Mga Batan-on Nangutana . . .

Nganong Dili Ko Makaarang sa Pagkahimong Mas Mahigalaon?

“Ang pagkamaulawon makapawala ug umoy. Kini usa ka dako kaayong kahadlok nga kinahanglan nimong pakigbisogan. Kini tinuod kaayo.”—Richard.a

“Problema ko gayod ang pagkamaulawon sa nagtubo pa ako. Sama da nga naa ko sa akong kaugalingong gamayng kalibotan.”—18-anyos nga si Elizabeth.

‘DUNA ba koy diperensiya? Nganong dili ko makaarang sa pagkahimong mas mahigalaon?’ Imo bang pangutan-on usahay ang imong kaugalingon niining maong mga pangutana? Sama kang Richard, nga gikutlo sa ibabaw, tingali ikaw makuyawan o mabalaka kon duna kay bag-ong mahimamat. Tingali mouk-ok ka sa kaulaw kon ikaw anaa taliwala sa mga tawong may awtoridad. O kaha mabalaka ka kaayo kon unsay hunahunaon sa uban bahin kanimo nga sa dihang hatagan kag higayon sa pagpahayag sa imong mga pagbati o mga opinyon, dili ka makatingog. “Malisdan gyod kong moduol ug makig-estorya sa mga tawong wala kaayo nako mailhi,” miadmitir ang batan-ong si Tracey.

Unsa ba gayoy nagpahipi sa maong mga pagbati? Ang pagsabot sa problema mahimong mao ang unang lakang sa pagbuntog niini. (Proverbio 1:5) Usa ka babaye nag-ingon: “Wala gyod ko mahibalo kon nganong dili ko komportable taliwala sa mga tawo. Apan karon nga ako nang nahibal-an kon unsay akong problema, akong paningkamotan nga mabuntog kini.” Busa atong tan-awon ang pipila ka hinungdan kon nganong ang ubang batan-on malisdan nga mahimong mahigalaon.

Ang Problema sa Pagkamaulawon

Ang pagkamaulawon mao tingali ang labing kasagarang hinungdan. Bisan tuod ang usa ka mahigalaong batan-on sagad malipay sa pagbatog lainlaing mga higala, ang maulawon, hilomong batan-on makabatig kamingaw ug nag-inusara. “Problema ko gayod ang pagkamaulawon sa nagtubo pa ako,” matod sa 18-anyos nga si Elizabeth. “Sama da nga naa ko sa akong kaugalingong gamayng kalibotan.” Mahinumdom si Diane sa mga kapit-os nga iyang giatubang sa iyang unang tuig sa hayskul. “Dili nako gustong mamatikdan. Diha koy magtutudlo nga gipagradohan kanamo kon unsa ka hinungdanon namong gibati ang pagkahimong popular. Sa grado nga sero hangtod singko, ang sero nagkahulogang dili gayod importante ug ang singko nagkahulogang importante. Ang tanang babaye nga popular sa eskuylahan mibutang ug singko. Sero ang akong gibutang. Alang kanako, ang pagkamaulawon maoy halos kahadlok sa pagkahimong popular. Dili nimo gustong mamatikdan o mahimong sentro sa pagtagad tungod kay nahadlok ka nga basin ang uban dili moangay nimo.”

Hinuon, ang pagkamaulawon ug gamay dili man gayod daotan. Suod nga nalangkit sa pagkamaulawon mao ang kaligdong—usa ka kaamgohan sa atong mga limitasyon. Sa pagkatinuod kita gibaoran diha sa Bibliya nga ‘maglakaw nga mapainubsanon uban sa atong Diyos.’ (Miqueas 6:8) Ang tawong maligdong o medyo maulawon pa gani mahimong mas sayon ikauban kay sa tawong dominante, agresibo, o pugoso. Ug samtang tinuod nga dunay “panahon sa pagsulti,” duna usay “panahon sa paghilom.” (Ecclesiastes 3:7) Ang maulawong mga tawo tingali dili malisdan nga maghilom. Tungod kay sila may kiling nga ‘maabtik sa pagpaminaw [ug] mahinay sa pagsulti,’ sila sagad nga giapresyar sa uban ingong maayong mga tigpaminaw.—Santiago 1:19.

Ugaling, ang usa ka batan-on sagad hilomon, maulawon, o matahaon kaayo nga malisdan siyang makighigala. Ug sa pipila ka grabeng mga kaso, ang pagkamaulawon makamugna sa gitawag sa usa ka magsusulat nga “usa ka matang sa abnormal nga pagbilanggo sa kaugalingon”—pagpalayo gikan sa mga tawo.— Proverbio 18:1.

Pagkamaulawon—Usa ka Komon nga Problema

Kon ikaw gihasol sa pagkamaulawon, sabta nga kini usa ka komon kaayong problema. Diha sa usa ka pagtuon maylabot sa mga estudyante sa hayskul ug kolehiyo, “82 porsiyento sa mga estudyante nag-isip sa ilang kaugalingon ingong maulawon sa usa ka yugto sa ilang mga kinabuhi.” (Adolescence, ni Eastwood Atwater) Ang pagkamaulawon maoy usa ka problema sa pipila bisan sa kapanahonan sa Bibliya. Ang prominenteng mga lalaki, sama kang Moises ug Timoteo, tingali nakigbisog niini.—Exodo 3:11, 13; 4:1, 10, 13; 1 Timoteo 4:12; 2 Timoteo 1:6-8.

Tagda si Saul, ang unang hari sa karaang nasod sa Israel. Si Saul kinaiyanhon nga usa ka maisog nga tawo. Sa dihang nawala ang panon sa kahayopan sa iyang amahan, si Saul maisogong milakaw alang sa usa ka misyon sa pagluwas. (1 Samuel 9:3, 4) Apan sa dihang gitudlo siya ingong hari sa nasod, siya kalit lang nga mibatig kaulaw. Imbes atubangon ang nanag-abiba nga panon sa mga tawo, si Saul mitago diha sa mga bagahe!—1 Samuel 10:20-24.

Ang dayag nga kakulang ug pagsalig-sa-kaugalingon ni Saul tingali daw dili masabtan. Kon buot sabton, ang Bibliya naghubit kaniya ingong madanihon, ambongan nga batan-ong lalaki. Gani, “gikan sa iyang abaga pataas siya mas taas pa kay sa tanang tawo”! (1 Samuel 9:2) Dugang pa, ang manalagna sa Diyos nagpasalig kang Saul nga panalanginan ni Jehova ang iyang pagmando ingong hari. (1 Samuel 9:17, 20) Bisan pa niana, si Saul walay kompiyansa sa kaugalingon. Sa dihang giingnan nga siya mahimong hari, siya mapaubsanong mitubag: “Dili ba ako usa ka Benjaminhon nga kinadiyutayan sa mga tribo sa Israel, ug ang akong banay mao ang labing ubos sa tanang banay sa tribo sa Benjamin? Busa nganong gisultihan mo ako sa ingon niining butanga?”—1 Samuel 9:21.

Kon ang sama ni Saul mobatig kakulang sa pagsalig sa kaugalingon, dili ikatingala nga ikaw tingali medyo kulang ug pagsalig sa kaugalingon usahay. Ingong usa ka batan-on, anaa ka sa hugna sa kinabuhi diin kusog ang pag-usab sa imong lawas. Nagsugod ka pa lang sa pagkat-on kon unsaon paglihok diha sa kalibotan sa mga hamtong. Nan, natural lang nga mobati kag gamayng kaulaw ug walay kompiyansa usahay. Si Dr. David Elkind misulat diha sa magasing Parents: “Sa sayong bahin sa pagkatin-edyer, ang kadaghanang batan-on moagi sa panahon sa pagkamaulawon, sa dihang ilang maugmad kanang akong gitawag nga usa ka hinandurawng mga tumatan-aw—ang pagtuo nga ang uban nagbantay kanila ug nagsigeg lantaw sa ilang hitsura ug mga lihok.”

Sanglit ang mga batan-on sagad nga hukman sa ilang mga katalirongan pinasikad sa ilang mga hitsura, daghan ang naguol sa ilang hitsura. (Itandi ang 2 Corinto 10:7.) Apan, ang sobrang kabalaka sa imong hitsura dili maayo. Usa ka batan-ong babaye sa Pransiya nga ginganlag Lilia nahinumdom sa iya mismong eksperyensiya bahin niini: “May problema ko nga maoy problema sa daghang batan-on. Ako may dagkong bugasbugas! Dili ka mosulay sa pagduol sa uban tungod kay nabalaka ka kon unsay imong hitsura.”

Sunodsunod nga Suliran

Sanglit ang maulawong mga tawo sagad nga wala masabti, sayon ra silang mabitik diha sa balikbalik nga kahimtang sa pag-inusara. Ang librong Adolescence nag-ingon: “Ang maulawong mga tin-edyer mas malisdang makighigala tungod kay sila sagad nga masaypan sa pagsabot sa uban ingong dili mahigalaon. Ang maulawong mga tawo may kiling nga isipon ingong dili matinagdanon, gilaayan, walay-kaikag, manggiangayon, dili mahigalaon, ug makiawayon. Kon trataron nga ingon niini, mahimong samot silang mobating nag-inusara, mingaw, ug magul-anon.” Dili kalikayan, makapahinabo kini kanila nga mogawi pang mas maulawon, nga siyempre, magpasamot hinuon sa sayop nga pagtuong sila mga garboso o nga sila mapahitas-on.

Tinuod, sanglit ingong usa ka Kristohanon ikaw maoy “talan-awon sa teyatro alang sa kalibotan,” angay kang mabalaka bahin sa imong ginahatag nga impresyon sa uban. (1 Corinto 4:9) Molikay ka bang motutok sa mata sa dihang makig-estorya sa uban? Ang imo bang postura ug paglihok sa lawas naghatag sa mensahe nga dili ka gustong magpasamok? Nan sabta nga ang uban mahimong masayop sa pagsabot kanimo ug mokiling sa paglikay kanimo. Mas makapalisod hinuon kinig samot sa pag-ugmad ug mga panaghigalaay.

Ubang mga Hinungdan

Ang lain pang kasagarang problema mao ang kahadlok nga mapakyas. Tinuod, normal lang gayod nga mobatig gamayng kawalay kompiyansa o pagpanuko kon nagahimo kag usa ka butang nga bag-o, nga gawas sa naandan nimong ginahimo. Apan ang pipila ka batan-on maghinobra niining bahina. Sa batan-on pa, gitawag ni Gail ang iyang kaugalingon nga social phobic o makuyawan sa daghang tawo. Siya nag-ingon: “Dili ko mokomento sa klase. Ug ang akong mga ginikanan sige rang makadawat ug mga komento sama sa, ‘Dili siya moisa sa iyang kamot. Dili siya mopahayag sa iyang opinyon.’ Para nako, lisod ug makapahigwaos kaayo ang paghimo niana. Abi nimo, bisan karon naglisod gihapon ko.” Ang kahadlok nga mapakyas makawalag umoy. “Nabalaka kong masayop,” matod sa usa ka batan-ong ginganlag Peter. “Dili ko kaayo segurado bahin sa akong ginahimo.” Ang masakit nga mga pagsungogsungog ug pagpanaway sa mga katalirongan makapasamot sa personal nga mga kahadlok ug makapahinabog malungtarong kadaot sa pagsalig-sa-kaugalingon sa usa ka batan-on.

Ang kakulang ug mga katakos sa pagpakiglabot sa uban maoy laing kasagarang problema. Tingali magpanuko kang mopailaila sa imong kaugalingon sa usa ka bag-ong mahimamat nga tawo, tungod lamang kay dili ka mahibalo kon unsay isulti. Tingali makurat ka sa pagkahibalo nga bisan ang mga edaran na mobatig pagkabakikaw usahay nga makighimamat sa mga tawo. Usa ka negosyanteng ginganlag Fred nag-ingon: “Sa kalibotan sa negosyo, mahibalo ko kon unsaon paghimo sa butang nga maayo gayod ako. Kon maghisgot lang ko bahin ug negosyo, wala koy mga panagana sa pagpakita ug maayong impresyon. Apan sa dihang magsugod na kog ordinaryong pakig-estorya uban sa mao ra gihapong mga tawo, magpanuko ako. Basin mailhan ako nga makalaay o dili praktikal o sobra ka teknikal o dili kaayo makaiikag.”

Maulawon ka man, mamatngonon sa kaugalingon, o yanong bakikaw sa pagpakighimamat sa uban, makaayo alang kanimo ang pagkat-on kon unsaon pagkahimong mas mahigalaon. Ang Bibliya nagdasig sa mga Kristohanon nga “magpasangkad” ug makigsinati sa uban! (2 Corinto 6:13) Apan sa unsang paagi ka makahimo niini? Kini pagahisgotan sa umaabot nga gula.

[Footnote]

[Hulagway sa panid 26]

Ang maulawong mga tawo sagad gihunahuna nga dili matinagdanon

[Hulagway sa panid 26]

Ang kahadlok nga mapakyas magpahinabo sa mga batan-on nga mopalayo sa mga tawo