Ang Katahom sa Nasodnong mga Parke sa Alpino

SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA PRANSIYA

ANG kristalong katin-aw sa tubig nga nagbuhagay, ang mahinay nga hinaganas sa mga dahon sa kahanginan, ang walay-dag-om nga kalangitan sa ibabaw, ang bidlisiw sa adlaw nga nanglusot sa kakahoyan. Mao kini ang makalingaw nga mga talan-awon ug mga tingog nga among nasinati, ug kami nakasegurong pasiuna lamang kini sa usa ka matahom nga adlaw. Asa kami nahimutang? Sa Écrins National Park, sa Dauphiné Alps, Pransiya.

Sa usa sa mga ganghaan sa parke sa Ailefroide, sa tumoy sa lasang, ang mga karatula nagpakita nga ang tinong mga kalihokan gidili sulod sa parke, sama sa pagkampo o paghaling. Kami gihangyo nga dal-on sa balay ang bisan unsang basura sa among pagpauli, ug among namatikdan nga gidili ang mga iro, sanglit kini sagad maghadlok o magtugaw sa lumad nga mga hayop.

Ang Katuyoan Niini

Apan unsa man gayod ang nasodnong parke, ug unsang katuyoan ang gialagaran niini? Ang una, ang Yellowstone National Park, sa estado sa Wyoming, namugna niadtong 1872 sa Tinipong Bansa. Sukad niadto, daghan ang gipangbuksan sa matag kontinente. Sa Pransiya, adunay pito ka nasodnong mga parke, tulo niana anaa sa alpine crescent, o kurbahong rehiyon sa Alpino, nga misangkad gikan sa Pransiya ngadto sa Austria. Ang unang nasodnong parke sa Uropa namugna niadtong 1914 sa estado sa Graubünden (Grisons), Switzerland. Dayon, sa 1922, ang Gran Paradiso National Park, sa Italya, gibuksan. Ang ubang nasodnong mga parke sa alpine crescent naglakip sa Berchtesgaden, sa Alemanya; Hohe Tauern, sa Austria; Stelvio, sa Italya; ug Triglav, sa Slovenia. Ang unang nasodnong parke sa Pransiya mao ang Vanoise, nga namugna niadtong 1963.

Ang pangunang tumong sa nasodnong mga parke mao ang pagpanalipod sa kinaiyanhong mga tanom ug kahayopan. Angayng matikdan usab nga adunay daghang ubang parke nga walay nasodnong pagkainila nga adunay susama gayod nga tumong. Kalakip niini mao ang Vercors Regional Park, sa Pransiya, ug ang Karwendel Reserve, sa Austria. Bisan pa niana, ang nasodnong mga parke adunay linaing pagkainila nga naghatag ug tinong awtoridad sa mga guwardiya niini. Awtorisado sila sa pagmulta niadtong dili mosunod sa mga balaod sa parke. Pananglitan, ang pagdalag iro sa sulod sa usa ka parke sa Switzerland moresulta sa multa nga kutob sa 500 ka Swisong franc ($350, T.B.).

Ang pipila maghunahuna tingali niana nga sobra ra. Apan adunay mga rason sa tinong mga pagdili ug mga multa. Matikdi. Sa usa ka okasyon, samtang didto sa Mercantour National Park, sa Maritime Alps sa habagatan-sidlakang Pransiya, nakasugat kamig nating chamois. Maorag nag-inusara lamang kini ug wala gayoy mahimo. Bisan pa niana, wala namo kini hikapa, kay among gihunahunang ang among baho basin magpugong sa iyang inahan sa pagdawat niini pagbalik. Apan hunahunaa kon diha pay iro uban kanamo! Ang makaluluoyng chamois nalisang na unta, ilabina kon ang iro misugod pa sa pagpaghot.

Nagpasabot ba kini nga ang mga guwardiya mao lamay mga polis sa parke? Dili, dili gayod. Usa ka guwardiya nga among gikasugat sa Mercantour Park nagpakita kanamo sa dapit diin ang panon sa mga chamois bag-o pa lamang nangagi, nga nagbilin sa ilang mga tunob diha sa bag-ong nangahulog nga niyebe. Iyang gitudlo ang paagi nga ang mga siki nagbilin sa tunob niini. Nakatabang kini kanamo sa pagkasabot nga dugang pa sa pagtipig sa kinaiyanhong katimbang diha sa parke, ang papel sa mga guwardiya mao ang pagpasabot ug pagtudlo.

Nagkadaiyang Ihalas nga mga Mananap sa Kinaiyahan

Unahag diyutay sa among giagian, sa halayong kilid sa bungtod, among nakita ang mga chamois nga nagduladula diha sa névés, kapatagan sa nanibug-ok nga niyebe. Nakita usab namo ang duha ka marmot nga nagduladula didto sa nagtipun-og nga kabatoan sa bakilid. Makapatingala ang kaanad sa pipila niini nga mga marmot, nga moduol sa mga nanggibaktas, sa tinguhang makadawat ug pagkaon.

Ang mga panon sa ibex nagpuyo sa pipila ka mga parke sa alpino. Daghan kaayo sila sa Gran Paradiso Park, sa Italya. Nahinam kami sa pagkakita sa pipila didto sa Mercantour. Kining alpinong parke sa habagatan napuno sa mga mananap. Ang mga mouflon, usa ka matang sa ihalas nga karnero, gawasnong nagsuroysuroy, ug ang mga lobo mipakita pag-usab sa bag-ong katuigan. Bisan pa niana, ang mga bisita dili angayng mabalaka, sanglit ang mga lobo talagsa rang moduol sa mga agianan ug molikay sila sa mga tawo. Sa miagi, ang mga oso nagsuroysuroy usab sa Swiss Alps, apan ang kataposang oso nga nakita didto gipatay niadtong 1904. Sa Kasadpang Uropa ang kapehong mga oso makaplagan karon sa Pyrenees, sa utlanan sa Pransiya ug Espanya; sa Cantabrian Mountains, sa amihanang Espanya; ug sa Abruzzi National Park, sa sentral Italya. Sa laing bahin, usahay madunggan nimo ang laking osa nga mongaab didto sa Swiss National Park, diin daghan sila.

Gawas pa sa mas dagkong mga mananap, hinunoa, adunay daghang gogagmayng mga mananap aron sa paglingaw sa mga bisita, sama sa mga ermine ug nagkalainlaing mga kuneho, nga moputi panahon sa tingtugnaw, maingon man sa mga irong ihalas, mga marmot, ug mga squirrel. Dugang pa, ang hilabihan ka daghang insekto, lakip na ang matahom nga mga alibanglibang ug kugihang mga hulmigas, nanimuyo niini nga mga rehiyon. Ang malingaw sa mga langgam dili gayod mahigawad. Hayan imong makita ang usa ka agila nga naglupadlupad halayo sa imong ulohan o bisan, sa Swiss National Park ug sa mga parke sa Vanoise ug sa Mercantour, ang usa ka lammergeier, o bungotong buwitre. Sagad nga madunggan usab ang kinaiyanhong tingog sa sungo sa balatok nga nagbangag sa lawas sa kahoy sa pagpangitag mga insekto. Daghan ang nahibulong kon sa unsang paagi kining mga molupyo sa kabukiran nakalahutay sa tingtugnaw sa Alps. Kining mga mananapa naanad na pag-ayo niini nga palibot, bisan tuod nga ang dili maayong mga klima nagpatay sa masakiton ug sa mga tigulang.

Mga Tanom sa Alpino

Bisan ang mga tanom gipanalipdan diha sa mga parke. Busa, gidili ang pagkutlo ug mga bulak, lakip sa matahom nga orens nga liryo, nga nanubo diha sa among giagian. Tingalig mahibulong ka kon ngano. Ang pipila ka mga tanom​—sama sa gibantog nga edelweiss, alpine anemone, alpine rose, mountain bluet, ug ang pipila ka mga matang sa gentian​—maoy talagsaon, ug hinungdanon ang pagpanalipod niini aron maseguro ang pagpabiling buhi niini. Ang nagkadaiyang mga bulak tinuod gayong dalayegon.

Ang katahom sa kinaiyahan makita usab diha sa kakahoyan nga nagpatahom sa mga parke. Sa tinghunlak ang bulawanong bulok sa mga larch nagdayandayan sa lasang. Ang arolla, o Swiss pine, sa laing bahin, daw makasugakod sa kapintas sa tingtugnaw, nga nagsuplay ug makanunayong tinubdan sa pagkaon alang sa langgam nga sagad nailhan ingong nutcracker. Kining langgama magdala sa pinupo niining mga binhi sa pino diha sa iyang pabalunan ug dayon ilubong kini aron kan-on sa umaabot. Sa pagbuhat sa ingon, nakatampo kini sa pagpakanap sa pine tree ngadto sa mga dapit nga dili gayod unta maabot niini. Sa walay duhaduha, makagahin kamig tibuok adlaw sa pagsud-ong sa katahom nga naglibot kanamo. Apan aron makaabot kami sa payag sa bukid, kinahanglan kaming mopadayon.

Mipadayon kami sa among pagbaktas ug sa wala madugay midangat sa mas lisod nga agianan. Ang mga chamois maorag naghulat kanamo didto sa lasang, ug nakuhaan namog pipila ka hulagway. Apan, sa dihang mipaduol pa kami, kining matahom nga mga linalang mikalagiw, lagmit nahadlok sa among pagduol. Among gipamalandong ang kahibulongang saad sa Diyos nga natala sa Isaias 11:​6-9: “Ang lobo mopuyo gayod sa makadiyot uban sa nating karnero, ug uban sa nating kanding ang leopardo mismo modulog sa paghigda, ug ang nating baka ug ang lambungayan nga nating leyon ug ang maayong pagkapakaon nga mananap manag-ipon; ug ang gamay nga batang lalaki mao lamang ang magamando kanila. Ug ang baka ug ang oso mismo managsibsib; sa tingob ang ilang mga nati manag-ipon sa paglubog. . . . Dili nila pagadaoton ni pagagub-on ang tibuok ko nga bukid nga balaan.” Kami nalipay sa palaaboton nga sa dili madugay ang tibuok yuta mahimong dako samag-parke nga paraiso, diin ang mga tawo ug mga mananap manag-ipon sa pagpuyo nga walay kahadlok.

[Hulagway sa panid 13]

Malinawong chamois diha sa French Alps

[Hulagway sa panid 14]

Mabinantayong marmot sa Vanoise National Park, Pransiya

[Hulagway sa panid 14]

Usa ka agila sa Mercantour National Park, Pransiya

[Hulagway sa panid 15]

Pagkatkat sa mga chamois sa French Alps

[Hulagway sa panid 15]

Usa ka nating chamois

[Hulagway sa panid 16]

Alpine rose

[Hulagway sa panid 16]

Wild artichoke

[Hulagway sa panid 16]

Ancolie des Alpes

[Hulagway sa panid 16]

Ibex

[Hulagway sa panid 17]

Orens nga liryo

[Hulagway sa panid 17]

Turk’s-cap lily

[Hulagway sa panid 17]

Panicaut des Alpes

[Hulagway sa panid 17]

Marmot