Nasyonal nga Parke sa Nairobi—Diin ang mga Hayop Libreng Nagsuroysuroy
TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA KENYA
PASADO sa alas sayis na kadto sa buntag. Ang adlaw, nga misilang sa kapunawpunawan sa silangan, maorag dako, pula-ug-kolor nga alahas nga may talagsaong katahom. Nga nagsibya sa pagbanagbanag sa laing adlaw, namasibas ang mga silaw niana sa bildong mga bentana sa habog nga mga edipisyo, nga mimugnag bulawanong kolor nga matahom kaayo. Dili layo sa maong mga bloke sa mga opisina, ang makapaukyab, tinuod-kinabuhi nga kahimtang nagakahitabo.
Ang nanibsib nga impala taudtaod nang gipanup-an sa usa ka leyon nga nagtago sa taas nga bugang. Kay nakamatikod sa kapeligrohan, ang nating antelope kalit midagan, ug kana gigukod dayon sa leyon. Nagsugod ang tuling ginukdanay. Kon molampos, ipatuman sa maong leyon ang gitawag ug balaod sa lasang nga mao ang pagpatay niadtong alaot nga hayop.
Kanang talagsaong mga ginukdanay nagakahitabo kada adlaw sa Nasyonal nga Parke sa Nairobi, nga kasikbit sa kaulohang siyudad sa Kenya, ang Nairobi. Ang duol kaayo nga mga silingan sa kahayopan didto maoy mga tawo. Ngani, niadtong 1962 usa ka leyon ang nakita nga naglibotlibot sa gawas sa usa ka primera-klaseng hotel, sa pagbawi tingali sa kanhi lapad kaayo nga teritoryo niini. Unsay hinungdan nga ang ihalas nga kahayopan ug mga molupyo sa siyudad adunay samang dapit nga puy-anan?
Lisod nga Sinugdanan
Ang pagkatukod sa parke maoy dili sayon. Ang daghang babag gibuntog una ang mga hayop makapahimulos sa mga benepisyo sa protektado-kaayong puy-anan. Sa wala pa ang katuigang 1900, ang mga hayop libreng nagsuroysuroy sa dagkong mga luna sa Silangang Aprika. Sa maong mga dapit ang mga tawo kasagarang maduol sa ihalas nga mga hayop, kay ang ilang mga hayopan manibsib nga duol kaayo nila. Giisip pa sa pipila ka tawo ang pipila ka hayop ingong pinasidunggang mga hayop!
Ugaling lang, ang mga mangangayam ug dagkong kahayopan nga armadog mga riple nagpanon sa pagpangabot sa nasod, nga daghan kanila gustong makakolekta ug labing daghang tropeyo. Nahiapil kanila ang kanhing Presidente Theodore Roosevelt sa T.B., nga miadto sa Kenya niadtong tuig 1909 sa pagkolektag mga sampol sa kahayopan ug mga tanom alang sa mga museyo. Uban ang 600 ka kargador ug propesyonal nga mga mangangayam, siya nakapatayg kapin sa 500 ka hayop ug nagpadala sa mga panit niana ngadto sa iyang nasod. Sa susamang panahon, dihay laing inila nga mangangayam, si Edward, nga Prinsipe sa Wales. Ang ilang mga gihimo nakapapopular sa mga safari alang sa pagpangayam sa dagkong mga hayop. Siyempre, ang bala mas tulin ug mas eksakto ug puntirya kay sa naandang pana.
Sa pagkahuman sa nabantog nga Binuang nga Riles, sumala sa pagkaila niadto sa Kenya-Uganda nga riles, nabuksan ang dapit palibot sa Nairobi nga nahimong puy-anan sa mga tawo, nga dugang nakapapiot sa libreng paglihoklihok sa mga hayop. Nagsingabot ang bug-os nga pagpahawa sa mga hayop gikan sa maong dapit.
Unya, sa katuigang 1930, gipahayag ang pipila ka opinyon pabor sa mga hayop. Si Archie Ritchie, nga usa ka magbalantay sa kahayopan niadtong panahona, ug si Mervyn Cowie, nga usa ka accountant, nahiapil sa maong mga aktibista. Pinaagig mga miting ug mga balita sa mantalaan, ilang gihangyo ang kolonyal nga mga awtoridad sa pagtukod ug usa ka nasyonal nga parke nga makatabang sa pagkunhod—kondili man sa pagpahunong—sa walay-urti nga pagpatay sa mga hayop. Nagpanuko ang gobyerno sa pagdawat sa maong ideya. Kana dili gustong mogamit sa yuta alang sa katuyoan lamang nga makalahutay ang mga tanom ug mga hayop diha sa usa ka dapit nga nagakahimong kinadak-an nga siyudad sa Silangang Aprika.
Ang paningkamot bahin sa konserbasyon nakasinatig laing kadaot panahon sa ikaduhang gubat sa kalibotan, sa dihang ang mga sundalo nga nagbansaybansay sa pagpakiggubat nagdaot sa yuta nga maoy nahimutangan karon sa parke. Ang mga hayop nabiktima usab sa gubat. Tungod kay ang mga sundalo kanunayng anaa sa dapit, ang mga hayop dili na mahadlok ug tawo, nga modako ang posibilidad nga kana mokaon ug tawo. Aron masanta ang maong resulta, gipamatay ang pipila ka hayop, apil ang usa ka ilado nga bayeng leyon nga ginganlag Lulu ug ang iyang pundok sa matahom nga mga leyon.
Hinuon, tungod sa kausaban sa kasingkasing sa mga awtoridad, daghang kababagan ang nabuntog, ug natuman ang gusto sa mga konserbasyonista. Sa kataposan, human sa hataas ug gubot nga yugto sa kaugmaran, ang Nasyonal nga Parke sa Nairobi—ang unang ingong matang sa parke sa Silangang Aprika—namugna niadtong Disyembre 16, 1946, sa dihang ang kaniadto kolonyal nga gobernador sa Kenya, si Sir Philip Mitchell, mipirma sa proklamasyon sa kalungtaran niini.
Paraiso Alang sa Usa ka Bisita
Kon itandi sa ubang mga parke sa kahayopan sa Silangang Aprika, ang Nasyonal nga Parke sa Nairobi gamay ra. Ang gibanabanang gidak-on niini maoy 117 ka kilometro kuwadrado, nga ang pangunang entrada menos sa 10 kilometros ang kalayo gikan sa sentro sa siyudad sa Nairobi. Hinuon, ang kabantog niini maoy gumikan sa pagkagamay. Pipila lang ka dapit sa yuta ang makahatag sa usa ka bisita ug kompletong hulagway sama niini nga sangtuwaryo sa kahayopan—talagsaon nga panagkaatbang tali sa ihalas nga kalalangan sa atubangan ug habog nga mga tinukod sa siyudad sa luyo.
Tungod sa pagkagamay, makita sa bisita ang kadaghanan sa dagkong mga hayop, gawas sa elepante, nga magtapok kon itandi sa luag nga mga parke ug mga reserbasyon. Kini adunay 100 ka espisye sa hayop nga sus-an ug kapig 400 ka espisye sa langgam. Ang parke duol ra sa agianan sa ayroplano sa dayong landing sa internasyonal nga erport sa Nairobi.
Ang usa ka bisita makabiya sa kaharuhay sa usa ka modernong hotel sa siyudad, makadrayb agi sa dagkong mga opisina, ug sa pipila ka minutos makaabot sa karaang mga kapatagan, kabugangan, ug kalasangan. Niining dapita makita ang kalihokan sa mga leyon ug sa ubang ayamong mga hayop. Ang esena sa paggukod sa mga manunukob sa tukbonon nga anaa sa luyo ang nagsidlak nga habog nga mga tinukod sa siyudad dili daling mahikalimtan.
Naghitok ang ihalas nga mga hayop diha sa parke, sama sa bupalo, mga leopardo, mga cheetah, ordinaryong mga giraffe, mga unggoy, ginatos ka antelope, ug ang talagsaong itom nga rhino nga nameligrong mapuo. Kadaghanan kanila maoy permanenteng mga molupyo. Panahon sa ting-init nga mao ang Pebrero/Marso ug Agosto/Septiyembre, ang dagkong mga panon sa tiglalin nga mga hayop, sama sa mga wildebeest (gnu), makita palibot sa daghang lungag sa parke nga mapunog tubig.
Sa pipila ka danaw, nga haom nailhang mga danaw sa hippo, ang mga pundok niining pormag-baril nga mga hippo maghulom sa tibuok adlaw, nga mogawas sa magabii aron manibsib. Naglibot sa maong mga danaw mao ang may-timaang mga dalandalan diin ang usa makabiya sa sakyanan ug makabaktas. Hinuon, usa ka pahimatngon: Ang maong mga pagsuroy mahimong peligroso kaayo, kay ang pipila ka danaw gipuy-an man ug manunukob nga mga buaya, nga basin nagpahulay sa mga daplin sa danaw, nga dili makita sa wala-magdahom nga bisita! Aron dili matukob sa buaya, maayong mobaktas ka kauban sa nabansayng mga magbalantay sa parke.
Daghang iladong mga langgam ang nagpuyo sa parke. Ang ostrich, ang kinadak-an nga buhing langgam sa kalibotan, nga moabot sa gihabogong kapin ug duha ka metros, permanenteng nagpuyo dinhi. Nagalupad sa kahitas-an sa langit ibabaw sa siyudad mao ang gidaot-pag-ayo nga buwitre tungod kay kini mokaon ug patay o hugaw. Kining daw ngil-ad nga langgam makaayo sa kalikopan sa parke, sanglit kini maghipos sa bisan unsang patay kay kon dili mahipos kini makapasanay ug bakterya nga makadaot sa ubang mga hayop.
Usahay, basin imong makita ang sekretaryong langgam. Luyo sa mga dalunggan niini, kini adunay mga balhibo sa tapay nga susamag mga dagang nga kanhi gigamit sa mga sekretaryo sa pagsulat. Kini kanunayng nagdali, nga daw daghan ug kinahanglang adtoan. Ang uban pang mga langgam naglakip sa mga hammerkop, may-koronang mga crane, mga saddle-bill, ug mga talabong.
Ang parke, bisan pag gamay, maoy obra maestra sa kalikopan. Sa kasadpang bahin niini, ang lasang nag-okupar ug halos 6 porsiyento sa yuta, nga adunay ulan nga tali sa 700 ug 1,100 ka milimetro matag tuig. Makita mo dinhi ang daghang kahoy nga naglakip sa Cape chestnut ug sa maanindot nga croton. Ang luag nga mga patag, walog, ug tagaytay maoy nag-okupar sa habagatan ug sa silangang mga bahin, diin ang ulan maoy tali sa 500 ug 700 ka milimetro. Ang tanom nga red oat, mga date sa desyerto, kahoy nga hilo sa pana, ug ubay-ubayng matang sa akasya nagkaipon nga naghimo sa dapit nga usa ka tropikanhong kalikopan gayod.
Makapahingangha usab ang daw paril nga mga bato nga nagpatihulog ug mga 100 ka metros ngadto sa walog. Budlay kaayo kini alang sa mga mahiligon mokatkat sa maong kabatoan—kadtong andam mosulay sa pagkatkat!
Nameligro ang Parke
Adunay usa ka managsamang elemento ang daghang suliran nga nalangkit sa konserbasyon sa ihalas nga kalalangan—ang tawo. Ingong resulta sa ‘mga paningkamot [sa tawo] sa pag-ugmad,’ ang Nasyonal nga Parke sa Nairobi basin mahanaw. Ang siyudad sa Nairobi, nga puy-anan sa mga tawo nga maoy hinungdan nga ang parke gidayeg sa tibuok kalibotan, padayong nagakadako, mao nga napiit na ang mga hayop. Samtang modaghan ang mga tawo nga mopuyo sa siyudad, modako ang panginahanglan sa yuta, nga dili makatutol ang mga hayop. Ang basurang tubig gikan sa duol nga mga pabrika peligro usab sa tanang matang sa kinabuhi diha sa parke.
Ang laing butang nga kinahanglanon aron makalahutay ang parke mao ang pagkadunay ruta aron makalalin ang pipila ka hayop. Ang kinadak-ang bahin sa parke gikoral aron dili masalaag ang mga hayop ngadto sa siyudad. Ang midakong pagpanguma ug pagbuhig kahayopan nagbabag sa mga hayop sa pag-agi sa nahibiling dapit nga walay koral sa habagatang bahin sa parke. Ang bug-os nga pagsira basin moresulta sa trahedya. Ang mga hayop nga mogawas aron mangitag sibsibanan basin dili na gayod mobalik! Aron mapreserbar ang ruta sa paglalin, ang Kenya Wildlife Service, ang pangunang organisasyon sa konserbasyon sa ihalas nga kalalangan diha sa maong nasod, nakaabang ug yuta nga sikbit sa parke. Bisan pa sa mga suliran, ang Nasyonal nga Parke sa Nairobi padayong nagdani ug libolibong bisita matag tuig aron motan-aw sa magkaatbang nga mga katahom niini.
[Hulagway sa panid 24]
Giraffe
[Hulagway sa panid 25]
Leopardo
[Hulagway sa panid 26]
Panon sa mga madre-madre
[Hulagway sa panid 26]
Buaya
[Hulagway sa panid 26]
Leyon
[Hulagway sa panid 26]
May-koronang crane
[Hulagway sa panid 26]
Itom nga rhino
[Hulagway sa panid 26]
Ostrich