Pagpaniid sa Kalibotan
Gilubong nga mga Mina Gisusi Pag-usab
Kapin sa 135 ka nasod ang nakapirma na sa Kasabotan sa Ottawa nga nagbando sa batok-sundalo nga mga mina, ug ang Tinipong Bansa nakatakda sa pagdugang sa pirma niini sa 2006. “Apan dunay makapatugaw nga inklinasyon sa mga teknolohiya nga gidisenyo aron bag-ohon ang kahubitan bahin sa kon unsay tinuod nga matawag nga gibandong mina,” nag-ingon ang New Scientist. “Ang Hapon . . . nagtuo nga ang mga mina nga gikatag paglubong diha sa mga baybayon dili batok-sundalo nga mga mina basta kini gipalihok ug remote control. . . . Inay nga tawgon kining gilubong nga mina, kini tawgong usa ka ‘projectile scattering device.’” Sa pagkakaron gigamit sa Tinipong Bansa ang batok-sundalo nga mga mina aron protektahan ang batok-tangke nga mga mina (mina nga mopaulbo sa mga tangke), busa ilang gimugna ang batok-tangke nga mga mina nga makalukso aron santaon ang mga paningkamot sa paghanaw sa mga mina nga gipanglubong sa yuta. Kon ang ubang mga mina kuhaon o daoton aron dunay makalatas sa panggubatan, ang nahibiling robot nga mga mina “makamatikod nga nawala ang ubang mga mina ug kini molukso ngadto sa gilubngan sa gikuhang mga mina hangtod nga maporma niini pag-usab ang ilang orihinal nga han-ay,” nagtaho ang magasin. Ang mga mina nga moayo-sa-kaugalingon “adunay lig-ong tiiltiil nga gipalihok pinaagi sa piston nga gipatapot sa tiilan niini nga maoy mopalantig niini ngadto sa hangin sa gilay-ong kapin sa 10 metros [30 ka tiil].”
Mas Mitaas ang Gidahom nga Gitas-on sa Kinabuhi
Mitaas ug 12.8 ka tuig ang gidahom nga gitas-on sa kinabuhi sa Peru sulod sa kataposang 25 ka tuig, sumala sa di pa dugayng taho sa Hiniusang Kanasoran bahin sa tawhanong kaugmaran. Samtang ang gidahom nga gitas-on sa kinabuhi tali sa 1970 ug 1975 maoy 55.5 ka tuig, kini mitaas ngadto sa 68.3 ka tuig tali sa 1995 ug 2000. Ang pagtaas sa gidahom nga gitas-on sa kinabuhi, matod sa mantalaang El Peruano, maoy tungod sa napauswag nga pag-atiman sa panglawas, nga nakapakunhod sa gidaghanon sa namatay nga bag-ong gipanganak nga mga bata gikan sa 115 matag 1,000 ngadto sa 43 matag 1,000, ug sa kabataan nga nag-edad ug ubos sa singko anyos gikan sa 178 matag 1,000 ngadto sa 54 matag 1,000 sulod sa mao ra nga yugto. Gibanabana nga sa mosunod nga yugtong lima ka tuig, “23 porsiyento sa populasyon ang mabuhi ngadto sa pangedarong 60 ka tuig,” nag-ingon ang El Peruano.
Mapuslanong Bitamina
Kon kita nagatrabaho atubangan sa kompiyuter, ang atong mga mata kanunayng moreaksiyon sa dan-ag ug lugom nga mga bahin sa kahayag nga makita sa screen, nag-ingon ang Zdrowie, usa ka magasin sa Polandia bahin sa maayong panglawas. Kon mas kusog ang signal nga makita, mas daghang rhodopsin ang magamit sa atong mga mata, usa ka kolor nga sensitibo sa kahayag nga pinaagi niini kita makakita. Hinungdanon ang bitamina A sa pagpatunghag rhodopsin. Matod sa Zdrowie, ang mga pagkaong puno sa bitamina A naglakip sa atay ug lana sa bakalaw. Ang mga tawo nga kinahanglang limitehan ang ilang pagkaon sa tambok ug kolesterol makakaon ug mga pagkaon nga may beta-carotene, nga himoon sa atong lawas nga bitamina A pinaagi sa tabang sa kahayag sa adlaw. Ang beta-carotene makaplagan sa dalag, orens, pula, ug berde nga mga utanon ug sa mga prutas sama sa mga apricot, peach, pinaugang plum, melon, ug mangga.
Mga Aksidente Tungod sa Selyular nga Telepono
Ang kadalanan dili lang maoy mga dapit diin ang paggamit ug selyular nga telepono mahimong hinungdan sa mga aksidente. Ang mga opisyal sa riles sa Hapon miingon nga ang mga pasahero nga maghulat diha sa mga plataporma nga hulatanan sa tren malinga pag-ayo sa pagpakig-estorya sa selyular nga telepono ug malimot kon asa sila. Usa sa mga aksidente nga di pa dugayng gitaho sa Asahi Evening News maoy labot sa usa ka batan-ong lalaki nga nagdungo sa daplin sa plataporma nga hulatanan samtang nakigsulti sa iyang telepono. Sa dihang siya miyukbo nga walay kalibotan ngadto sa tawo nga iyang gikaestorya sa telepono, ang iyang ulo natapsingan sa usa ka nagsingabot nga tren. Maayo gani, naluwas siya nga nakabaton lang ug “samad sa ibabawng bahin sa iyang tuong mata.” Apan, sa laing kaso, “usa ka estudyante sa hayskul nga nakig-estorya sa selyular nga telepono ang midungo sa daplin sa platapormang hulatanan ug nabanggaan ug napatay sa usa ka tren nga dekarga.” Ang kawani sa estasyon sa tren nagtaho nga usahay mahulog sa mga tawo ang ilang mga telepono sa agianan sa tren. Usa ka 26-anyos nga lalaki nga milukso aron sa pagpunit sa iyang telepono “napisat” sa tren. Ang mga opisyal sa riles nag-awhag sa mga tawo nga “isilsil sa hunahuna nga ang mga plataporma sa riles maoy mga dapit nga peligroso kaayo.”
Mga Tinamdan ug mga Aksidente sa Ayroplano
Usa ka artikulo diha sa mantalaan sa Singapore nga The Straits Times nagpunting sa pakiglabot o pakigkomunikar sa uban diha sa cockpit sa mga ayroplano ingong usa sa posibleng mga hinungdan sa mga aksidente sa kahanginan. Ang taho nag-ingon nga “sa Asia gipasiugda pag-ayo ang herarkiya maylabot sa pakigkomunikar tali sa kapitan ug sa iyang kaubang piloto. Ang kapitan giisip ingong dili-makuwestiyon nga amo, mao nga ang kaubang piloto nga makamatikod sa abnormalidad lagmit magpanuko sa pagsulti ngadto sa kapitan tungod sa kahadlok sa pagkuwestiyon sa awtoridad sa kapitan.” Matod sa mantalaan, ang mga tawo lagmit makamatikod sa usa ka potensiyal nga problema apan modumili sa pagsulti niini “tungod kay basin sila tutolan.” O kaha sila mobati nga ang ilang kredibilidad kaduhaduhaan tungod sa “ilang posisyon sa herarkiya.” Sa cockpit sa ayroplano, ang pagkamapanukohon sa pagsulti sa kabahin sa kaubang piloto makadugang sa kapeligrohan sa aksidente.
Takot Nameligro Pag-ayo
Gikan sa Habagatang Aprika hangtod sa India, ang katakotan sa Indian Ocean nameligro pag-ayo, nag-ingon ang The Economist. Sa di pa dugay may makapabalakang nadiskobrehan ang mga biologo sa dagat nga ang “50-95% sa katakotan sa dagat nangamatay sa milabayng duha ka tuig.” Ang hinungdan mao ang pagkadili-makasugakod sa takot sa pagtaas sa temperatura sa dagat nga kapin sa 1 ngadto sa 2 sentigrado sulod sa pipila ka semana. “Sa 1998, ang temperatura sa palibot sa Seychelles maoy 3°C nga mas taas kay sa naandang aberids nga temperatura sulod sa daghang semana,” nag-ingon ang taho. Ang mga tigpanukiduki nagtuo nga naghatag kinig “talagsaong ebidensiya sa pag-init sa kalibotan.” Niadtong 1998/99 nakagastog $63 milyones ang Maldive Islands sa pagkamatay sa takot. Ang mga turista nga nagdahom nga makakita ug kagaangan, matod sa The Economist, “mopauli nga mapalaw tungod sa dili-makaikag tan-awon nga mga tipun-og sa abo-ug-kolor nga patayng mga takot.” Si Olof Linden, kaubang editor sa maong report, nag-ingon nga “ang dakong bahin sa talagsaong panagkadaiya sa ekosistema sa planeta nadaot na gayod.” Tungod kay ang katakotan maoy hinungdanong semilyahanan sa dagat, kini nga katalagman maoy daotang ilhanan usab alang sa mga tawong nagpuyo sa daplin sa baybayon nga nagsalig lamang sa pagpangisda.
Diborsiyo sa Retirado
Sa Pransiya “ang gidaghanon sa nagbulag nga mga magtiayon nga kapin sa 55 ang panuigon miuswag sa 52 porsiyento sa upat ka tuig,” nagtaho ang mantalaang Le Figaro. Sa mao gihapong yugto, ang gidaghanon sa nagbulag nga mga magtiayon nga kapin sa 70 ang panuigon milabaw pa sa duha ka pilo, nga nagkadaghan ang mga babaye nga maoy nakigdiborsiyo. Ang kalisdanan sa pagpasibo sa retiradong kinabuhi maoy usa ka hinungdan. Ang mga problema nga madumala ra samtang nagtrabaho pa ang kapikas sagad nahimong dili na maantos sa dihang ang duha ka kapikas anaa sa balay. Dugang pa, miuswag ang gidaghanon sa mga babaye nga kapin sa 50 ang panuigon nga independente sa pinansiyal. Kining mga babayhana mas lagmit makigdiborsiyo sa ilang maluibong mga bana kay sa mga babaye niadtong unang mga henerasyon. Samtang ang retiradong mga lalaki sagad mangitag mas batan-ong asawa, nagkadaghan ang mga babaye nga nagpanuigon ug kapin sa 60 ug 70 nga dili mga balo ang nag-inusara.
Pagkaylap sa AIDS
Kapin sa lima ka milyong tawo ang natakdan sa virus sa AIDS sa tuig 2000, nag-ingon ang taho sa Joint United Nations Programme on HIV/AIDS (UNAIDS) ug sa World Health Organization. Kini nagpasulbong sa tibuok-kalibotang gidaghanon sa mga tawo nga may HIV ngadto sa kapin sa 36 milyones, mas taas ug 50 porsiyento kay sa gihimong mga banabana niadtong 1991. Ang epidemya mikuyanap sa Sidlakang Uropa, diin ang gidaghanon sa natakdang mga indibiduwal—ilabina sa mga tiggamit ug droga nga iineksiyon sa ugat—halos midoble sa usa ka tuig. Ang taho nag-ingon usab nga ang mga paningkamot sa pagpanalipod diha sa mas adunahang mga nasod sa kalibotan nahunong, duyog sa pagkaylap sa AIDS ilabina sa taliwala sa mga tiggamit ug droga nga iineksiyon sa ugat ug sa homoseksuwal nga mga lalaki. Sa laing bahin, ang gidaghanon sa bag-ong mga natakdan sa sikbit-Sahara nga Aprika, diin 25.3 milyones ka tawo ang natakdan, daw wala mouswag sa unang higayon. Sukad sa pagdagsang sa epidemya, kapin sa 21 milyones ka tawo ang namatay na tungod sa maong sakit.