Pagkinabuhi nga Malamposon Bisag Ikaw Masakiton​—Sa Unsang Paagi?

MAKASALIG ka nga ang bul-og sa pagbati nga tingali imong ginaagoman maoy makataronganon. Bisan tuod ang imong sakit o pagkadaot maoy usa ka pisikal nga kamatuoran, ang imong hunahuna dili modawat sa mga kausaban nga gipugos sa sakit nga ipahinabo diha kanimo. Maora bag ikaw ug ang imong sakit nagbinirahay, usa ka panagbugno tali sa kon unsa ka kanhi ug kon mahimo kang unsa tingali sa ulahi. Ug sa pagkakaron ang imong sakit morag mao ang midaog. Apan, imong mabali ang kahimtang. Sa unsang paagi?

“Sa dihang dunay mawala tungod sa sakit,” matod ni Dr. Kitty Stein, “kini susama kaayo sa kamatayon.” Busa, kon mawad-an kag usa ka butang nga alang kanimo ingon ka bililhon sa imong panglawas, normal lang nga ikaw maguol ug mohilak, sama sa imong bation kon mamatay ang usa ka hinigugma. Sa pagkatinuod, ang mawala kanimo mahimong maglangkit ug labaw pa kay sa imong panglawas. Sama sa gipatin-aw sa usa ka babaye, “Kinahanglang moundang ako sa akong trabaho. . . . Dili na ako puwedeng mag-independente sama kanhi.” Bisan pa niana, hupti ang hustong panglantaw sa mga butang nga nawala kanimo. “Hilaki kon unsay nawala,” midugang si Dr. Stein, kinsa nag-antos mismo sa multiple sclerosis, “apan kinahanglan usab nimong ilhon kon unsa pay nahibilin.” Sa pagkatinuod, sa dihang masagubang na nimo ang kagul-anan sa sinugdan, imong makita nga anaa gihapon kanimo ang imong bililhong mga katakos. Una, ikaw adunay katakos sa pagpasibo.

Ang usa ka marinero dili makakontrolar sa bagyo, apan siya makasagubang niini pinaagi sa pagpasibo sa mga layag sa iyang sakayan. Sa kaamgid, dili tingali nimo makontrolar ang sakit nga miabot nga samag bagyo sa imong kinabuhi, apan makasagubang ka niini pinaagi sa pagpasibo sa imong “mga layag,” nga mao, ang imong pisikal, mental, ug emosyonal nga mga katakos. Unsa ang nakatabang sa ubang dunay sakit nga walay pagkaayo sa paghimo niana?

Pagkat-on Bahin sa Imong Sakit

Human sa pagpakigbisog sa unang epekto sa dayagnosis, daghan ang mibati nga ang pagkahibalo sa masakit nga kamatuoran mas maayo pa kay sa pag-atubang sa way-klarong kahadlok. Bisan tuod morag wala kay mahimo tungod sa kahadlok, ang pagkahibalo kon unsay nagakahitabo kanimo makatabang kanimo sa paghunahuna kon unsay imong puwedeng himoon​—ug kana mismo kasagarang dunay positibong epekto. “Matikdi nga moarang-arang gayod ang imong pagbati bahin sa bisan unsang butang nga makapabalaka kanimo sa dihang makaplano ka kon unsaon kini pag-atubang,” matod pa ni Dr. David Spiegel sa Stanford University. “Bisag wala pa nimo mahimo sa aktuwal ang usa ka butang, imong gikunhoran ang imong gibating sakit pinaagi sa pagplano kon unsay himoon.”

Tingali imong bation ang panginahanglan sa pagkat-on ug dugang bahin sa imong kahimtang. Ingon sa gisulti sa usa ka sanglitanan sa Bibliya, “ang tawo nga may kahibalo nagapadugang sa kusog.” (Proverbio 24:5) “Pagkuhag mga libro sa librarya. Pagkat-on bahin sa imong sakit kutob sa imong mahimo,” tambag pa sa usa ka tawo nga dili na makabangon. Samtang imong makat-onan ang bahin sa mabatonang mga pagtambal ug mga pamaagi sa pagsagubang niini, tingali imong masayran nga malagmit ang imong kahimtang dili ingon ka grabe kay sa imong gikahadlokan. Basin ganig duna kay masayrang mga katarongan aron magmalaomon.

Apan, ang pagkasabot bahin sa imong sakit sa makataronganong paagi dili mao ang imong kataposang tumong. Nagpatin-aw si Dr. Spiegel: “Kining maong pagtigom ug impormasyon maoy bahin sa hinungdanong proseso sa pag-atubang ug pagsagubang sa sakit, sa pagsabot niini, sa pagbutang niini diha sa hustong panglantaw.” Ang pagdawat nga ang imong kinabuhi nausab apan wala kini matapos maoy usa ka tandogonon kaayo ug sagad hinay nga proseso. Apan kining maong lakang paabante​—gikan sa pagkasabot bahin sa imong sakit sa makataronganong paagi ngadto sa pagdawat niini sa emosyonal nga paagi​—maoy usa nga puwede nimong mahimo. Sa unsang paagi?

Pagpangita sa Tandogonong Pagkatimbang

Kinahanglan tingali nga imong usbon ang imong panglantaw sa kon unsay ipasabot sa pagdawat sa imong sakit. Kon buot sabton, ang pagdawat nga ikaw may sakit dili timailhan sa kapakyasan, maingon nga dili timailhan sa kapakyasan sa bahin sa marinero nga dawaton ang kamatuoran nga siya gibagyo. Hinunoa, ang pagkarealistiko bahin sa bagyo nagtukmod kaniya sa paglihok. Sa susama, ang pagdawat sa imong sakit dili kapakyasan, kondili kini nagpasabot sa “pag-abante sa laing direksiyon,” matod pa sa usa ka babayeng may sakit nga walay pagkaayo.

Bisag namenosan ang imong pisikal nga mga katakos, kinahanglan tingali nga imong pahinumdoman ang imong kaugalingon nga ang imong mental, emosyonal, ug espirituwal nga mga hiyas dili kinahanglang maapektohan. Pananglitan, ikaw ba duna gihapoy intelihensiya ug katakos sa pag-organisar ug pagpangatarongan? Tingali anaa gihapon kanimo ang imong mainitong pahiyom, ang imong pagkamabalak-on sa uban, ug ang imong katakos nga mahimong maayong tigpaminaw ug tinuod nga higala. Ug labing hinungdanon, anaa gihapon kanimo ang imong pagtuo sa Diyos.

Dugang pa, ibutang sa hunahuna nga bisan tuod dili nimo mausab ang imong tanang kahimtang, makahukom ka gihapon kon unsay imong reaksiyon ngadto niini. Si Irene Pollin sa National Cancer Institute nag-ingon: “Ikaw ang magbuot kon unsay imong mga reaksiyon sa imong sakit. Anaa kanimo kining gahoma bisag unsa pay ipahinabo sa imong sakit.” Si Helen, usa ka 70-anyos nga babayeng dunay grabeng multiple sclerosis, nagpamatuod: “Dili ang imong sakit kondili ang imong reaksiyon sa imong sakit mao ang magtino kon imo bang mabatonan pag-usab ang imong pagkatimbang.” Ang usa ka tawo nga nagsagubang sa pagkainutil sulod na sa ubay-ubayng katuigan nag-ingon: “Ang positibong tinamdan maoy sama sa kasko nga makapugong sa sakayan nga dili matikwang.” Sa pagkatinuod, ang Proverbio 18:​14 nag-ingon: “Ang espiritu sa usa ka tawo makaagwanta sa iyang balatian; apan kon bahin sa masulub-on nga espiritu, kinsa ang makaantos niana?”

Pagkontrolar Pag-usab sa Kinabuhi

Sa dihang mobalik na ang imong emosyonal nga pagkatimbang, ang mga pangutana sama sa ‘Nganong nahitabo kini kanako?’ mahimong pulihan sa ‘Kay nahitabo kini kanako, unsa ang akong buhaton niini?’ Niining puntoha tingali mopili ka sa paghimog dugang mga lakang aron mouswag saylo sa imong presenteng kahimtang. Atong tagdon ang pipila.

Analisaha ang imong kahimtang, hunahunaa kon unsa ang imong kinahanglang usbon, ug dayon paningkamot sa pag-usab kon unsay puwede pang mausab. “Ang imong pagsakit maoy panahon sa pagpamalandong pag-usab bahin sa kinabuhi​—usa ka pagpaamgo, dili kay ilhanan sa kataposan,” matod ni Dr. Spiegel. Pangutan-a ang imong kaugalingon, ‘Unsa ang hinungdanon kanako sa wala pa ako magsakit? Sa unsang paagi kini nausab?’ Isukna ang maong mga pangutana, dili aron hibaloon kon unsay dili na nimo mahimo, kondili sa pagtino kon unsa pay posibleng mahimo, tingali sa paghimo sa mga butang sa laing paagi. Tagda, pananglitan, si Helen nga gihisgotan ganiha.

Sa milabayng 25 ka tuig, ang multiple sclerosis nakapaluya sa iyang kaunoran. Sa sinugdan, naggamit siya ug abag sa paglakaw aron makalihoklihok. Sa ulahi, sa dihang dili na niya magamit ang iyang tuong kamot, mibalhin siya sa paggamit sa iyang walang kamot. Sunod, ang iyang walang kamot dili na magamit. Dayon, mga walo ka tuig kanhi, dili na siya makalakaw. Karon siya kinahanglang kaligoan, pakan-on, ug ilisag sinina sa uban. Nakapasubo kini kaniya, apan bisan pa niana, siya nag-ingon: “Mao gihapon kini ang akong panultihon, ‘Hunahunaa kon unsay imong mahimo ug dili kon unsay imong ginahimo kanhi.’” Ug sa tabang sa iyang bana ug sa nagaduaw kaniya nga mga nars maingon man sa iya mismong mamugnaong mga ideya, nakahimo siya sa pagpadayon sa pipila ka kalihokan nga gusto niyang buhaton. Pananglitan, ang pagpakig-ambit sa saad sa Bibliya bahin sa umaabot nga malinawong bag-ong kalibotan nahimong hinungdanong bahin sa iyang kinabuhi sukad nga siya 11 anyos, ug karon ginahimo gihapon niya kini matag semana. (Mateo 28:​19, 20) Si Helen nagbatbat kon sa unsang paagi:

“Akong hangyoon ang nagaduaw nga nars sa paggunit sa mantalaan alang kanako. Magbasa kaming duha sa mga pahibalo sa mga nangamatay ug magpili gikan niini. Dayon akong sultihan ang nars kon unsang mga ideya ang buot nakong ilakip diha sa sulat ngadto sa mga paryente sa tawong namatay, ug imakenilya sa nars ang sulat. Patabanan nako ang sulat sa brosyur nga Sa Dihang ang Imong Minahal Mamatay,a nga nagpatin-aw sa makahupay nga paglaom sa Bibliya sa pagkabanhaw. Ginahimo nako kini matag Dominggo sa hapon. Makapalipay nako nga makapakig-ambit gihapon ako sa maayong balita sa Gingharian sa Diyos ngadto sa uban.”

Paghimog makataronganon ug makab-ot nga mga tumong. Usa ka rason kon nganong naningkamot si Helen sa pag-usab sa puwedeng mausab mao nga nagpaarang kini kaniya sa paghimo ug pagkab-ot sa mga tumong. Hinungdanon usab kini alang kanimo. Ngano man? Tungod kay ang paghimog mga tumong magsentro sa imong hunahuna ngadto sa umaabot, ug ang pagkab-ot sa mga tumong mopabati kanimo nga may nahimo. Ipasig-uli usab niini ang imong pagsalig sa kaugalingon. Apan, seguroa nga espesipiko ang imong tumong nga himoon. Pananglitan, tingali mohukom ka: ‘Mobasa akog usa ka kapitulo sa Bibliya karong adlawa.’ Paghimo usab ug mga tumong nga realistikanhon alang kanimo. Sanglit ang imong pisikal ug emosyonal nga kahimtang lahi kay sa ubang mga tawo nga may tagdugay nga mga sakit, basig dili nimo makab-ot ang mga tumong nga ilang makab-ot.​—Galacia 6:4.

“Bisag daw unsa pa ka gamay sa usa ka tumong, ang pagkakab-ot niini magpalihok kanimo sa paghimo ug labaw pa,” matod pa ni Lex, nga nagpuyo sa Netherlands. Kapin sa 20 ka tuig kanhi, sa edad nga 23, naaksidente siya nga nakaparalisar kaniya. Panahon sa ubay-ubayng sesyon sa pisikal nga terapiya nga misunod, gidasig siya sa paghimog mga tumong, sama sa pagtrapo sa iyang nawong ug labakara. Kapoy kini nga himoon, apan milampos siya. Sa dihang iyang naamgohan nga nakab-ot niya ang maong tumong, naghimo siyag laing tumong​—pag-abli ug pagsira sa taklob sa toothpaste nga siya ra. Milampos na usab siya. “Bisag lisod kadto,” matod ni Lex, “akong nakaplagan nga makahimo akog labaw pa kay sa akong gihunahunang posible.”

Sa pagkatinuod, sa pagpaluyo sa iyang asawa nga si Tineke, nakab-ot ni Lex ang mas dagkong mga tumong. Pananglitan, samtang gikuyogan ni Tineke, mamalaybalay siya sakay sa wheelchair sa pagpaambit sa kahibalo sa Bibliya ngadto sa uban. Naghimo usab siyag senemanang mga pagduaw aron sa pagdasig sa usa ka tawong grabe ang pagkainutil nga iyang ginatun-an sa Bibliya. “Ang pagtabang sa uban,” matod pa ni Lex, “naghatag kanakog dakong katagbawan.” Ingon sa gipamatud-an sa Bibliya, “adunay labaw nga kalipay sa paghatag kay sa pagdawat.”​—Buhat 20:35.

Ikaw ba makahimo usab ug mga tumong sa pagtabang sa uban? Ang imong sakit o kadaot makatabang kanimo nga mahimong batid nga tighupay tungod kay ang imong mga problema nakahimo kanimo nga mas sensitibo sa kasakit sa uban.

Pakigkomunikar sa uban. Ang medikal nga mga pagtuon nagpakita nga ang pagpakig-uban sa mga tawo makahatag ug kaayohan sa imong panglawas. Apan tinuod usab ang kaatbang niini. “Ang koneksiyon tali sa pag-inusara ug kamatayon maoy ingon ka . . . kusganon sa koneksiyon tali sa pagtabako . . . ug kamatayon,” nag-ingon ang usa ka tigdukiduki. Siya midugang: “Mahimong ang pagpauswag sa imong relasyon sa ubang mga tawo hinungdanon sa imong panglawas sama sa paghunong sa pagtabako.” Dili ikatingala nga siya mihinapos nga ang atong mga katakos sa paghupot sa atong relasyon sa ubang mga tawo “hinungdanon aron makapabiling buhi”!​—Proverbio 18:1.

Apan, ingon sa gihisgotan sa nag-una nga artikulo, ang problema tingali mao nga ang uban nimong mga higala mihunong na sa pagduaw kanimo. Alang sa imong kaayohan, kinahanglang maghimo ka ug paagi aron masumpo ang dugang ug dugang nga pag-inusara. Apan sa unsang paagi? Makasugod ka tingali pinaagi sa pagdapit sa imong mga higala sa pagduaw kanimo.

Himoa ang pagduaw kanimo nga usa ka makalilipay nga kasinatian.b Mahimo nimo kini pinaagi sa paglimite sa imong paghisgot bahin sa imong sakit aron ang imong mga bisita dili mapul-an sa pagpaminaw bahin niana. Usa ka babayeng may sakit nga walay pagkaayo nagsulbad niining problemaha pinaagi sa paglimite sa panahon sa paghisgot uban sa iyang bana bahin sa iyang sakit. “Kinahanglan gayod namo kining limitehan,” matod pa niya. Sa pagkatinuod, ang imong sakit dili kinahanglang mosanta sa uban pa nimong ikapaambit. Usa ka bisita, human makig-estorya sa iyang higalang dili na makabangon bahin sa arte, kasaysayan, ug sa iyang mga katarongan sa pagtuo kang Jehova nga Diyos, nag-ingon: “Wala niya tugoti ang iyang sakit nga mangibabaw sa iyang personalidad. Makaiikag siya nga kaestorya.”

Ang pagpakatawa makahimo usab sa pagduaw sa imong mga higala nga makalilipay. Gawas pa, ang pagkatawa makahatag kaayohan kanimo mismo. “Ang pagpakatawa motabang kanimo sa pagsagubang sa daghang kahimtang nga may pangsulod ug panggawas nga mga hinungdan,” matod pa sa usa ka tawong may sakit nga Parkinson. Sa pagkatinuod, ang pagkatawa maoy usa ka epektibong medisina. Nag-ingon ang Proverbio 17:​22: “Ang kasingkasing nga malipayon maayo nga tambal.” Bisan ang pipila ka minutos nga pagkatawa makahatag kanimog kaayohan. Dugang pa, “dili sama sa pipila sa ubang mga tambal nga atong sulayan, ang pagkatawa bug-os nga hilwas, dili makahilo, ug makalingaw,” nag-ingon ang awtor nga si Susan Milstrey Wells, kinsa usab may sakit nga walay pagkaayo. “Ang mawala lang kanato mao ang dili maayong buot.”

Pangitag mga paagi sa pagkunhod sa kahigwaos. Ang mga pagtuon nagpamatuod nga ang kahigwaos makapasamot sa pisikal nga mga simtoma sa usa ka sakit, samtang ang pagkunhod sa kahigwaos motabang sa paghimo niini nga mas maagwanta. Busa, hatagi ang imong kaugalingon ug higayon nga makarelaks sa popanahon. (Ecclesiastes 3:​1, 4) Ayaw himoa ang imong sakit nga mao ang sentro sa imong kinabuhi. Kon ikaw baldado nga nakulong sa balay, tingali masulayan nimong menosan ang kabug-at sa imong mga emosyon pinaagi sa pagpaminaw sa hinayng musika, pagbasag libro, paghumol diha sa bathtub, paghimog mga sulat o balak, pagdibuho ug hulagway, pagtugtog ug musikal nga instrumento, pagpakig-estorya sa usa ka kasaligang higala, o pagkalinga sa susamang mga kalihokan. Ang paghimo niini dili maghatag ug permanenteng solusyon sa imong problema, apan tingali kini temporaryong makawagtang sa imong kahigwaos.

Kon makalakaw-lakaw ka, pagsuroy-suroy, pag-shopping, pagpananom, paseyo nga magmaneho o, kon posible, pagbakasyon. Tinuod, ang pagbiyahe tingali mas lisod tungod sa imong sakit, apan pinaagi sa abanteng pagpangandam ug pipila ka pag-ayom-ayom, mabuntog ang mga kababagan. Pananglitan, si Lex ug Tineke, nga gihisgotan ganiha, nakahimo sa pagbiyahe sa laing nasod. “Sa sinugdan medyo makatensiyon,” matod ni Lex, “apan nalingaw gayod kami sa among bakasyon!” Tinuod, ang imong sakit tingali maoy bahin sa imong kinabuhi, apan dili kana kinahanglang mogahom sa imong kinabuhi.

Pagkuhag kusog gikan sa pagtuo. Ang matuod nga mga Kristohanon nga malamposong nakasagubang sa grabeng pagkadaot nag-ingon nga ang ilang pagtuo kang Jehova nga Diyos ug usab ang ilang pagpakig-uban sa Kristohanong kongregasyon maoy mga tuboran kanunay sa kahupayan ug kusog.c Ania ang pipila nila ka komento bahin sa kahinungdanon sa pag-ampo, pagtuon sa Bibliya, pagpalandong sa umaabot, ug pagtambong sa Kristohanong mga tigom sa Kingdom Hall.

● “Matag karon ug unya, maguol gihapon ko. Sa dihang mahitabo kini, mag-ampo ako kang Jehova, ug iyang ginabag-o ang akong determinasyon sa pagpadayon sa paghimo sa akong puwedeng mahimo.”​—Salmo 55:​22; Lucas 11:13.

● “Ang pagbasa sa Bibliya ug pagpalandong sa akong mabasa dakog tabang kanako aron mahuptan ang akong kalinaw sa hunahuna.”​—Salmo 63:​6; 77:​11, 12.

● “Ang pagtuon sa Bibliya nagpahinumdom kanako nga ang tinuod nga kinabuhi anaa pa sa unahan ug nga dili ako magpabiling inutil hangtod sa hangtod.”​—Isaias 35:​5, 6; Pinadayag 21:​3, 4.

● “Ang pagbaton ug pagtuo sa palaabotong gisaad sa Bibliya naghatag kanakog kusog sa pag-atubang sa kinabuhi sa matag adlaw.”​—Mateo 6:​33, 34; Roma 12:12.

● “Ang pagtambong sa mga tigom sa Kingdom Hall nakatabang sa pagsentro sa akong hunahuna diha sa positibong mga butang ug dili sa akong sakit.”​—Salmo 26:​12; 27:4.

● “Ang makapadasig nga pagpakig-uban sa mga membro sa kongregasyon makapalipay sa akong kasingkasing.”​—Buhat 28:15.

Ang Bibliya nagpasalig kanato: “Si Jehova maayo, usa ka salipdanan sa adlaw sa kasakit. Ug siya makaila kanila nga modangop kaniya.” (Nahum 1:7) Ang pagkasuod kang Jehova nga Diyos ug pagpakig-uban sa Kristohanong kongregasyon maoy mga tuboran sa kahupayan ug kusog.​—Roma 1:​11, 12; 2 Corinto 1:​3; 4:7.

Hatagig Panahon ang Imong Kaugalingon

Ang pagkinabuhi nga malamposon bisag ikaw grabeng nagsakit o nainutil maoy usa ka proseso nga “mahitabo sa paglabay sa daghang panahon ug dili kay sa kalit lang,” nag-ingon ang usa ka tig-alagad sa katilingban nga nagtabang sa mga tawo sa pag-atubang sa mga epekto sa tagdugay nga sakit. Hatagig panahon ang imong kaugalingon, mitambag ang laing eksperto, tungod kay ikaw nagakat-on ug “bag-o gayod nga katakos: ang pag-atubang sa usa ka grabeng sakit.” Amgohi nga bisag dunay positibong tinamdan, mahimong madaot ang imong adlaw o semana sa dihang ang mga epekto sa imong sakit makapaluya kanimo. Apan, sa ngadtongadto imong makita ang pag-uswag. Ingon niana ang kahimtang sa usa ka babaye, kinsa miingon: “Nalipay kaayo ko sa dihang akong naamgohan nga milabay ang tibuok adlaw nga wala gani ko maghunahuna bahin sa kanser. . . . Di pa dugay, dili gayod ako makahunahuna nga posible kana.”

Sa pagkatinuod, sa dihang ikaw makasagubang na sa unang kahadlok ug makahimog bag-ong mga tumong, tingali ikaw matingala nga makasagubang ka diay​—ingon sa ipakita sa sunod nga artikulo.

[Mga footnote]

[Hulagway sa panid 7]

Ang pagkat-on bahin sa imong sakit makatabang kanimo sa pag-atubang ug pagsagubang niini

[Hulagway sa panid 8]

Sa tabang sa uban, si Helen nag-andam ug makapadasig nga mga sulat

[Hulagway sa panid 8]

“Makapalipay nako nga ipaambit ang maayong balita sa Gingharian sa Diyos”

[Mga hulagway sa panid 9]

“Akong nakaplagan nga bisag paralisado, makahimo akog labaw pa kay sa akong gihunahunang posible.”​—Lex