Pagpaniid sa Kalibotan

Tropikal nga Kalasangan

Sa India, ang tropikal nga kalasangan nahibaloang naglungtad lamang sa habagatang estado sa Kerala. Apan, karong bag-o ang batid sa kalikopan nga si Saumyadeep Dutta nakadiskobre ug usa ka 500-kilometro-kuwadradong luna sa tropikal nga lasang nga nagsumpay sa amihanan-sidlakang mga estado sa Assam ug Arunachal Pradesh, nagtaho ang magasin sa New Delhi nga Down to Earth. Nabuhi diha sa lasang ang nagkadaiya kaayong kaihalasan​—“32 ka espisye sa mga mananap nga sus-an ug 260 ka espisye sa mga langgam, lakip na sa talagsaong espisye sa elepante, tigre ug sa clouded leopard, Chinese pangolin, sloth bear, sambar, mga hoolock gibbon, kalij pheasant, kalaw, ug mga wood duck.” Bisan pa niana, ang internasyonal nga panginahanglan alang sa mga produkto sa lasang nagpameligro sa daghang tropikal nga kalasangan, nag-ingon ang Down to Earth. Ang ubang mga naturalista nahadlok nga kon ang maong mga produkto mahurot pinaagi sa sobrang pagpanguha niana, ang tropikal nga kalasangan dili na mapreserbar kondili umahon na lang.

Ang Ngulob sa Usa ka Tigre

Nganong ang ngulob sa usa ka tigre daw makapawalay-umoy dili lamang sa ubang mga mananap kondili sa pipila ka tawo usab? Ang mga siyentipiko gikan sa Fauna Communications Research Institute sa North Carolina, T.B.A., “nagpamatuod nga ang tigre mopagula ug mubog-tingog nga ‘infrasound,’ usa ka ngulob nga lawom kaayo nga dili kini madungog sa mga tawo,” nagtaho ang The Sunday Telegraph sa London. Ang mga tawo makadungog lamang sa mga frequency sa tingog nga lapas sa 20 hertz (Hz), apan ang tigre “magsagol sa infrasound nga mga ngulob nga mosukod ug 18 Hz ug ubos pa ug sa ngulob nga atong madungog, ug ang resulta, sumala kang Elizabeth von Muggenthaler, presidente sa instituto, mao nga aktuwal nga bation sa mga tawo ang ngulob sa tigre, usa ka pagbati nga magpahinabog temporaryong pagkawalay-umoy,” nag-ingon ang mantalaan. Bisan ang dugay nang mga tigbansay sa tigre nakasinati niining talagsaong pagbati.

Pagpahumok sa Karne Pinaagig mga Eksplosibo

Sa naandan ang mga kosinero magpahumok sa gahi nga karne pinaagi sa pagdukdok niana ginamit ang martilyo para sa pangluto o pinaagi sa pagbutang ug usa ka matang sa polbos nga adunay mga enzyme nga makapahumok sa karne. Apan, ang mga tigdukiduki sa Maryland, T.B.A., naghimog mga eksperimento sa pagpahumok sa karne ginamit ang puwersadong mga shock wave, nagtaho ang magasing New Scientist. Ang mga tigdukiduki nagbutang sa karne sa usa ka palid sa asero diha sa ilawom sa plastik nga basurahan nga punog tubig. Dayon gipabuto nila ang katumbas sa un-kuwartong dinamita diha sa sulod sa basurahan. “Tungod sa tubig molapos ang shock wave sa karne,” matod pa sa taho, “apan ang alaot nga basurahan mabungkag.” Gawas pa sa pagpahumok sa karne, ang proseso makapatay usab sa bakterya, sama sa E. coli, nga makapahinabog pagkahilo gumikan sa pagkaon. Bisan pa niana, sumala sa giingon ni Randy Huffman sa American Meat Institute: “Ang tinuod nga suliran mao ang paghimo niini diha sa tinuod nga kinabuhi.”

Mga Barko Nagpakaylap ug Sakit

“Ang tubig nga lastre sa mga barko nagpakaylap ug sakit sa tibuok kalibotan, nga nagpameligro sa mga tawo, mananap ug tanom,” matod pa sa The Daily Telegraph sa London. Ang mga barko naggamit ug tubig nga lastre ingong pabug-at sa barko ug paawason kini sa dagat inigdunggo sa pantalan. Sa Tinipong Bansa, ang mga tigdukiduki gikan sa Smithsonian Environmental Research Center sa Maryland nakakaplag nga ang tubig nga lastre nga gidaladala sa mga barko adunay daghan kaayong bakterya ug mga virus. Ang plankton diha sa lastre sa tanang 15 ka barko nga gisusi didto sa Chesapeake Bay may bakterya nga magpahinabog kolera. Kasagaran, ang usa ka litro nga lastre adunay mga 830 ka milyong bakterya ug 7,400 ka milyong virus​—unom ngadto sa walo ka pilo sa gidaghanon sa ubang mga organismo.

Daghan ra Kaayong Dulaan

“Ang mga bata nawad-an na sa katakos sa pagdula sa hustong paagi tungod kay gihatagan sila ug daghan ra kaayong dulaan, sumala sa bag-ong panukiduki,” nagtaho ang The Sunday Times sa London. Ang panukiduki gipalihok sa bahin sa kabalaka sa Britanya nga “ang panahon sa pagkabata permanenteng giusab sa mga ginikanan nga gipulihag mga dulaan, kompiyuter ug telebisyon ang paggugol ug panahon uban sa ilang mga anak.” Human tun-i ang 3,000 ka tres- hangtod singko-anyos nga mga bata, si Propesor Kathy Sylva sa Oxford University mihinapos: “Sa dihang daghan kaayo silag dulaan daw adunay makapalinga nga elemento, ug kon malinga ang mga bata dili sila makakat-on sa pagdula sa hustong paagi.”

Depresyon Diha sa Trabahoan

“Diha sa trabahoan . . . ang kabalaka, pagkalapoy sa lawas ug emosyon ug depresyon hilabihang nag-uswag,” nagtaho ang The Guardian sa London. Sumala sa International Labour Organisation sa HK, hangtod 3 sa matag 10 ka empleyado sa United Kingdom ang nakasinati ug mga suliran sa kahimsog sa hunahuna, ug 1 sa 10 ka trabahante sa Tinipong Bansa ang gikatahong nag-antos sa klinikal nga depresyon. Duolan sa 7 porsiyento sa sayong pagretiro sa Alemanya maoy gumikan sa depresyon. Kapin sa katunga sa trabahante sa Pinlandia ang nag-antos sa mga simtoma nga nalangkit sa tensiyon. Sa Polandia, ang kabalaka nga miresulta gumikan sa nag-usbaw nga gidaghanon sa walay-trabaho miuswag ug 50 porsiyento sa 1999, samtang daghan usab ang naghikog. Ang taho nagtagna nga tungod sa padayong kausaban ngadto sa bag-ong mga teknolohiya ug mga pamaagi sa pagdumala diha sa trabahoan, ang depresyon mouswag pag-ayo. Ug kini nagpasidaan nga “sa 2020, ang tensiyon ug mga sakit sa utok molabaw sa gidaghanon sa mga aksidente sa kadalanan, Aids ug kapintasan ingong pangunang hinungdan sa nausik nga panahon sa pagtrabaho.”

Ang Nag-usbaw nga Galastohan Tungod sa Krimen

“Tungod sa krimen ang Inglaterra ug Wales mogasto ug £60bn [$85 bilyon] kada tuig,” nagtaho ang The Independent sa London. Kining gidaghanona, nga gihubit sa Home Office ingong kasarangan, naghawas ug 6.7 porsiyento sa katibuk-ang produkto sa nasod. Ang pagbuno ug pagpatay mao gihapon ang labing gastosong mga krimen, nga mikostar sa nasod ug kapin sa £1 milyon [$1.4 milyon] matag usa sa aberids, samtang ang ubang grabeng mga krimen sa kapintasan nag-aberids ug £19,000 [$27,000] ang kada usa. Ang panglimbong ug palsipikasyon sa papeles naglangkob ug un-kuwarto sa katibuk-ang galastohan. Kining mga kantidara wala maglakip sa “bili sa kahadlok gumikan sa krimen, epekto diha sa mga pamilya sa biktima, salapi nga gigasto sa Gobyerno sa pagsanta sa krimen, . . . o sa bili sa madawat gikan sa insyurans,” midugang ang mantalaan.

Ang mga Sagbot Mas Maayo kay sa mga Igpapatay ug Dangan

Ang mga mag-uuma sa Sidlakang Aprika naggamit ug sagbot inay sa mga igpapatay ug dangan aron moarang-arang ang abot sa ilang gipananom nga mais, nagtaho ang magasing New Scientist. Ang mga tigtanom ug mais sa Sidlakang Aprika gihasol sa duha ka dangan nga mopatunghag grabeng kadaot. Ang usa mao ang Striga, usa ka tanom nga parasitiko nga modaot ug $10 ka bilyon nga kantidad sa mais kada tuig. Ang tigdukiduki nga taga-Kenya nga si Ziadin Khan nakadiskobre nga ang Striga dili motubo kon ang sagbot nga ginganlag desmodium gitanom tali sa mga laray sa mais. Ang laing dangan mao ang ulod sa insekto nga tigkutkot sa punoan, nga sa kadaghanang tuig mokutkot ug un-tersiya nga abot sa mais. Apan, nakaplagan ni Khan nga ang mga insekto nga tigkutkot sa punoan mas gustong mokaon sa lokal nga sagbot nga ginganlag napier grass. Pinaagi sa pagtanom niining sagbota diha sa ilang mga uma, ang mga mag-uuma naghaylo sa mga insekto palayo sa mais. Usa ka pilit nga substansiya nga gipatungha sa maong sagbot molimin ug mopatay sa mga ulod. “Mas maayo pa kini kay sa mga igpapatay ug dangan, ug mas barato,” matod ni Khan. “Ug nakapauswag kini sa abot dinhing dapita sa 60 ngadto sa 70 porsiyento.”

Panglimbong sa Arkeologo

Usa sa pangunang mga arkeologo sa Japan, kinsa gitawag ug maayo kaayo nga magkakalot tungod sa iyang daw katingad-ang mga diskoberiya, nakuhaag video nga nanglimbong. Usa ka video camera nga gipahiluna sa mantalaang Mainichi Shimbun nakasakop sa arkeologo nga naglubong ug mga artifact nga bato diha sa dapit nga kalotan una pa moabot ang tem sa mga magkakalot. Kay dili makalimod sa ebidensiya, miangkon ang arkeologo nga naglubong siya ug mga artifact gikan sa iyang kaugalingong koleksiyon. Karon, ang tanang resulta sa iyang 30 ka tuig nga trabaho gipailalom sa makuting pagsusi. Ang mga magpapatik sa libro naghunahuna nga kinahanglang rebisahon ang arkeolohikal nga mga reperensiya ug mga teksbok sa tunghaan tungod niini.

Mga Aksidente sa Pagkabata

Ang mga aksidente maoy pangunang hinungdan sa kamatayon sa mga bata diha sa kinadatoang mga nasod sa kalibotan, sumala sa pagtuon sa United Nations Children’s Fund (UNICEF) sa 26 ka nasod. “Ang mga samad maoy hinungdan sa duolan sa 40 porsiyento sa kamatayon sa mga bata nga nag-edad ug 1 hangtod sa 14 diha sa mga nasod nga gitun-an,” nga mikabat ug 20,000 ka kamatayon kada tuig, nagtaho ang Mainichi Daily News sa Japan. Ang nakapauswag sa kalagmitan nga masamad panahon sa pagkabata naglakip sa kakabos, nag-inusarang mga ginikanan nga nagmatuto sa mga anak, dagkong mga pamilya, ug pag-abuso sa mga ginikanan sa makagiyan nga substansiya. Ang UNICEF nag-awhag nga hatagag pagtagad ang “napamatud-ang makaluwas-ug-kinabuhi: mga helmet, limitasyon sa gikusgon sa dagan sa sakyanan diha sa dasok ug tawo nga mga dapit, lingkoranan sa kahilwas sa bata diha sa mga awto, bakos sa lingkoranan, tabon sa tambal nga dili-maabli sa mga bata, detektor sa aso diha sa mga balay, ug mga sukdanan sa kahilwas diha sa dulaanan.”