Gihimo Kita nga Malingaw sa mga Parke
KADAGHANAN kanato nakasinati sa pagbati sa kalinaw ug katagbawan kon makapahilayo kita sa gimok ug kisaw sa siyudadnong kinabuhi aron kalingawan ang katahom sa pipila ka natural nga palibot. Si John Muir, ilado nga tiggalam sa kalasangan, nakamatikod: “Ang mga parke ug mga reserbasyon sa kabukiran mapuslanon dili lamang mga tinubdan sa tabla ug sa pagpatubig sa mga suba, kondili mga tinubdan sa kinabuhi.”
Busa dili kini makapatingala kanato nga ang atong Maglalalang nagtagana sa unang tawhanong pares sa matahom samag-tanamang parke ingon nga puloy-anan. Kini nag-okupar sa usa ka rehiyon nga gitawag Eden ug busa gitawag “ang tanaman sa Eden.” Kining samag-tanamang parke dako kaayo. Kini gipakita sa kamatuoran nga ang suba nga nagtubig niini nabahin ug naporma nga tinubdan sa upat ka dakong suba ug nga “ang tagsa ka kahoy nga makapahimuot sa panan-aw sa usa ug maayo alang sa pagkaon” makaplagan sa tanaman.—Genesis 2:8-10, 15.
Hangtod karong siglo, ang kadaghanan sa katawhan nagpuyo sa mga dapit diin sila makapahayahay sa maong “mga tinubdan sa kinabuhi.” Apan sa ulahi ang katawhan misugod sa pagdasok sa dakong mga siyudad, ug ang kalasangan gidaot ug gilaglag sa tawo. Busa, ang ideya sa paggahin ug mga dapit ingong nasyonal nga mga parke hustong gitawag nga “dako ug katingalahang ideya.” Kanus-a ug sa unsang paagi kining ideya misugod?
Ang Unang Nasyonal nga mga Parke
Ang sinugdan niini pinetsahan balik pa sa 1870. Human masusi ang rehiyon sa Yellowstone sa Tinipong Bansa, ang ekspedisyon sa mga lalaki nagtigom libot sa daub sa kampo sa gabii ug gisubli ang talagsaong mga talan-awon nga nakita nila. Usa kanila, si Cornelius Hedges, sa ulahi ang gobernador sa Teritoryo sa Montana, misugyot nga ang rehiyon preserbahon ingong nasyonal nga parke alang sa kaayohan sa umaabot nga mga kaliwatan. Ang uban madasigong miuyon. Duha ka tuig sa ulahi ang ideya nakadaog sa pag-uyon, ug niadtong 1872, si Presidente Ulysses S. Grant mipirma sa balaodnon nga mihimo sa Yellowstone nga unang nasyonal nga parke sa kalibotan.
Sa ulahi, sa pagsusi sa panig-ingnan sa Yellowstone, usa ka natural nga sangtuaryo sa New South Wales, Australia, nahimo ang nailhan karon nga Royal National Park. Unya 13 ka tuig lamang human giinagurahan ang Yellowstone, ang ikatulong nasyonal nga parke gihimo sa Alberta, Canada. Makapawili kon sa unsang paagi kini nahitabo.
Ang Canada kaniadto maoy usa ka bag-ong nasod nga komitido sa riles nga nagsumpay sa Rocky Mountain ngadto sa Kabaybayonan sa Pasipiko. Usa ka adlaw niadtong Nobiyembre 1883, tulo ka trabahante sa riles nga nagsusi sa kalasangan duol sa Fort Calgary nakakitag mainit mineral nga tubig nga nagbukalbukal sa yuta. Ang bili niining mga tuburan naamgohan, ug ang legal nga mga away sa paglig-on sa mga katungod sa pagpanag-iya misunod.
Wala madugay, bisan pa, ang kagamhanan sa Canada miinterbener. Nakita niini nga ang dapit may posibilidad nga makadani sa mga turista, ug kini walay kiling sa paghatag ug mga katungod sa bisan kinsang pribadong magdudumala. Busa, niadtong 1885, ang kagamhanan nagpasaka sa orden-sa-konseho nga nagbaod nga ang dapit igahin alang sa “kaayohang kasanihan sa publiko” ug “dili ibaligya o papuy-an o iskuwatan.” Ang orihinal nga 26 kuwadrado kilometros nga dapit gipadako aron mahimong bahin sa 6,641 kuwadrado kilometros nga reserba nga nailhang Banff National Park.
Ang Canada karon dunay mga 30 sa maong mga parke sa tibuok nasod, uban sa gidak-on sa yuta nga susama nianang sa Inglaterra. Ang Tinipong Bansa dunay kapin sa 300 sa maong mga dapit sa iyang National Park System, nga mokabat ug kapin sa duha ka pilong gidak-on sa yuta sa Inglaterra. Sa tibuok-kalibotan, ang “dako ug katingalahang ideya” sa pagbaton ug nasodnong mga parke nakatakod ngadto sa gidak-on nga dunay kapin sa 2,000 ka protektadong dapit sa mga 120 ka nagkalainlaing kayutaan.
Kausaban sa Katuyoan
Sa sinugdan, ang dapit sa Banff, nahimong lulinghayawanan alang sa pipila ka pinalabi. “Sanglit dili man namo mabaligya sa gawas sa nasod ang talan-awon,” nagpahayag ang usa ka unang tigpasiugda, “nan kinahanglan magpasulod kami sa nasod ug mga turista.” Ug tinuod man miabot ang mga turista. Sa pagkamatuod, gibahaan sa mga turista ang pipila ka nasyonal nga parke sa pagkaagi nga kini naghuot ug dasok na kaayo nga halos dili katuhoan. “Ang panon sa katawhan,” matod sa usa ka pamilya human nakaduaw sa Yellowstone, “nakapaluya namo—sama kini sa mga karsada sa Manhattan [Siyudad sa New York].” Ang mga bantay sa pipila ka parke kinahanglan bansayon sa mga teknik sa kapolisan ug sa pagkontrol sa narkotiko.
Ning bag-o, hinunoa, dunay dakodakong paningkamot sa pagpreserba sa natural nga kahimtang sa mga parke. Pananglitan, sa Yosemite, usa ka iladong parke sa California, ang pagkuha sa mga pasilidad sama sa komersiyal nga garahe, mga tindahan, ice rinks, dulaanan sa golf, dulaanan sa tennis, ug mga swimming pool nahimong isyu. Ang mga tagdumala sa parke naningkamot sa pagtaganag pasilidad sa lulinghayaw nga haom sa taas-tagal nga proteksiyon sa natural nga mga kahinguhaan.
Matuod kini sa Canada, sama sa gipakita sa Parks Canada Policy niadtong 1979. Kini nagpahayag nga ang nasodnong mga parke gidesinyo ‘sa pagpanalipod sa tanang panahon sa pipila ka natural nga mga dapit ug pasagdan sila nga dili matugaw alang sa umaabot nga mga kaliwatan.’
Usa sa pangunang obra sa kadaghanang parke mao ang pagpanalipod sa mga mananap. Sa Italya ang Gran Paradiso National Park, nga gihimo niadtong 1922, nanalipod sa ibex, kanhi gipangayam ngadto sa ngilit sa pagkapuo. Ug ang Gir Wild Life Sanctuary nga gihimo niadtong 1965 sa India nanalipod sa kataposang mga liyon sa Asia nga kanhi naglaaglaag sa nasod. Gibanabana nga 60 ka milyon ka bison, o buffalo, kanhi naglaaglaag sa Amihanang Amerika, apan sa 1900 ang bison nag-atubang sa pagkapuo. Karon, ingon nga resulta sa mga balaod sa pagpanalipod, linibo kanila ang makaplagan sa maong mga dapit sama sa dakong Wood Buffalo National Park.
Sa pagkamatuod, ang pagduaw sa nasyonal nga mga parke, pagbaktas sa kalasangan, ug ang pagtan-aw sa mga mananap sa ilang natural nga nahimutangan makapalunhaw sa espiritu. Kini, sama nga daw, usa ka tinubdan sa kinabuhi. Apan dunay mga peligro nga kinahanglan matngonan.