol sa kaulaw ug pagkasad-an sa kamatuoran nga ang ilang mga anak napakyas ingong mga ginikanan—ug daghan ang nagbasol sa ilang kaugalingon, nga nahibulong kon diin sila nasayop ingong mga ginikanan. Aron makataganag luwas ug mahigugmaong mga panimalay ngadto sa ilang mga apo, ang pipila kinahanglang sa emosyonal nga paagi motalikod sa ila mismong maabusohon o nagiyan sa droga nga mga anak.”

Usa ka surbi nagtaho: “Kapin sa un-kuwarto . . . nag-ingon nga ang ilang katagbawan sa ilang relasyon sa kaminyoon mius-os ingong resulta sa pagtaganag pag-atiman.” Ang mga bana, ilabina, kasagarang mobating gipasagdan samtang ang ilang mga asawa nag-abaga sa dakong bahin sa pag-atiman sa bata. Ang pipila ka bana mibati nga dili gayod sila makadumala sa kapit-os. Matod sa usa ka babaye bahin sa iyang bana: “Gibiyaan niya kami. . . . Sa akong hunahuna gibati lamang niyang naa sa kahimtang nga dili siya makalingkawas.”

Nasuko nga mga Anak

Matod sa U.S.News & World Report: “Ang mga kahigwaos mosamot tungod sa kamatuoran nga ang pipila ka anak nga napanunod [sa mga apohan] nalakip sa labing nanginahanglan, labing nadaot sa emosyonal nga paagi ug labing nasuko diha sa nasod.”

Tagda ang apo nga babaye ni Elizabeth. Ang amahan sa bata literal nga nagbiya kaniya diha sa usa ka eskina diin si Elizabeth nagtrabaho ingong guwardiya sa tabokanan paingon sa tunghaan. “Siya maoy masuk-anon nga bata,” matod ni Elizabeth. “Siya nasakitan.” Ang mga apo ni Sally naghambin sa susamang mga samad sa emosyon. “Ang akong apo nga lalaki mayugtanon. Gibati niyang walay nakagusto kaniya.” Ang pagbaton ug mahigugmaong amahan ug inahan maoy natawhang katungod sa bata. Handurawa kon unsay bation sa usa ka bata nga biyaan, pasagdan, o isalikway nila! Ang pagsabot niini nga mga pagbati mahimong mao ang yawi sa pagdumala nga mapailobon sa mga bata nga nakabaton ug mga suliran sa panggawi. Matod sa Proverbio 19:11: “Ang hait nga panabot sa usa ka tawo makapahinay gayod kaniya sa pagkasuko.”

Pananglitan, ang biniyaan nga anak mosupak tingali sa imong mga paningkamot sa pag-atiman kaniya. Ang pagsabot sa mga kahadlok ug mga kabalaka sa bata makatabang kanimo sa pagsanong uban ang kaluoy. Tingali ang pag-ila sa iyang mga kahadlok ug pagpasalig kaniya nga buhaton nimo ang tanan sa pag-atiman kaniya dakog mahimo sa paghupay sa iyang kahadlok.

Pagsagubang sa mga Kapit-os

‘Ako nasakitan ug naluoy pag-ayo sa akong kaugalingon. Dili kini angayng mahitabo kanamo.’ Mao kanay giingon sa usa ka apohan nga dunay katungod sa pag-atiman sa apo. Kon anaa ka sa maong kahimtang, tingali mao usab kana ang imong bation. Apan ang kahimtang dunay paglaom. Ang usa ka rason mao, ang edad maglimite tingali sa imong pisikal nga kusog, apan ang edad maoy kahinguhaan maylabot sa kaalam, pailob, ug kahanas. Dili ikatingala, ang usa ka pagtuon nakakaplag nga “ang mga anak nga gimatuto lamang sa ilang mga apohan maayog resulta kon itandi sa mga anak diha sa mga pamilya nga usa lamang ka tinuod nga ginikanan ang presente.”

Ang Bibliya nag-awhag kanato sa ‘pagtugyan kang Jehova sa tanan natong mga kabalaka, kay siya adunay kahangawa kanato.’ (1 Pedro 5:7) Busa pag-ampo kanunay kaniya alang sa kusog ug giya, sama sa salmista. (Itandi ang Salmo 71:18.) Hatagig pagtagad ang imong kaugalingong espirituwal nga mga panginahanglan. (Mateo 5:3) “Ang Kristohanong mga tigom ug pagsangyaw ngadto sa uban nakatabang kanako sa paglahutay,” matod sa usa ka Kristohanong babaye. Diin posible, sulayi ang pagtudlo sa imong mga apo sa mga dalan sa Diyos. (Deuteronomio 4:9) Ang Diyos tinong mopaluyo sa imong mga paningkamot sa pag-alima sa mga apo “diha sa disiplina ug mapasiboong pagdumala-sa-kaisipan ni Jehova.”—Efeso 6:4.b

Ayawg kahadlok sa pagpangayog tabang. Kasagaran ang mga higala makatabang, ilabina sulod sa Kristohanong kongregasyon. Nahinumdom si Sally: “Ang mga igsoong lalaki ug babaye diha sa kongregasyon mapaluyohon kaayo. Sa dihang maguol ako, anaa sila aron sa pagdasig kanako. Ang uban gani mitabang kanako sa pinansiyal nga paagi.”

Ayaw palabya ang tabang nga mahimong mabatonan gikan sa gobyerno. (Roma 13:6) Makaiikag, sumala sa usa ka surbi sa mga apohan, “kadaghanan wala mahibalo kon unsay mabatonan o asa mangitag tabang.” (Child Welfare) Ang mga tig-alagad sa katilingban ug ang lokal nga mga ahensiya nga nagtabang sa mga edaran mahimong mogiya kanimo sa makatabang nga mga serbisyo.

Sa daghang kaso, ang mga apohan nga dunay katungod sa pag-atiman sa mga apo maoy produkto niining “makuyaw nga panahong lisod sagubangon.” (2 Timoteo 3:1-5) Ikalipay, kining malisod nga kapanahonan maoy ilhanan nga ang Diyos sa dili madugay manginlabot ug maglalang ug “usa ka bag-ong yuta” diin ang makapasubong mga kahimtang nga nag-apektar sa daghan kaayong pamilya karon mahimong mga butang sa nangagi. (2 Pedro 3:13; Pinadayag 21:3, 4) Kasamtangan, ang mga apohan nga dunay katungod sa pag-atiman sa mga apo kinahanglang mohimo sa ilang maarangan sa pagpahimulos sa labing maayo sa ilang kahimtang. Daghan ang nakabaton ug dakong kalamposan sa ilang mga paningkamot! Hinumdomi kanunay nga bisan pa sa kapakyasan, mahimong dunay mga kangaya. Aw, basin mabatonan nimo ang kangaya nga makita ang imong mga apo nga mahimong matarong nga mga mahigugmaon sa Diyos! Dili ba kana maghimo sa tanan nimong paghago nga angayan?

[Mga footnote]

[Kahon sa panid 10]

Legal nga mga Isyu

Kon kaha mokuha o dili ug legal nga katungod sa pag-atiman sa mga apo maoy talandogon ug komplikado nga isyu. Misaysay si Mary Fron, usa ka eksperto bahin sa maong hilisgotan: “Sa usa ka bahin, duna kay pipila ka legal nga mga katungod nga walay katungod sa pag-atiman. Sa kadaghanang kaso, ang tinuod nga mga ginikanan mahimong mopauli ug magkuha sa bata o mga bata bisan kanus-a. Sa laing bahin, daghang apohan ang nagpanuko sa pagpangayog katungod sa pag-atiman, sanglit nagkahulogan kana nga motestigos sa korte aron sa pag-ingon nga ang imong anak dili-takos nga ginikanan.”—Good Housekeeping.

Kon walay legal nga katungod sa pag-atiman ang mga apohan kasagarang malisdan sa pagpalista sa ilang mga apo sa tunghaan o bisan sa pagbaton ug medikal nga pag-atiman alang kanila. Apan, ang pag-angkon ug katungod sa pag-atiman mahimong mahal, mogugol ug taas nga panahon, ug makapaluya sa emosyon nga kasinatian. Ug bisan pag mabatonan kini, ang mga apohan mahimong putlan sa sustento nga salapi gikan sa estado. Busa ang magasing Child Welfare nagtambag sa mga apohan sa “pagpangayog legal nga tambag gikan sa lokal nga abogado kinsa sinati sa balaod sa pamilya, mga kaso bahin sa katungod sa pag-atiman, ug kaayohan sa bata diha sa estado.”

[Kahon sa panid 11]

Pagkuwenta sa Galastohan

Ang pagtan-aw sa usa ka bata nga nanginahanglan—ilabina kon imong unod ug dugo—makapaguol. Ug ang Bibliya nagsugo sa mga Kristohanon sa pag-atiman sa ‘ilang kaugalingon.’ (1 Timoteo 5:8) Bisan pa niana, sa daghang kahimtang ang usa ka apohan maalamon nga seryosong maghunahuna una pa moabaga sa maong responsabilidad. (Proverbio 14:15; 21:5) Ang usa kinahanglang magkuwenta sa galastohan.—Itandi ang Lucas 14:28.

Mainampoong palandonga: Ikaw ba gayod anaa sa kahimtang sa pisikal, emosyonal, espirituwal, ug pinansiyal sa pagtagbaw sa mga panginahanglan niining bataa? Unsay gibati sa imong kapikas bahin sa maong kahimtang? Duna bay laing paagi sa pagdasig o pagtabang sa mga ginikanan sa bata aron sila mismo makaatiman sa ilang mga anak? Ikasubo, ang pipila ka delingkuwenteng mga ginikanan nagpadayon lamang sa pagpangagpas ug imoral nga estilo sa kinabuhi. Usa ka apohang babaye nahinumdom nga mayugtanon: “Gidawat nako ang daghan sa iyang mga anak. Apan nagpadayon siya sa paggamit ug droga ug sa pagpanganak pa ug dugang. Miabot ako sa punto diin kinahanglan akong moingong dili!”

Sa laing bahin, kon dili nimo atimanon ang imong mga apo, unsay mahitabo kanila? Madumala ba nimo ang kapit-os sa pagkahibalo nga sila giatiman sa uban, tingali sa mga estranyo? Komosta ang espirituwal nga mga panginahanglan sa mga bata? Ang uban ba makaarang sa pag-alima kanila sumala sa mga sukdanan sa Diyos? Ang uban mohinapos tingali nga bisan pa sa mga kalisdanan nga nalangkit, sila wala kaayoy kapilian kondili abagahon ang responsabilidad.

Kini maoy masakit kaayo nga mga alatimanon, ug ang matag indibiduwal kinahanglang mohimo sa iyang kaugalingong desisyon.

[Hulagway sa panid 9]

Daghang apohan ang nalisdan sa pagtuman sa mga kinahanglanon sa pag-alima ug gagmayng mga bata

[Hulagway sa panid 10]

Ang mahinadlokon-sa-Diyos nga mga apohan makasalig nga si Jehova magapaluyo kanila sa ilang mga paningkamot