Pagpangita sa Dulnganan sa Tawo

NGANONG kaylap kaayo ang pagtuo sa kapalaran? Latas sa katuigan, gitinguha sa tawo ang pagbadbad sa mga misteryo sa kinabuhi ug pagkaplag ug katuyoan diha sa nagkaugmad nga mga panghitabo. “Niining tungora motungha ang mga ideya sa ‘diyos’, ‘dulnganan’, ug ‘sulagma’, depende sa kon kaha ang mga panghitabo nagagikan sa usa ka may-personalidad nga gahom, way-personalidad nga kahikayan, o sa bug-os walay kahikayan,” saysay sa historyanong si Helmer Ringgren. Ang kasaysayan punog mga tinuohan, mga leyenda, ug mga tinumotumong asoy bahin sa kapalaran ug dulnganan.

Ang usa ka eksperto sa kasaysayan sa Asirya nga si Jean Bottéro nag-ingon: “Sa tanang bahin sa atong kultura kita kasagarang giumol sa sibilisasyon sa Mesopotamia,” nga midugang nga diha sa karaang Mesopotamia o Babilonya kita makakaplag “sa labing karaan nga mailhang mga pagsanong ug mga pangagpas sa katawhan bahin sa labaw-kinaiyanhon, sa labing karaan nga mailhang relihiyosong katukoran.” Dinhi usab nato makaplagan ang mga sinugdanan sa kapalaran.

Karaang Sinugdanan sa Kapalaran

Lakip sa karaang mga kagun-oban sa Mesopotamia, sa karon gitawag ug Iraq, nakaplagan sa mga arkeologo ang pipila ka labing karaang mga sinulat nga nasayran sa tawo. Libolibong papan nga gisulatan ug cuneiform mohatag kanatog matin-awng hulagway sa kinabuhi sa karaang mga sibilisasyon sa Sumer ug Akkad ug sa bantogang siyudad sa Babilonya. Sumala sa arkeologong si Samuel N. Kramer, ang mga taga-Sumeria “naguol sa problema sa pag-antos sa tawo, ilabina niadtong maylabot sa misteryosong mga hinungdan niana.” Ang pagpangita nila ug mga tubag misangpot sa ideya sa kapalaran.

Sa iyang librong Babylon, ang arkeologong si Joan Oates nag-ingong “matag usa ka Babilonyanhon adunay kaugalingong diyos o diyosa.” Ang mga Babilonyanhon nagtuo nga ang mga diyos “maoy nagtino sa mga dulnganan sa tanang tawo, nga tinagsa ug tiningob.” Sumala ni Kramer, ang mga taga-Sumeria nagtuo nga “ang mga diyos nga naggahom sa kalibotan nagplano ug nagpasugod sa kadaotan, kabakakan ug kabangisan ingon nga di-malaksing bahin sa sibilisasyon.” Kaylap ang pagtuo sa kapalaran, ug tinamod pag-ayo kadto.

Ang mga Babilonyanhon naghunahuna nga posibleng masayran ang mga plano sa mga diyos pinaagi sa pagpanagna—“usa ka paagi sa pagpakigkomunikar sa mga diyos.” Ang pagpanagna naglangkit sa pagsulay pagtagna sa ugma-damlag pinaagi sa pagpaniid, pagbanabana, ug paghubad sa mga butang ug sa mga panghitabo. Kasagaran, ang mga damgo, panglihok sa hayop, ug ginhawaan susihon. (Itandi ang Ezequiel 21:21; Daniel 2:1-4.) Ang wa-damha o tagsaong mga panghitabo nga giingong magbutyag sa ugma-damlag gisulat diha sa mga papan nga yutang-kulonon.

Sumala sa Pranses nga eskolar sa karaang mga sibilisasyon nga si Édouard Dhorme, “kutob sa mabalikan natong kasaysayan sa Mesopotamia, kita makakaplag sa mananagna ug sa ideya sa pagpanagna.” Di-malaksing bahin sa kinabuhi ang pagpanagna. Sa pagkamatuod, si Propesor Bottéro nag-ingong “ang tanang butang giisip nga lagmit nga tumong sa pagsusi ug sumala-sa-tagna nga pagpangagpas . . . Giisip nga ebidensiya ang tibuok materyal nga uniberso nga pinasukad niana sa usa ka paagi hisayran ang ugma-damlag human sa maayong pagtuon.” Busa ang mga taga-Mesopotamia maoy masibotong mga tiggamit ug astrolohiya ingong usa ka paagi sa pagtagna sa ugma-damlag.—Itandi ang Isaias 47:13.

Dugang pa, gigamit sa mga Babilonyanhon ang dayis o mga ripa sa pagpanagna. Sa iyang librong Randomness, gisaysay ni Deborah Bennett nga kini “magpapas sa posibilidad sa tawhanong pagmaniobra ug busa maghatag ug hawang dalan nga pinaagi niana ang mga diyos magpahayag sa ilang balaang kabubut-on.” Ugaling, ang mga desisyon sa mga diyos wala isipang di-mausab. Ang panabang nga malikayan ang daotang kapalaran maangkon pinaagi sa pagpangaliya ngadto sa mga diyos.

Kapalaran sa Karaang Ehipto

Sa ika-15ng siglo W.K.P., dihay makanunayong pagpakiglabot tali sa Babilonya ug Ehipto. Ang relihiyosong mga tulumanong nalangkit sa kapalaran nalakip sa misangpot nga kultural nga pagbayloay. Nganong gidawat sa mga Ehiptohanon ang pagtuo sa kapalaran? Sumala ni John R. Baines, propesor sa Ehiptologo sa Unibersidad sa Oxford, “ang dakong bahin sa [Ehiptohanong] relihiyon mao ang mga paningkamot nga masabtan ug makasanong ngadto sa di-matagnang butang ug sa kaalaotan.”

Taliwala sa daghang diyos sa Ehipto, si Isis gihubit ingon nga “agalon sa kinabuhi, magbubuot sa kapalaran ug dulnganan.” Ang mga Ehiptohanon naghimo usab sa pagpanagna ug sa astrolohiya. (Itandi ang Isaias 19:3.) Usa ka historyano nag-ingon: “Ang pagkamamugnaon nila sa pagpangutana sa mga diyos walay limitasyon.” Bisan pa niana, dili lang Ehipto ang sibilisasyong nanghulam gikan sa Babilonya.

Gresya ug Roma

Kon bahin sa relihiyosong mga butang, “ang karaang Gresya wala makalikay sa layog-abot apan sulaw nga kasidlak sa Babilonya,” matod ni Jean Bottéro. Si Propesor Peter Green nagsaysay kon nganong ang pagtuo sa natinong dulnganan popular kaayo sa Gresya: “Sa way-kasegurohan nga kalibotan, diin ang mga tawo mausbawong nag-ukon-ukon nga mangako sa ilang kaugalingong mga desisyon, ug sa pagkatinuod mibating mga samag-kiko lamang sila, nga gimaniobra sa mga panginahanglan sa usa ka Kapalarang dili matugkad ug dili mapasiboon, ang diktar sa balaang kabubut-on [kapalarang gitino sa mga diyos] maoy usa ka paagi aron matino ang umaabot sa usa ka tawo. Kon unsay gipiho sa Kapalaran, basta ang usa adunay espesyal nga mga kahanas o pagsabot, sa ingon matagna. Mahimong dili tingali kana ang buot madungog sa usa ka tawo; apan sa labing menos ang pagkanapasidan-an-daan maoy pagkaarmadong-daan.”

Gawas pa nga magpasalig sa mga tawo bahin sa umaabot, ang pagtuo sa kapalaran nagpausbaw usab sa dugang daotang mga tuyo. Ang ideya sa kapalaran mitabang pagkontrolar sa mga masa, ug tungod niana, sumala sa historyanong si F. H. Sandbach, “ang pagtuo nga ang kalibotan bug-os gigamhan sa Diyosnong paigo nakadani sa magmamandong matang sa usa ka gimandoang katawhan.”

Ngano? Si Propesor Green nagpatin-aw nga kining pagtuoha “maoy natukod-daang pagpakamatarong—sa moral, teolohikanhon, makahuloganong paagi—sa napihong katilingbanon ug politikanhong kahikayan: kadto ang labing gamhanan ug malalangong galamiton sa pagpatunhay sa kaugalingon nga sukad namugna sa Helenistikong mga magmamando. Ang kamatuoran mismo nga may nahitabo nagkahulogang gimbut-an kadto sa kapalaran nga mahitabo; ug sanglit ang kinaiyahan lagmit mauyonon sa katawhan sumala sa balaang pagbuot, kon unsay gimbut-an sa kapalaran segurado nga labing maayo.” Sa pagkamatuod, kadto mitaganag “pagpakamatarong sa mapintasong interes-sa-kaugalingon.”

Madayag gikan sa Gregong katitikan nga ang kapalaran kasagaran nga gituohan. Lakip sa karaang mga estilo sa katitikan mao ang epic, ang leyenda, ug ang trahedya—diin ang kapalaran dakong bahin. Sa Gregong mitolohiya, ang tinong dulnganan sa tawo gihawasan sa tulo ka diyosa nga ginganlag Moirai. Si Clotho mao ang tigbudbod sa hilo sa kinabuhi, si Lachesis maoy magtino kon unsay gitas-on sa kinabuhi, ug si Atropos maoy magputol sa kinabuhi pagkatapos sa gitugot nga panahon. Ang mga Romano may susamang trinidad sa mga diyos nga ginganlan nilag Parcae.

Ang mga Romano ug mga Grego ikag masayod kon unsay ilang tinong dulnganan. Busa, sila mihulam sa astrolohiya ug pagpanagna gikan sa Babilonya ug dugang nag-ugmad niana nila. Ang mga Romano nagngalan sa mga panghitabong gigamit sa pagtagna sa umaabot nga portenta, o mga ilhanan. Ang mga mensaheng ihatag nianang maong mga ilhanan gitawag ug omina. Sa ikatulong siglo W.K.P., ang astrolohiya napopular sa Gresya, ug sa 62 W.K.P., ang kinasayohan-nasayran nga Gregong horoskopyo mitungha. Interesado kaayo ang mga Grego sa astrolohiya nga sumala ni Propesor Gilbert Murray, ang astrolohiya “mitakboy sa Helenistikong kaisipan ingon nga ang usa ka bag-ong sakit motakboy sa usa ka katawhan diha sa nahilit nga isla.”

Sa tinguhang masayran ang umaabot, ang mga Grego ug ang mga Romano kaylap nga migamit sa mga orakulo o mga espiritista. Pinaagi niini nila ang mga diyos nakigkomunikar kono sa mga tawo. (Itandi ang Buhat 16:16-19.) Unsay epekto niining mga pagtuoha? Ang pilosopong si Bertrand Russell miingon: “Ang kahadlok mipuli sa paglaom; ang katuyoan sa kinabuhi mao na hinuon ang paglikay sa daotang kapalaran inay ang pagkab-ot sa bisan unsang kaayohan.” Ang susamang mga tema nahimong ulohan sa panaglantugi diha sa Kakristiyanohan.

“Kristohanong” mga Panaglantugi Bahin sa Kapalaran

Ang unang mga Kristohanon nagkinabuhi sa usa ka kultura nga naimpluwensiyahan pag-ayo sa Grego ug Romanhong mga ideya bahin sa tinong dulnganan ug kapalaran. Ang gitawag nga mga Amahan sa Simbahan, pananglitan, nagsalig pag-ayo sa mga sinulat sa Gregong mga pilosopo sama ni Aristotle ug Plato. Usa ka sulirang gisulayan nila pagsulbad mao, Sa unsang paagi ang usa ka nahibalo-sa-tanan, gamhanan-sa-tanang Diyos, “ang Usa nga nagsulti sa kataposan sukad sa sinugdan,” ikapahiuyon sa usa ka Diyos sa gugma? (Isaias 46:10; 1 Juan 4:8) Kon ang Diyos nahibalo sa kataposan sukad sa sinugdan, sila nangatarongan, nan seguradong siya nahibalo daan sa pagkahulog sa tawo ngadto sa sala ug sa daotang mga sangpotanang gipahinabo niini.

Si Origen, usa sa labing daghag sinulat sa unang Kristohanong mga tagsulat, miergo nga usa sa hinungdanong mga elemento nga ibutang sa hunahuna mao ang ideya sa kagawasan sa pagpili. “Sa pagkatinuod, adunay di-maihap nga mga teksto diha sa Kasulatan nga magtino uban ang tumang katin-aw sa paglungtad sa kagawasan sa pagpili,” siya misulat.

Si Origen miingon nga ang pagpasangil ngadto sa usa ka puwersa sa gawas sa kaakohan sa atong mga buhat “maoy dili tinuod ni uyon sa katarongan, kondili maoy pahayag niyang buot molaglag sa ideya sa kagawasan sa pagpili.” Si Origen miergo nga bisan pag makahimo ang Diyos sa pagkasayod daan sa mga panghitabo sa kronolohikanhong paagi, wala kini magpasabot nga ipahinabo niya ang usa ka butang o ibutang niana ang kinahanglanong butang aron mahitabo kana. Apan, dili uyon ang tanan.

Ang usa ka impluwensiyadong Amahan sa Simbahan, si Augustine (354-430 K.P.), nagkomplikar sa argumento pinaagi sa pagpakunhod sa bahin sa kagawasan sa pagpili diha sa mga panghitabo. Si Augustine mihatag sa teolohikanhong pasikaranan sa predestinasyon diha sa Kakristiyanohan. Ang iyang mga sinulat, ilabina ang De libero arbitrio, maoy lintunganay sa mga panaghisgot sa Edad Media. Ang panaglantugi sa kataposan midangat sa tayuktok sa Repormasyon, nga nabahin kaayo ang Kakristiyanohan tungod sa isyu sa predestinasyon.a

Usa ka Kaylap nga Tinuohan

Hinuon, ang mga ideya bahin sa kapalaran dili lamang iya sa Kasadpang kalibotan. Sa pagpadayag sa ilang pagtuo sa tinong dulnganan, daghang Muslim moingong “mektoub”—nahisulat na—sa dihang makasinatig katalagman. Bisag tinuod nga daghang relihiyon sa Oriente nagpasiugda sa bahin sa matag tawo diha sa kaugalingong dulnganan, bisan pa niana, adunay mga elemento sa kapalaran diha sa ilang mga pagtulon-an.

Pananglitan, ang karma sa Hinduismo ug Budhismo mao ang di-kalikayang dulnganan nga sangpotanan sa mga binuhatan sa nangaging kinabuhi. Sa Tsina ang labing karaang mga sinulat nga nadiskobrehan anaa sa mga kabhang sa pawikan nga gigamit sa pagpanagna. Ang kapalaran bahin usab sa mga tinuohan sa mga katawhang lumad sa kayutaan sa Amerika. Pananglit, ang mga Aztec nagmugnag mga kalendaryong may panagna nga gigamit aron ipakita ang dulnganan sa mga tawo. Ang mga pagtuo sa kapalaran kasagaran usab sa Aprika.

Ang kaylap nga pagdawat sa ideya sa kapalaran aktuwal nga nagpakitang ang tawo adunay paninugdan nga panginahanglan nga motuo sa usa ka labawng gahom. Si John B. Noss, diha sa iyang librong Man’s Religions, miila: “Ang tanang relihiyon nag-ingon sa usa o laing paagi nga ang tawo wala, ug dili mahimong, mabuhing kinaugalingon. Siya kinahanglang malangkit ug magsalig sa mga gahom sa Kinaiyahan ug sa Katilingban nga gawas sa iyang kaugalingon. Lubog man o tin-aw, siya nahibalo nga siya dili nagkinaugalingong sentro sa puwersa nga takos makabarog nga bulag sa kalibotan.”

Dugang pa sa panginahanglan nga motuo sa Diyos, kita usab adunay paninugdang panginahanglan nga makasabot kon unsay nagkahitabo alirong nato. Hinuon, adunay kalainan tali sa pag-ila sa gamhanan-sa-tanang Maglalalang ug pagtuo nga siya nagtino sa atong dulnganan. Unsa ba gayod ang atong bahin sa pagtino sa atong dulnganan? Unsa ang bahin sa Diyos?

[Footnote]

[Hulagway sa panid 5]

Usa ka Babilonyanhong astrolohikanhong kalendaryo, 1000 W.K.P.

[Credit Line]

Musée du Louvre, Paris

[Hulagway sa panid 7]

Ang mga Grego ug ang mga Romano nagtuo nga ang dulnganan sa tawo gipiho sa tulo ka diyosa

[Credit Line]

Musée du Louvre, Paris

[Hulagway sa panid 7]

Si Isis sa Ehipto, “magbubuot sa kapalaran ug dulnganan”

[Credit Line]

Musée du Louvre, Paris

[Hulagway sa panid 8]

Ang labing karaang Insek nga mga sinulat diha sa mga kabhang sa pawikan nga gigamit sa pagpanagna

[Credit Line]

Institute of History and Philology, Academia Sinica, Taipei

[Hulagway sa panid 8]

Mga senyal sa zodiac makita niining Persianhong kahon

[Credit Line]

Letrato gikuha sa kortesiya sa British Museum