Gagmitoyng Mga Batid sa Paglupad
SWISH! Gidagpas ang langaw nga naglupadlupad. Apan ang langaw milihay sa dagpas, nakigbisog sa makadiyot aron maulian gikan sa pagkatugaw, mipuwesto ug unya, pinaagi sa pagsirko ug pagtugpa sa kisame, nagbiaybiay sa imong kulang-sa-kahanas nga pagsulay sa pagpatay niana. Matahom gayod nga pagmaniobra sa paglupad! Sa pagkatinuod, ang anaa-bisan-asa nga pamilya sa langaw gilangkoban sa kinadaghanang sirkiro nga mga tiglupad sa gingharian sa mga insekto, sa bahin tungod sa duha ka kahibulongang pagkahimo nga mga sangkap sa pagbalanse nga gitawag ug mga haltere.
Sama sa gagmitoyng mga tangbo nga dunay mga bugdo sa tumoy, ang duha ka haltere nagtuybo gikan sa dughan sa langaw, luyo sa duha ka pako niini. (Tan-awa ang ilustrasyon sa mosunod nga panid.) Sa dihang ang mga pako sa langaw magsugod pagkapakapa, ang mga haltere magsugod usab pagkapakapa—sa samang gikusgon, gatosan ka beses kada segundo. Sa pagkatinuod, ang mga haltere susama sa gagmitoyng mga gyroscope nga motabang sa mga insekto sa paglupad. Kini magpadala ug mga signal ngadto sa utok sa langaw kon ang langaw mag-usab sa direksiyon niini, sama pananglitan sa dihang ang langaw maigo sa huros sa hangin o sa hinaguros sa usa ka dagpas o sa mantalaan nga mohadyong sa duol nga hapit moigo niini. Ang mga haltere dihadiha magpahibalo sa langaw nga ang lawas niini mitulilik, miligid, o misirko, sama ra nga ang gyroscope sa ayroplano magpahibalo sa piloto sa samang mga lihok, bisan tuod dili sama ka bug-os. Ang langaw dali ug sayon rang makatarong sa iyang paglupad.
Dili sama sa naandang nagtuyok nga mga gyroscope, ang mga haltere mas susamag dagway sa mga pendulo. Apan kini wala magbitay o magtindog buyon sa langaw; nagsiwil kini gikan sa kilid sa langaw. Kon maglihok na, ang mga haltere, sama sa mga pendulo, may kiling nga magpadayon sa pagtabyog, o paglabyog, sa samang direksiyon o lebel aron pagtuman sa mga balaod sa paglihok. Busa sa dihang ang lawas sa langaw mobalhin ug puwesto diha sa kahanginan, ang mga puwersa sa gawas maglubag sa naglabyog nga mga haltere diha sa punoan niini, diin bation sa mga nerbiyos ang paglubag. Ang utok mag-analisar niining maong mga signal sa nerbiyos ug awtomatikong magmando sa mga pako sa pagpabalik sa langaw sa hustong posisyon—ngatanan sama ka tulin sa kilat.
Ang mga haltere, sa pagkatinuod, maoy usa sa linaing mga sangkap nga iya lamang sa mga langaw, usa ka duhay-pako nga pamilya sa mga 100,000 ka matang nga naglakip sa mga lagong, langaw sa balay, blowfly, langaw sa prutas, tsetse nga langaw, langaw sa balas, ug langaw sa talabong. Ang ilang kinaiyanhong mga gyroscope naghatag sa mga langaw ug usa ka sukod sa katakos sa pagmaniobra diha sa kahanginan nga molabaw sa bisan unsang ubang pamilya sa nanaglupad nga mga insekto. Sa pagkatinuod, kining kanunayng-gitamay nga insekto naghatag ug pamatuod sa pagkahenyo sa Maglalalang sa siyentipikanhong paagi.
[Hulagway sa panid 24]
Pagtulilik
[Hulagway sa panid 24]
Pagligid
[Hulagway sa panid 24]
Pagsirko
[Hulagway sa panid 25]
Sundalo nga langaw (gipadak-an), nga gipakita ang mga haltere
[Credit Line]
© Kjell B. Sandved/Visuals Unlimited
[Mga hulagway sa panid 25]
Langaw sa balay
Langaw sa talabong
[Kapsiyon]
Animals/Jim Harter/Dover Publications, Inc.
[Picture Credit Line sa panid 25]
Century Dictionary