Pagkapungkol—Mahimo ba Kining Mahitabo Kanimo?

Si Benjamin didto sa gawas nga nagtagamtam sa kainit sa adlaw sa tingpamulak nga nagpainit sa siyudad sa Sarajevo, sa dihang nakatunob siya sa usa ka mina sa yuta. Nabungkag ang iyang walang bitiis. “Misulay ako sa pagbangon,” nahinumdom si Benjamin. “Dili ako makabangon.” Si Benjamin usa lamang sa 20,000 ka tawo kada tuig nga namatay o napungkol gumikan sa mga mina sa yuta.

NAGKATAG sa Angola ang ingon ka daghan sa 15 ka milyong mina sa yuta—labaw pa sa usa alang sa kada lalaki, babaye, ug bata diha sa maong nasod. Ang Angola karon dunay 70,000 ka pungkol. Nga dunay walo ka milyon ngadto sa napulo ka milyon nga mina sa yuta, ang Cambodia adunay kinadak-ang porsiyento sa mga pungkol sa kalibotan—gibanabana nga 1 sa matag 236 ka tawo. Ang Bosnia ug Herzegovina gikatahong dunay kapin sa tulo ka milyong mina—394 matag kilometro kuwadrado.

Apan dili lamang sa gihasi-sa-gubat nga kanasoran nga ang mga tawo nangapungkol. Pananglitan, dunay mga 400,000 ka pungkol sa Tinipong Bansa. Taliwala sa kadaghanan sa mga hamtong sa maong gidaghanon, ang pagkapungkol maoy resulta sa laygay nga sakit nga dili-eksaktong gitawag ug “peripheral vascular disease,” o PVD. Kini maoy linangkob nga termino nga nag-apil sa daghang sakit. Ang Taber’s Cyclopedic Medical Dictionary naghubit sa PVD ingong dili-tukmang termino nga naglakip sa “mga sakit sa mga arteriya ug kaugatan sa mga kasway, ilabina kadtong mga sakit nga mobalda sa igong agos sa dugo ngadto o gikan sa mga kasway.” Ang usa ka pangunang hinungdan sa PVD mao ang diabetes. Sumala sa The World Health Report 1998, “ang mga kaso sa diabetes diha sa mga hamtong mokapin pa sa doble sa tibuok kalibotan gikan sa 143 ka milyon sa 1997 ngadto sa 300 ka milyon sa 2025.”

Sa Tinipong Bansa, ang samad—lakip sa mga aksidente nga nalangkit sa mga sakyanan, makinarya, de-koryenteng mga himan, ug mga armas de puwego—mao ang ikaduhang pangunang hinungdan sa pagkapungkol, nga maoy nakaingon sa 20 ngadto sa 30 porsiyento sa tanang pagkapungkol. Ang ubang mga hinungdan sa pagkapungkol naglakip sa mga tumor (mga 6 porsiyento) ug mga depekto nga dala sa pagkatawo (mga 4 porsiyento).

Ang paghunahuna nga mapungkol makapahigwaos kaayo. Duna bay paagi nga mamenosan ang maong risgo? Ug kon napungkol ka na, sa unsang paagi makapahimulos ka ug de-kalidad nga kinabuhi? Ang mosunod nga mga artikulo naghisgot niini ug sa ubang mga pangutana.