Panalipdi ang Imong Anak Gikan sa mga Aksidente
SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA SWEDEN
SI Hanna, mga tres-anyos, kauban sa iyang mga ginikanan, si Karl-Erik ug Birgitta, samtang nanglimpiyo sila sa balay sa silingan nga namatay. Pagkataudtaod, si Hanna migawas sa lawak nga naggunit ug usa ka botelya sa mga pildoras. Iyang nakaon ang uban niini. Sa pagsusi sa botelya, si Birgitta nakuyawan. Kadto maoy botelya sa tambal sa kasingkasing sa silingan.
Dihadiha, gidala si Hanna sa ospital, diin siya nagpabilin tibuok gabii sa intensive care. Bisan pa sa dosis sa tambal nga permanente untang makadaot sa iyang panglawas, wala siyay giantos nga mga epekto. Ngano? Tungod kay nakakaon siyag linutong cereal sa wala pa niya matulon ang mga pildoras. Ang ubang hilo gisuhop sa cereal, nga napagawas sa dihang siya misuka.
Dili talagsaon ang kasinatian ni Hanna. Adlaw-adlaw, linibo ka bata sa tibuok kalibotan ang masugamak sa mga aksidente ug kinahanglang dad-on sa doktor o ospital. Kada tuig, 1 sa matag 8 ka bata sa Sweden ang madapatan ug tambal human sa usa ka aksidente. Busa, kon ikaw usa ka ginikanan, dunay dakong purohan nga may susamang mahitabo sa imong anak.
Dili makapatingala nga ang kabataan sagad nga masamdan diha sa pamilyar nga palibot, sama sa balay ug sa palibot niini. Ang matang sa mga kadaot nga maagoman nila magbag-obag-o samtang sila magtubo. Ang usa ka masuso dali rang mahulog sa lamesa nga ilisanag lampin o matuk-an sa usa ka pirasong pagkaon o gamayng butang nga mabara sa tutonlan niini. Ang gagmayng kabataan sagad nga mahulog sa dihang magkatkat o mapaso o mahiloan sa dihang sila mohikap o motilaw sa mga butang nga ilang maabot. Ang mga batang nag-eskuyla sagad nga masamdan sa mga aksidente sa trapiko o sa dihang magdula sa gawas sa balay.
Daghan niining mga aksidenteha ang malikayan. Uban ang gamayng panagana ug kahibalo sa sukod sa pagtubo sa imong anak, makatabang ka nga malikayan ang mga kadaot o bisan ang makamatay nga mga aksidente. Napamatud-an kini sa usa ka organisadong programa sa kahilwas sa bata nga ginahimo sa Sweden sukad sa 1954. Una pa niana, kapin sa 450 ka bata ang mamatay kada tuig sa mga aksidente. Karon, ang tinuig nga mamatay mius-os ngadto sa mga 70.
Sulod sa Balay
“Dili nimo matudloan ang usa-ka-tuig, duha-ka-tuig, o tulo-ka-tuig ug pangedarong bata nga molikay sa mga kapeligrohan ug dayon magdahom nga sila mahinumdom,” nag-ingon ang sikologo sa bata nga si Kerstin Bäckström. Busa, ang responsabilidad sa pagtabang sa imong anak nga makalikay sa mga aksidente nag-agad kanimo nga ginikanan—o sa ubang mga hamtong nga kauban sa bata matag karon ug unya.
Sa pagsugod, tan-awa ang palibot sa imong balay. Gamita ang listahan sa kaubang kahon. Tingali ang pipila ka galamiton alang sa kahilwas dili mabatonan diha sa tanang nasod o mahal kaayo. Apan uban sa gamayng pagkamamugnaon ug imahinasyon, tingali makahunahuna kag mga remedyo nga epektibo sa imong partikular nga mga kahimtang.
Pananglitan, kon linginon ang mga kaptanan sa mga hunos sa imong kosina, imo kining masiradoan pinaagi sa pagsuksok ug lipak sa mga kaptanan. Masiradoan usab sa ingon niining paagi ang sira sa pugon. Ang plastik nga mga bag dili kaayo peligroso kon imo kining ibalighot sa dihang tagoon kini.
Tingali makahunahuna kag ubang yanong mga paagi sa pagsanta sa mga aksidente sa sulod ug sa palibot sa balay ug ipaambit kini sa mga higala ug mga kaila nga may gagmayng kabataan.
Gawas sa Balay
Susiha ang mga dapit diin magdula ang imong anak. Ang kadaghanang kadaot sa mga bata nga kapin sa kuwatro anyos mahitabo sa dihang sila magdula sa gawas sa balay. Sila matumba ug masamad o tingali mahulog sa ilang mga bisikleta. Ang labing naandan nga makamatayng aksidente sa gawas sa balay alang sa mga bata tali sa mga edad nga tulo ug pito mao ang mga aksidente sa trapiko ug pagkalumos.
Sa dihang imong susihon ang mga dulaanan, tan-awa kon ang kasangkapan anaa sa maayong kondisyon aron dili masamad ang bata kon mogamit niini. Ang mga luna ilalom sa mga duyan, katkatanan, ug susamang mga kasangkapan linangkoban ba sa humok nga materyales, sama sa hugka nga balas, aron ang bata dili masamad kon siya mahulog?
Duna bay mga linaw o mga sapa duol sa inyong balay? Ang pipila ka sentimetros lamang sa tubig igo na nga makalumos sa batang usa ka tuig o duha ka tuig ang edad. “Sa dihang ang usa ka gamayng bata mahulog nga maghapa sa linaw, kini mawad-ag panimati sa kon unsay ibabaw ug unsay ubos,” nag-ingon ang sikologo sa bata nga si Bäckström. “Ang bata dili gayod makabangon pag-usab.”
Busa, ang labing hinungdanong pasukaranang giya mao kini: Ayaw gayod tugoti ang usa ka bata tali sa usa ug tulo ka tuig ang edad nga magdula nga mag-inusara sa gawas sa balay nga walay hamtong nga magbantay. Kon dunay daghang tubig sa kasilinganan, paghulat hangtod ang bata medyo dakodako na una pa siya tugotan sa pagdula sa gawas sa balay nga walay magbantay.
Diha sa Trapiko
Tinuod usab kini kon dunay trapiko palibot sa imong balay. “Ang usa ka bata nga wala pa mag-eskuyla makasabot lamang sa tin-aw ug tino nga mga mensahe ug makahatag ug bug-os nga pagtagad sa usa ka butang sa usa ka higayon,” nag-ingon si Bäckström. “Apan ang trapiko daghag lisod sabtong mga ideya ug dili-klarong mga mensahe.” Ayawg tugoti ang bata nga siya ray motabok sa karsada kon siya wala pa sa edad nga moeskuyla. Ang mga bata dili maisip nga anaa sa hustong edad nga mag-inusarang magbisikleta diha sa puliki nga trapiko hangtod nga sila makaabot sa labing menos 12 anyos, sumala sa mga eksperto.
Tudloi ang imong anak sa paggamit ug helmet sa kahilwas kon magbisikleta, mag-angkas, mag-roller-skate, o magsakay ug toboggan o balsang igpadailos. Ang mga samad sa ulo lisod tambalan ug makapahinabog permanenteng kadaot—o makamatay pa gani! Diha sa usa ka klinika sa mga bata, 60 porsiyento niadtong gitambalan human maaksidente sa bisikleta nakaagom ug mga samad sa ulo ug nawong, apan kadtong naggamit ug mga helmet wala makaagom ug grabeng mga samad sa ulo.
Dugang pa, paneguroa nga hilwas ang imong anak sa dihang magbiyahe sa kotse. Daghang nasod ang dunay mga balaod nga kinahanglang baksan ang gagmayng kabataan diha sa linaing pagkadisenyo nga mga lingkoranan alang sa kahilwas. Kini nakapakunhod kaayo sa gidaghanon sa mga kadaot ug mga kamatayon sa mga batang nalangkit sa mga aksidente sa trapiko. Kon ang mga lingkoranan alang sa kahilwas mabatonan diha sa dapit nga imong gipuy-an, ang paggamit niini mahimong makapaneguro sa kahilwas sa kinabuhi. Apan paneguroa nga kini maoy aprobado nga modelo. Matikdi nga ang mga lingkoranan alang sa gagmayng mga bata lahi kay sa niadtong alang sa mga batang gikan sa mga tulo ka tuig ang edad.
Ang atong mga anak maoy bililhong mga gasa gikan kang Jehova, ug buot natong atimanon sila sa tanang paagi. (Salmo 127:3, 4) Ingong maayong mga ginikanan, si Karl-Erik ug Birgitta kanunayng nahingawa bahin sa pagpanalipod sa ilang mga anak—sa wala pa ug pagkatapos sa nahitabo kang Hanna. “Siyempre mas mabinantayon na kami human sa maong hitabo,” miangkon si Karl-Erik. “Karon aduna na kamiy mga apo, ug kami kanunayng naneguro nga ang among mga tambal maayong pagkahipos,” mihinapos si Birgitta.
[Kahon sa panid 22]
Kahilwas Diha sa Imong Puy-anan
• Mga tambal: Hiposa kini diha sa gisirad-ang aparador aron dili maabot sa mga bata. Hiposa usab ang mga tambal nga dili-kinahanglag reseta ug mga tambal ginama gikan sa mga tanom o mga bitamina. Dugang pa, hangyoa ang mga bisitang matulog sa gabii sa paghipos sa ilang mga tambal.
• Mga kemikal sa panimalay: Hiposa kini nga dili maabot sa bata diha sa masiradoang aparador. Ayaw kinig kuhaa sa orihinal nga sudlanan niini aron kini klarong mailhan. Bantayi gayod ang mga produkto samtang maggamit ka niini, ug tagoi kini kanunay, bisan pag mogawas ka sa lawak sa makadiyot lang. Hiposa ang nabiling sabon diha sa imong hugasanan ug plato.
• Lutoanan: Ayawg ipasiwil sa lutoanan ang gunitanan sa mga kalaha. Taorig himan nga panagang sa kalaha, kon mabatonan. Butangi ang lutoanan ug himan nga makapugong sa pagkiling niini para sa kahilwas kon ugaling mokatkat ang bata sa abli nga sira sa pugon. Ang sira mismo sa pugon kinahanglang dunay siradora. Mapaso kaha ang bata inighikap sa sira sa pugon? Nan, taorig babag o rehasrehas aron dili niya mahikap ang init nga sira.
• Peligrosong mga galamiton sa panimalay: Ang mga kutsilyo, gunting, ug peligrosong mga gamit kinahanglang tagoon diha sa mga aparador o mga hunos nga may mga siradora o kandado o tipigan nga dili maabot sa bata. Sa dihang naggamit ka sa maong mga galamiton ug temporaryong mohunong sa paggamit niini, ipalayo kini sa ngilit sa lamesa o hikayanan, nga dili maabot sa bata. Ang mga posporo ug plastik nga mga bag peligroso usab nga mga butang para sa gagmayng kabataan.
• Hagdanan: Taorig mga babag, nga labing menos 70 sentimetros ang gihabogon, sa masigkatumoy sa hagdanan.
• Mga bentana ug mga pultahan sa balkonahe: Taori kinig mga sira sa kahilwas nga dili mahilabtan sa bata o mga babag nga taas o uban pang himan alang sa kahilwas nga magpugong sa bata sa pag-abli niini o pag-ukiok agi niini sa dihang kini buksan aron pahanginan ang kuwarto.
• Mga estante sa libro: Kon ang bata gustong mokatkat ug mokumbabit diha sa mga butang, ipatapot sa bungbong ang mga estante sa libro ug ubang tag-as nga mga muwebles, aron dili matumba.
• Mga pansakanan sa koryente ug mga kord sa koryente: Ang mga pansakanan nga wala gamita kinahanglang butangan ug usa ka matang sa takop. Ang mga kord sa mga dekoryenteng lampara sa lamesa ug sa ingon niining mga gamit kinahanglang nagtapot sa bungbong o sa muwebles aron ang bata dili makabitad sa dekoryenteng lampara ug maigo niini. Kay kon dili, kuhaa na lang ang maong dekoryenteng mga lampara. Ayawg biyai ang dekoryenteng plansa diha sa plansahanan, ug ayaw pasagding magbitay ang kord.
• Init nga tubig: Kon imong mausab ang temperatura sa mainit nga tubig sa imong gripo, angay nimo kining ipaus-os sa mga 50 grado Celsius aron dili mapaso ang bata kon iyang ablihan ang gripo.
• Mga dulaan: Ibalibag ang mga dulaan nga dunay hait nga mga kilid o mga kanto. Ilabay ang gagmayng mga dulaan o mga dulaan nga puwedeng mabungkag ngadto sa gagming nga mga piraso, tungod kay makatuok kini sa bata kon ibutang sa baba. Ang mga mata ug mga ilong sa mga teddy bear sa bata kinahanglang lig-ong nagtapot. Tudloi ang mas magulang nga mga igsoong lalaki ug babaye nga hiposon ang ilang gagmayng mga dulaan kon ang masuso anaa sa salog.
• Kendi ug mga meryenda: Ayawg biyai ang kendi ug mga meryenda, sama sa mani o gahing mga kendi, nga daling maabot. Mahimo kining mobara sa tutonlan sa bata.
[Credit Line]
Tinubdan: The Office of the Children’s Ombudsman
[Kahon sa panid 22]
Kon Pananglit May Aksidente
• Pagkahilo: Kon ang bata nakatulon ug makahilong likido, hinloi ug maayo ang iyang baba ug paimna siyag duha ka basong tubig o gatas. Pagkahuman, pagtawag ug doktor o pangayog tambag sa usa ka sentro sa impormasyon sa pagkahilo. Kon may makagasgas nga butang nga nakasulod sa mata sa bata, hugasi dihadiha ug daghang tubig sa labing menos napulo ka minuto.
• Mga paso: Alang sa gagmayng mga paso, butangig bugnaw (dili bugnaw kaayo) nga tubig ang paso sa labing menos 20 minutos. Kon ang paso dako pa sa palad sa bata o anaa sa nawong, sa lutahan, o ubos nga bahin sa tiyan o kinatawo, kinahanglan nimong dad-on ang bata ngadto sa lawak sa emerhensiya. Ang mas laglom nga mga paso kinahanglan nga sa tanang panahon tambalan sa usa ka doktor.
• Pagkatuk-an: Kon dunay nabara sa tutonlan sa bata, hinungdanon kaayo nga imong kuhaon dihadiha ang maong butang. Ang usa ka epektibong paagi nga tingali imong himoon mao ang kalit nga pagduso sa ibabaw nga bahin sa tiyan. Kon dili ka makamao niini, kontaka ang imong doktor aron makakuhag dugang impormasyon bahin niining maong paagi, o tambong sa usa ka kurso bahin sa kon unsay himoon kon may maaksidente nga bata o kurso sa first aid diin ginatudlo kining maong paagi.
[Credit Line]
Tinubdan: The Swedish Red Cross
[Hulagway sa panid 23]
Paggamit ug makapanalipod nga helmet sa bisikleta
[Hulagway sa panid 23]
Kahilwas diha sa lingkoranan sa kotse