Usa ka Lahing Matang sa Paraiso

SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA CANADA

NAGTINDOG sa ibabaw nga bahin sa kabakiliran sa lugot ug nagtan-aw sa walog sa ubos, mahingangha ka sa matahom nga palibot​—naghanayhay nga mga bungtod ug titip nga mga dal-og. Ang imong nakita morag usa ka walay-utlanang lawod sa kabalilihan. Kalit nga miliyoliyo paghuyop ang hangin, nga dunay isog nga baho sa sagbot nga sage, ang alimyon sa kabalilihan.

Handurawa, duha ka gatos ka tuig lamang kanhi, makapanaw kag pila ka adlaw nga kanunayng makakita ug dagkong panon sa ihalas nga mga kabaw nga nagpadagtom sa nangawankawan nga kabalilihan sa Canada ug makabati sa yuta nga imong gitumban nga mikurog tungod sa dinaguhob sa minilyon ka tiil. Bisan ang iladong mga paglalin sa mananap sa Aprika dili makatumbas niadtong iya sa ihalas nga mga kabaw nga nagsuroysuroy niining dakong lawod sa kabalilihan.

Karong panahona, ang pipila sa nahibilin na lamang nga timailhan nga sila dinhi gayod mao ang dagkong bag-iranang mga bato sa ihalas nga mga kabaw. Imong mahikap ang nahamis nga mga kilid ug makita ang mga kanalkanal nga nahimo libot sa mga bato tungod sa linibo ka ihalas nga mga kabaw nga mibag-id sa ilang nagkatol nga panit niini. Dili lamang ang kusog nga huyop sa hangin gikan sa kasadpan ang makapaluha sa imong mata kondili ang hilabihang pagbati sa kahingangha sa mga kahibulongan sa kalalangan nga naglibot kanimo ug nagpuno sa imong mga igbalati. Hain ka ba? Ikaw nagduaw sa usa ka lahing matang sa paraiso.

Lahi nga Matang sa Parke

Maayong pag-abot sa Grasslands National Park, sa habagatan-kasadpan sa Saskatchewan, Canada​—ang bugtong parke sa Amerika del Norte nga gipahinungod sa pagpreserbar sa wala-kahilabting nagkadaiyang-sagbot nga kabalilihan. Ang parke aktuwal nga gilangkoban sa sidlakang bahin ug kasadpang bahin, nga gibulag ug 22.5 kilometros. Sa ngadtongadto kini molangkob ug 900 kilometro-kuwadrado.

Bukiron ang dapit ug puno sa daghang mahagitong mga babag. Labing maayong himoon ang pagpanuhid nga maglakaw o magkabayo. Ang paggahin ug pipila ka gabii nga magkamping ilalom sa mga bituon maoy angay niadtong may pagkaadbenturero, apan magmaandam sa pagdalag igong tubig ug ubang kinahanglanong mga probisyon. (Tan-awa ang kahong “Pagpanuhid sa Parke.”) Sa panahon sa imong pagbaktas latas sa parke, wala kay makitang modernong mga tinukod, walay espaltado o grabadong mga dalan, walay mga linya sa koryente, walay tinambakan-ug-yuta nga mga dapit, ug walay mga parkingan sa sakyanan. Basin dili ka gani makahibalag ug laing tawo. Sa pagkatinuod, usa kini ka lahing matang sa paraiso! Sa dihang mosulod ka sa parke, nagsulod ka sa usa ka kalibotan nga may talagsaong katahom.

Ang Dakong Kapatagan sa Amerika del Norte naglangkob sa usa sa hilabihang pagkausab nga mga ekosistema sa kalibotan. Hapit duha ka gatos ka tuig kanhi, kini maoy 100-porsiyento nga kamingawan, wala-kahilabting yuta. Pananglitan, karong panahona dili moabot ug 25 porsiyento sa nagkadaiyang-sagbot nga kabalilihan sa Canada nagpabiling wala maugmad. Ang ideya nga panalipdan kini nga kabalilihan pinaagi sa paghimo niini nga usa ka parke namugna niadtong mga tuig sa 1830. Kapin usa ka gatos ka tuig sa ulahi, niadtong 1957, ang Natural History Society sa Saskatchewan misugod sa paglihok aron makaestablisar ug usa ka nasodnong parke.

Apan, niadtong 1988 lamang nga gimugna sa usa ka pederal-probinsiyal nga kasabotan ang Grasslands National Park. Kini nga parke lakip sa uban pang mga kabalilihan sa Canada nagpanalipod karon sa 22 ka tanom, sus-ang mga mananap, ug mga langgam nga anaa sa opisyal nga listahan sa nameligrong mga espisye sa Canada. Dugang pa, daghang uban pa ang napreserbar, ang uban niini dili makaplagan bisan asang dapita sa kalibotan.

Ang Grasslands nga parke maoy dapit sa naghingaping klima. Kay nahimutang sa sentro sa kontinente, dili kini maapektohan sa makapakalmang mga epekto sa bisan unsang dagat. Busa, ang mga temperatura sa tingtugnaw makaabot ug -50 grado Celsius, ug sa ting-init, naandan na ang mga temperaturang kapin sa 40 grado Celsius. Kay nihit kaayo ang ulan ug kanunay ang huyop sa hangin, ang klima grabe.

Bisan pa niana, bisan pag dili dayon madayag sa sinugdanan, dunay daghang ihalas nga kinabuhi. Uban ang pailob ug paglahutay, ilabina sa mga kaadlawon ug kilumkilom, mahimo kang magantihan sa higayon nga makakuhag hulagway sa mga usa, coyote, bobcat, dagkong koneho, sage grouse, bitin, burrowing owl, tayaon ug kolor nga mga banog, golden eagle, maanindot nga pronghorn antelope (gihubit nga tingali mao ang labing tulin nga dagkong mga mananap sa Amerika del Norte), o ang nag-inusara na lamang nga kolonya sa itom-ug-ikog nga mga prairie dog sa Canada. Makita usab nimo ang daghan pang ubang mga langgam ingon man usab mga insekto ug mga tanom nga lumad niining dapita.

Mabulokong Kasaysayan sa Rehiyon

Kon makahukom ka nga duawon kining talagsaong parke, gidasig ka namo nga maghimog mga panukiduki bahin sa dapit. Makaplagan nimo kini nga dagaya sa kasaysayan. Pananglitan, anaa gihapon ang mga mohon nga nagsubay sa makasaysayanhong North West Mounted Police Red Coat Trail. Niadtong 1874, sa pagkadungog ug mga hungihong nga dunay kasamok tali sa nitibong mga Indian ug mga puti, ang gobyerno sa Canada mipadalag tropa sa tulo ka gatos ka Nagkabayong Polis ngadto sa Kasadpan aron pag-establisar sa balaod ug kahusay. Kini nga aksiyon nakapakalma usab sa mga kahadlok sa kadaghanan nga ang Kasadpang Canada hapit nang okuparon sa Tinipong Bansa. Nagsul-ob ug sanag nga pagkapulang mga tyunik ug nanagsakay sa mga kabayo nga nasudlay pag-ayo ang mga buhok, ang tropa makapadani kaayong sud-ongon nga hangtod karong adlawa ang ilang agianan nailhan ingong Red Coat Highway.

Makapainteres, niadtong 1878 kining dapita nahimong puy-anan sa usa sa labing gikahadlokang Indian nga mga manggugubat sa Amerika del Norte​—ang bantogang hepe sa Sioux nga si Sitting Bull. Human sa kadaogan sa Sioux batok sa mga puwersa ni Custer sa Little Bighorn, linibo sa Amerikanong Sioux ang mikalagiw paingon niining bahina sa Canada aron mangitag kadangpan gikan sa nagkabayong kasundalohang Amerikano.

Adunay mga 1,800 ka hinungdanon-sa-arkeolohiya nga mga lugar sa parke nga mas karaan pag mga sinugdanan. Diha sa daghang tagaytay, mga tumoy sa bungtod, ug mga bukid makit-an ang dagkong mga bato nga alirong nga gipahiluna nga nailhan ingong mga lingin nga tepee, o tipi. Kining mga batoha nagpugong kanhi sa mga sidsid sa mga tepee (mga tolda) nga ginama sa panit sa ihalas nga mga kabaw aron dili paliron sa hangin. Adunay daghan usab nga konektadong mga sistema sa karaang tapokanan sa ihalas nga mga kabaw nga gigamit sa mga Plains Indian. Daghang siglo kanhi, ang lugar maoy dagayang pangayaman sa Gros Ventre, Cree, Assiniboin, Blackfoot, ug Sioux nga mga tribo.

Balik pa gayod sa mas karaang bahin sa panahon, sa sidlakang bahin sa parke, nakaplagan ang mga bukog sa dinosaur taliwala sa nabungkag nga adobe nga mga bungtod sa Killdeer Badlands.

Usa ka Matahom nga Talan-awon

Kon ang panagkadaiya ug kadagaya sa tanom ug mananap o ang makaiikag nga kasaysayan niining dapita dili pa igo sa pagpahingangha kanimo, ang matahom ug hilabihan nga kalapad sa yuta mismo tino nga makapahingangha kanimo. Anaa ang tingog sa daghan kaayong espisye sa mga langgam, ang baho sa sagbot nga sage, ug ang pagbati sa init nga adlaw ug sa hangin sa imong panit. Ang kalami sa pagkaong giandam sa madaladalang de-gas nga lung-agan nakapadugang sa katahom sa talan-awon, nga usa ka tuboran sa kanunayng kalipay sa imong mga mata. Labaw sa tanan, duna kay wala-salipdi, 360-gradong panan-aw sa kapunawpunawan, ilabina subay sa Two Trees Interpretive Trail, nga nahiluna sa kasadpang bahin sa parke. Ang halapad tin-awng bughaw nga kalangitan sa ibabaw gidayandayanan sa panalagsang hunolhunol nga puting panganod nga nagbitay sa tungod nimo nga morag bukid nga naglutaw sa hangin. Ang maanindot nga palibot naghatag kanimog hilabihang pagbati sa kagawasan ug, sa samang higayon, nagpabati kanimong gamay kaayo ug nahingangha.

Mahitungod sa kabalilihan, dili lamang kon unsay imong makita kondili kon unsay imong gibati ang hinungdanon. Ang imong pagbati alang niining dapita maoy modani kanimo balik niining lahing matang sa paraiso. Ang kasinatian magpuno sa imong kasingkasing ug pasalamat. Ang imong mga hunahuna mapuno sa pagdayeg sa Dakong Maglalalang, si Jehova, nga nagbutang niining tanan dinhi. Dili magdugay ang gipangandoyng adlaw moabot diin ang tibuok yuta mamahimong paraiso ug magpasundayag sa kinaiyanhong katahom niini sa bug-os.

[Kahon sa panid 26]

Pagpanuhid sa Parke

Hinumdomi ang

1. Pagparehistro sa kawani sa parke ug pagkuhag mga panid sa impormasyon sa dili pa mosulod sa parke.

2. Pagdalag igong suplay sa mainom nga tubig. Ang mainom nga tubig makuha lamang sa Sentro sa Impormasyon sa Parke.

3. Pagsul-ob ug kalo ug usab lig-on, komportable nga sapatos nga motabon sa imong buolbuol agig proteksiyon sa motuslok nga kaktus.

4. Pagdalag lipak aron iwahig atubangan nimo samtang naglakaw latas sa tag-as nga balili ug kalibonan.

5. Pagdalag kamera ug teleskopyo kon duna ka niini. Ang labing maayong mga higayon sa pagpaniid sa mga mananap maoy kaadlawon ug kilumkilom.

MGA PASIDAAN: Ayaw ibutang ang imong mga kamot o mga tiil sa mga dapit nga dili nimo makita. Ang mga bitin mahimong mamaak kon maapekhan o makuratan. Ilegal ang pagsamoksamok o pagpangayam ug ihalas nga kinabuhi sa usa ka nasodnong parke.

[Picture Credit Line sa panid 25]

Tanang hulagway: Parks Canada