Ang Kalikopan—Ang Epekto Niini sa Imong Panglawas
DI PA DUGAY, si Dr. Walter Reed, sa World Resources Institute, miingon sa UN Radio nga ang epekto sa tawo diha sa tibuok-yutang mga sistema sa kalikopan anaa na karon sa gilapdon diin ang tawo “nagatugaw pag-ayo niining mga sikloha.” Si Dr. Reed nag-ingon nga kining pagtugaw sa kalikopan, sa baylo, nakadugang sa mga kapeligrohan sa kinabuhi sa tibuok kalibotan. Sa usa ka artikulo nga nagrepaso sa librong World Resources 1998-99, ang magasin nga Our Planet, nga gipatik sa Hiniusang Kanasoran, naglista sa pipila niining mga kapeligrohan ngadto sa panglawas sa tawo. Lakip niini mao ang mosunod:
□ Ang polusyon sa hangin sa sulod ug gawas sa balay ginalangkit sa mga impeksiyon sa respiratoryo nga nagpahinabog kamatayon sa duolan sa upat ka milyong bata kada tuig.
□ Ang kakulang sa hinlong tubig ug sanitasyon nakadugang sa pagkaylap sa mga kalibang nga nagkalas sa kinabuhi sa tulo ka milyong bata kada tuig. Pananglitan, ang kolera, nga dugay nang napapha sa Latin Amerika, mitungha didto ug nagpatay sa 11,000 ka tawo sa 1997 lamang.
Kada adlaw kapin sa 30,000 ka bata sa labing kabos nga mga rehiyon sa kalibotan ang gikatahong namatay gumikan sa mga sakit nga nalangkit sa kalikopan. Sulayi lamang kana sa paghanduraw—30,000 ka tawo matag adlaw sa tuig, nga igong makapuno sa tanang lingkoranan sa mga 75 ka dagkong mga ayroplano!
Ang mga kapeligrohan sa panglawas gumikan sa kalikopan, hinunoa, wala lamang mahitabo diha sa nagaugmad nga kalibotan. Ang Our Planet nag-ingon nga “kapin sa 100 ka milyong tawo sa Uropa ug Amerika del Norte ang naladlad gihapon sa dili-hilwas nga hangin,” nga nakadugang sa kusog nga pagdaghan sa hubakon. Sa samang panahon, ang nag-uswag nga internasyonal nga pagbiyahe ug pamatigayon nakadugang sa pagtungha sa mga 30 ka bag-ong mananakod nga mga sakit diha sa naugmad nga kalibotan. Dugang pa, ang magasin nagtaho nga ang nasumpo kaniadtong mga sakit “mibalik nga mas puwersado.”
Ang trahedya mao nga kadaghanan niining mga sakita nga nalangkit sa kalikopan mahimong masanta sa naglungtad nga mga teknolohiya ug sa medyo menos nga galastohan. Pananglitan, ang hinungdanong mga kauswagan maylabot sa panglawas mahimong makab-ot pinaagi sa pagtagana sa tanang tawo ug hinlong tubig ug sanitasyon. Pila may magasto sa pagkab-ot sa maong tumong? Ang UN Radio nagtaho nga sumala sa Human Development Report 1998 sa Hiniusang Kanasoran, ang pagtagana ug hinlong tubig ug sanitasyon alang sa tanan mokantidad ug 11 ka bilyong dolyar—kana mas menos sa kantidad nga gigasto sa mga taga-Uropa sa sorbetes sa usa ka tuig!
[Picture Credit Line sa panid 15]
Letrato: Casas, Godo-Foto