Pagpaniid sa Kalibotan

Mga Suliran sa Pagpatunhay sa Pakigdait

“Usa ka dekada kanhi, ang mga misyon alang sa pakigdait sa HK gitamod pag-ayo nga kini tiningob nga gigantihan sa Nobel Peace Prize,” matod sa mantalaan sa Toronto nga The Globe and Mail. “Karon, ang mga membro sa mga misyon sa pagpatunhay sa pakigdait—mga sibilyan, polis ug mga sundalo—nakaanig pagyubit maingon man sa mga pahalipay.” Nganong nausab man? “Usa ka pangunang suliran mao ang matang sa modernong paggubatay. Daghan sa mga gubat karon wala awaya sa maayong-pagkaorganisar nga kasundalohan nga may klarong mga tumong ug doktrina, kondili sa mga partido ug mga lider sa militar nga nagsuhol ug tin-edyer nga mga sundalo aron mopatay. Kini ginaaway aron sa pagkontrolar sa usa ka nasod, dili tali sa mga nasod,” matod sa Globe. Ingong resulta, midugang ang mantalaan, “inay kay bantayan ang pormal nga temporaryong mga paghunong sa panag-away tali sa mga nasod,” ang mga kasundalohan sa Hiniusang Kanasoran nga nagpatunhay sa pakigdait “nagpataliwala sa naggubatay nga mga partido kansang mga tumong—usahay bisan ang ilang mga kahikayan sa pagpangulo—dili klaro, ug kansang mga tinguha alang sa pakigdait kaduhaduhaan.

Bag-ong Prinsipyo Nagpahinabog Kapintasan sa mga Esport

Sumala sa Pranses nga magasing L’Express, ang mga awtoridad sa saker sa Pransiya nagdumalag kinatas-ang 20,825 ka kaso sa pagdisiplina alang sa 1997/98 nga dula, ug ang mapintas nga mga hitabo midaghan usab pag-ayo sa ubang mga esport. Nganong dunay hilabihang kapintasan? Sumala sa tigdukiduki nga si Richard Pfister, ang usa ka katarongan mao “ang panginahanglan nga makadaog. Sa dihang ang salapi gipalabi kay sa kadungganan, sa dihang ang resulta labaw nga gipasiugda kay sa kalipay sa pagdula, ang ipasabot mao nga bisan unsang panggawi tugotan.” Si Pfister nag-ingon nga ang maong panggawi, nga gipasundayag uban ang dayag nga wala pagsilot sa mga tawo nga sagad gilantaw ingong mga sumbanan, morag magpakamatarong sa kapintasan diha sa mga mata sa mga batan-on ug magdasig kanila sa pagsundog niana.

Pagpadalag Sulat Pinaagi sa Pati

Ang departamento sa kapolisan sa Indian nga estado sa Orissa dunay modernong kutay sa komunikasyon, apan wala gihapon kini maghunong sa “serbisyo sa pati” niini, usa ka panon sa 800 ka pati, nagtaho ang The Indian Express. Sumala ni G. B. B. Panda, direktor heneral sa kapolisan sa Orissa, ang mga pati hinungdanon panahon sa mga baha ug mga bagyo sulod sa milabayng 50 ka tuig ug praktikal gihapon sa dihang nangadaot ang wireless nga komunikasyon. Pananglitan, sa dihang ang mga baha nagdaot sa lungsod sa Banki sa 1982 ang mga pati mao ang bugtong kutay tali sa lungsod ug sa hedkuwarter sa distrito sa Cuttack. Ang unang yunit sa Orissa gisugdan sa 1946, uban sa Belgianhon ug kaliwat nga gitawag ug homer (matang sa pati nga mopauli sa puy-anan niini), nga makasarang sa paglupad ug hangtod sa 800 kilometros nga walay-hunong sa 80 ngadto sa 90 kilometros kada oras. Ang mga langgam, nga dunay gitas-on sa kinabuhi nga 15 ngadto sa 20 ka tuig, sa pagkakaron gitipigan diha sa tulo ka sentro ubos sa pag-atiman sa 34 ka polis. Si G. Panda nag-ingon: “Ang mga pati morag karaang tan-awon sa mga adlaw sa cellular nga mga telepono apan kini nagpadayon sa paghatag ug dako ug maunongong serbisyo sa estado.”

Kabataan Nakulangan ug Edukasyon

Ang Tibuok-Kalibotang Deklarasyon sa Tawhanong mga Katungod, nga gisagop sa Asembliya Heneral sa Hiniusang Kanasoran sa 1948, naghubit sa sukaranang katungod sa edukasyon. Bisan tuod daghang dalayegong mga paningkamot ang nahimo, kining maong tumong dugay pa gayong makab-ot. “Singkuwenta ka tuig human sa pagsagop sa Tibuok-Kalibotang Deklarasyon sa Tawhanong mga Katungod, diha gihapoy kapin sa 130 ka milyong bata sa edad nga magtungha sa primarya ang wala moeskuyla,” nagtaho ang Alemang mantalaan nga Allgemeine Zeitung Mainz. “Kini nagpasabot nga 20 porsiyento sa tanang bata sa kalibotan wala makadawat ug sukaranang edukasyon.” Sumala ni Reinhard Schlagintweit, pangulo sa United Nations Children’s Fund, sa Alemanya, mokabat ug mga $7 ka bilyon ang gastos aron makaeskuyla sa primarya ang tanang bata sa tibuok kalibotan. Kini mas menos sa salapi nga gigasto sa Uropa kada tuig sa sorbetes o sa kantidad nga gigasto kada tuig sa Tinipong Bansa sa mga kosmetiko, ug kini maoy tipik lamang sa galastohan sa armas sa kalibotan.

Kanunayng Gihapak sa Katalagman nga Asia

“Unom sa 10 ka dagkong mga katalagman sa kalibotan sa miaging tuig nahitabo sa Asia, nga mikalas ug 27,000 ka kinabuhi ug migasto ug TB$38 bilyon,” matod pa sa South China Morning Post. Naglakip kini sa malaglagong mga baha sa Bangladesh ug Tsina ug sa mga sunog sa lasang sa Indonesia nga nagpakatap sa pinong abog ug aso ngadto sa silingang mga nasod. “Ang Asia naapektahan sa mas daghang katalagman kay sa bisan unsang dapit sa kalibotan,” matod pa sa United Nations Economic and Social Commission alang sa Asia ug sa Pasipiko. “Sa Asia ilabina, ang pagpakunhod sa risgo mahimong usa sa dagkong mga suliran sa ika-21ng siglo.”

Kon Nganong Dili Nimo Magitik ang Imong Kaugalingon

“Ang usa ka maayong pagkatumong nga gitik maghimo bisan sa usa ka hamtong nga walay-mahimo. Apan ang labing sensitibong biktima labing menos makarelaks sa kahibalo nga dili niya magitik ang iyang kaugalingon,” matod sa The Economist. Ngano man? Sumala sa bag-ohayng mga panukiduki, ang tubag nahimutang diha sa cerebellum, ang bahin sa utok nga magtakdo sa kalihokan sa kaunoran. Ang mga tigdukiduki nagtuo nga ang cerebellum dili lamang magtakdo sa mga lihok kondili nalangkit usab sa pagtagna sa kagilok nga bation niini. Busa, sa dihang ang mga tawo mosulay sa paggitik sa ilang kaugalingon, ang cerebellum magpaabot sa kagilok ug mosanta niana. Kon gitikon sa lain, ang panukbil ug ang panahom sa cerebellum dili magkatakdo, ug ang kagilok dili masanta. Ang The New York Times, sa samang artikulo, nagsumaryo niana niining paagiha: “Ang utok makahibalo kon unsang kagilok ang gipahinabo sa kaugalingong mga aksiyon ug dili kaayo magtagad niana, aron mahimo kining mas mosanong sa kagilok nga gipahinabo sa gawas nga mahimong mas dinalian tingali.”

Kapuli sa “Morse Code”

Ang Morse code, nga naimbento sa 1832, “dunay dako kaayong bahin sa kaugmaran sa pamatigayon ug sa kasaysayan mismo,” miangkon si Roger Cohn, sa ahensiya sa Hiniusang Kanasoran nga nagkontrolar sa pamatigayon sa barko. Usa kini ka internasyonal nga sukdanan nga gigamit sa mga barko sa panahon sa kalisdanan sukad pa sa 1912, ang tuig nga ang Titanic nagsignal ug SOS—tulo ka tulbok, tulo ka dash, tulo ka tulbok—matod sa The Toronto Star. Apan pagka-Pebrero 1, 1999, usa ka bag-ong sistema sa satelayt, nga gipaila sa International Maritime Organization, awtomatikong magpasa ug usa ka hugpong sa impormasyon ngadto sa “usa ka kutay sa mga sentro sa sistematikong pagluwas sa tibuok kalibotan” sa dihang ang usa ka “boton nga kanunayng andam nga gamiton” sa usa ka terminal sa satelayt diha sa barko matulpok. Dugang pa sa siyam-ka-numerong timailhan sa barko, ang ubang impormasyon nga ipadala “mahimong maglakip sa oras, nahimutangan sa barko ug sa matang sa kalisdanan—dili-espesipiko, o usa sa 12 ka kategoriya nga gikan sa sunog hangtod sa pagbaha ug pagtakilid ngadto sa pag-atake sa pirata,” matod sa Star. Kini midugang, nga mahandomon: “Ang Morse gigamit sa paghatag sa kalibotan sa pipila sa labing maayong balita sa kasaysayan: Gigamit kini sa pagsibya sa mga paghunong sa duha ka Gubat sa Kalibotan.”

Mga Suliran sa Panglawas Gilangkit sa mga Sapatos

“Ang medikal nga opinyon nagsugyot nga usa sa unom ka tawo ang dunay grabeng mga sakit sa tiil, nga sagad nga nalangkit sa mga sapatos,” nagtaho ang The Toronto Star. Ang sakit nga mga tuhod, nag-ul-ol nga mga bat-ang, sakit sa ubos nga bahin sa bukobuko, ug mga labad sa ulo mahimong nagsulti usab kanimo sa pagsusi sa sapatos nga imong gisul-ob. “Ang labing hinungdanong butang nga hinumdoman mao nga ang mga sapatos dili mopasibo sa imong tiil, ang mga tiil maoy mopasibo sa mga sapatos,” matod sa Star. “Ayaw pagpalit ug mga sapatos nga magdahom nga kini maoy mopasibo sa imong mga tiil. Kon dili kini komportable diha sa tindahan, ayaw kanag palita.” Pamalit ug sapatos sa hapon, sanglit “ang mga tiil kasagarang mohupong ug diyutay sa magdagan ang adlaw,” ug “ipahaom ang sapatos sa entrada, inay kay ipahaom kana sa kiting.” Ang mga babaye sumala sa estadistika dunay mas daghang sakit ug pagkahiwi sa tiil. Gihunahuna nga tungod kini kay 90 porsiyento kanila “nagsul-ob ug mga sapatos nga gamay kaayo ug huot kaayo alang sa ilang mga tiil” ug “ang tag-as nga mga takon kasagarang mosangpot sa daghan sa grabe kaayong mga pagkahiwi sa tiil.” Midugang ang mantalaan: “Hinungdanon usab ang paghinumdom nga ang kasakit mahitabo human kini madaot.”

Pagpatik sa Bibliya sa Tsina

“Ang Tsina nagpatik ug kapin sa 20 ka milyong kopya sa Balaang Bibliya sa miaging duha ka dekada ug ang Bibliya nahimong usa sa labing popular nga mga basahon sa nasod sukad sa sinugdanan sa katuigang 1990,” matod pa sa Xinhua News Agency. Sumala kang Propesor Feng Jinyuan, sa Institute of World Religions ubos sa Chinese Academy of Social Sciences, ang mga Kristohanon sa Tsina dunay katungod sa pagpalit ug duha ka kopya. Kapin sa 20 ka lainlaing edisyon ang napatik na, “lakip ang Ingles nga mga edisyon nga may Ininsek nga mga hubad, Ininsek nga mga edisyon sa naandan ug gipayanong mga titik, mga edisyon sa mga pinulongan sa etnikong minoridad ug sa mga matang nga madaladala ug ibutang sa sanggaan sa basahon.” Dugang pa, daghang libro nga dunay mga estorya sa Bibliya ang gipatik ug gidahom nga molabaw sa gidaghanon sa nangahalin nga Bibliya. “Ang Bibliya maoy ika-32 sa listahan sa labing may impluwensiyang mga basahon sa nasod sukad sa sayong bahin sa katuigang 1990,” matod pa sa artikulo, apan “sa katibuk-an, ang relihiyon diyutay rag impluwensiya sa mga Insek kay sa mga tawo sa Kasadpan.”