Tana, Manguha Tag Uhong!

Tinampo sa magsusulat sa Pagmata! sa Czech Republic

MAKADAGHAN ka na tingaling nakakaon niana—tingali diha sa pizza o sa ensalada, sa sabaw, o sa sarsa. O basin nindotan ka sa talagsaong dagway niini, nga nakapadani sa daghang tigdibuho nga nag-espesyalisar ug mga sugilanon alang sa mga bata. Apan, naghunahuna ka na ba sukad kon unsa gayod ang uhong? Unsay makapatubo niini? Kinsay manguhag uhong, ug sa unsang paagi? Tan-awon nato.

Kasagaran, ang uhong dali rang mailhan. Kini walay dahon, walay bulak, ug walay chlorophyll nga makapaberde niini. Busa lahi kaayo kini sa lunhawng katanoman sa palibot niini. Daghan ang adunay payong-payong ibabaw sa punoan niini. Apan kini lainlaig porma ug mga kolor. Duna pa ganiy mga uhong nga moamag sa ngitngit. Ang uhong maoy usa ka matang sa fungus. Apan, dunay daghang matang sa fungus nga sa pagkatinuod dili uhong apan kasagarang gigrupo uban niana. Pananglitan, dunay mga fungus nga kaamgid sa mga korales sa dagat. Ang ubang mga espisye manubo diha sa mga kahoy ug morag gagmitoyng mga estante sa libro tan-awon.

Unsa man Kini?

Sulod sa dugay nang panahon ang mga siyentipiko nagtuo nga ang uhong maoy usa ka linain ug medyo misteryoso nga matang sa tanom. Sa pagkakaron, kadaghanan sa mga biologo nagklasipikar sa uhong ingong komplikado kaayo nga matang sa agup-op. Ilang gitawag ang uhong ingong independenteng grupo sa organismo, tungod sa talagsaong dagway, pagtubo, ug paagi sa pagsuhop niini ug sustansiya. Daghang uhong ang mahimong kaonon, ug ang uban ikatambal pa gani. Apan, ang ubang matang niini makapahanduraw o makahilo.

Ang siyentipikanhong ngalan sa uhong maoy Mycota o Mycetes. Busa, ang siyentipikanhong pagtuon sa mga fungus nga sama sa uhong gitawag ug mycology.

Ang Makapahinganghang Uhong

Sa unsang paagi modaghan ang uhong? Dugay kanang nakapalibog sa mga siyentipiko. Karon kita nahibalo nga ang gulang na nga uhong mosabwag ug mikroskopikong mga spore o binhi, nga ipadpad sa hangin. Diha sa yuta ang mga spore mahimong baga nga mga buhokbuhok nga gitawag ug mycelium. Gikan niining mga buhokbuhok motubo ang punoan sa uhong. Mao kana ang bahin nga atong naandan nga makita ug ibton.

Aron mabuhi, ang uhong nagkinahanglan sa tanang matang sa organikong materyal. Busa, kini kinaiyanhong motubo diha sa kalasangan, tanaman, ug kasagbotan. Ang masakiton o patay nga mga kahoy maoy ilang pangunang pagkaon, ug busa ang uhong adunay hinungdanong bahin diha sa paghinlo sa kalasangan. Pinaagi sa pagtilok sa nadugta nga mga tanom, dahon, ug gagmayng mga sanga, ang mga uhong motabang sa pagpatungha ug kinaiyanhong bayukbok, nga makapatabunok sa yuta. Ang ubang mga uhong mapuslanong motapot sa himsog nga mga kahoy; ang mycelium sa uhong mosuhop ug tubig ug mga sustansiya gikan sa yuta ug ibalhin ang uban niana ngadto sa tanom. Ang tanom mobalos pinaagi sa pagtaganag pagkaon sa uhong.

Ang uhong nagkinahanglan usab ug kaumog ug kainit. Mao nga manubo kini human sa ulan sa ting-init. Sa maayong mga kahimtang ang ubang espisye motubo ngadto sa bug-os nga gidak-on niini sa tibuok gabii. Ang usa ka espisye nagkinahanglan ug 10 ngadto sa 14 lamang ka adlaw aron makaabot sa diyametro nga 50 sentimetros. Ang ubang mga espisye talagsaon tungod sa gitas-on sa kinabuhi niini. Ang mycelium diin naggikan ang punoan sa uhong mahimong mabuhi ug daghang kasiglohan. Ug ang mga fungus nga nahimong bahin sa mga lichen o lumotlumot, sumala sa pipila ka impormasyon nga nahipos, mabuhi ug hangtod sa 600 ka tuig.

Ang usa ka linaing kinaiyahan sa pipila ka espisye sa uhong o sa mga kamatang niini—pananglitan, ang truffle—mao ang isog nga baho niini. Mao nga ang mga iro makapanimaho niana sa gilay-on nga mga sayis metros, bisan tuod ang enterong punoan niini nalubong sa yuta.a

Kinsay Manguhag Uhong?

Latas sa kasiglohan ang mga tawo nanguhag uhong diha sa daghang dapit. Karon, diha sa pipila ka rehiyon sa Kasadpang Uropa ug sa Amerika del Norte, ang pagpanguhag uhong halos trabaho lamang sa mga batid, kinsa nagbaligya niana ngadto sa mga negosyante. Sa kasukwahi, ang pagpanguhag uhong ingong pasatiempo maoy popular nga tradisyon sa Sentral ug sa Sidlakang Uropa. Dili lang ang namuyo sa banika ang naikag sa pagpanguhag uhong. Daghang molupyo sa siyudad ang gustong mogugol sa ilang mga hinapos-sa-semana diha sa kakahoyan aron manguhag uhong. Ila kanang buhaton aron marelaks nila ang ilang lawas ug hunahuna—ug aron usab madugangan ang ilang pagkaon. Sa unsang paagi ang mga tawo manguhag uhong?

Ang tigpanguhag uhong subsob nga magsugod sayo sa buntag, sa dihang ang mga uhong presko pa. Sila maghinay paglakaw latas sa kakahoyan, nga mangita taliwala sa kasagbotan, mga lumot, o mga kahoy diin manubo ang mga uhong. Sila magsul-ob ug daan nga sinina, lig-on nga sapatos o botas, ug magbutag kapote diha sa bag nga ilang gikabiba engkasog moulan. Ang tigpanguhag uhong magpakitag konsiderasyon sa kinaiyahan ug busa maningkamot nga dili makapahinabog kadaot sa kalikopan, nga menosan gani ang kasaba nga lagmit makatugaw sa ihalas nga mga mananap.

Tan-awa! Nakakitag uhong ang usa ka tigpanguhag uhong. Siya miyuko ug, nga wala kana kupti, iyang gisusi kana aron sa pagtino kon kana makaon ba. Ang dagko lamang nga mga uhong ang iyang tan-awon kay niana lamang siya makaseguro sa matang niini. Human matino nga kini makaon, iya kining kuptan ug hinay sa punoan—dili gayod sa payong-payong—ug hinayhinayon kini pag-ibot. Dihadiha, iyang kuhaon ang nagtapot nga yuta o mga yamukmok ug abison ang parte nga gikaon sa ulod o nadaot. Ang iyang giabis gikan sa uhong iyang tabonan ug lumot o yuta. Iyang ibutang ang nahinloan na nga mga uhong diha sa iyang basket. Dili niya kini isulod sa plastik nga bag o butanganan tungod kay kon buhaton niya kana, ang uhong moaslom ug madaot sa dili pa gani siya makapauli.

Ang pagpanguhag uhong mahimong kalingawan usab ingong grupo. Usa ka Kristohanong ministro nag-ingon: “Manangyaw una kami ingong grupo, apan inigkahuman nag sangyaw, gusto namong magkauban sa pagpanuroy. Usahay kami moadto lang sa haduol nga kakahoyan ug mag-uban sa pagpanguhag uhong. Samtang mangita niana, among iestorya ang among mga eksperyensiya diha sa kanataran ug malingaw gayod kami.”

Kon Unsaon Pagluto ang Uhong

Ang uhong daghag gamit diha sa pagpangluto. Ang ubang matang lamian ug puwedeng mahimong pangunang sangkap sa pagkaon. Pananglitan, daghang tawo ang gustong magprito ug payong-payong sa dagkong portobello nga uhong nga daw kana morag bistik o maghiwahiwa ug ordinaryong matang sa uhong ug gisalon kana uban sa mga utanon. Ang humot nga mga matang sa uhong mahimong itimpla sa nagkadaiyang mga potahe. Kon eksakto ang pagkabulad niini sa adlaw, ang uhong mahimong gamiton usab nga pangdiyeta o tinubdan sa sustansiya. Ang ubang mga matang gipabilhan tungod sa mga protina, bitamina, ug minerales niini.

Ang uhong dali rang madaot. Busa, kinahanglang lutoon dayon kini sa adlaw nga kini gipanguha. Sumala sa mga eksperto, ang dili-maayong pagkatipig nga makaong uhong mahimong makahilo. Kon dili nimo gustong kaonon dayon ang uhong, mahimong ibulad o esterilisahon nimo kini. Nianang paagiha mahimong itimpla nimo kini sa imong pagkaon sa tibuok tuig. Makakaplag ka ug dugang mga detalye diha sa reperensiyang mga basahon bahin sa pagpanguhag uhong.

Kinahanglang Magbantay

Kon wala ka pa gayod makapanguhag uhong sukad ug gusto nimong mosulay, hinungdanon kaayo nga manukiduki una ka. Susiha kon unsang makaon ug makahilo nga mga uhong ang manubo diha sa inyong dapit. Kat-oni ang pag-ila niana. Mahimong mangonsulta ka sa pipila ka eksperto, sama sa parmasista o sa usa ka eksperto bahin sa mga fungus. Ayaw gayod ibta ang uhong tungod lang kay kini nindot tan-awon o humot. Kon dili ka kaayo segurado kon unsang matanga sa uhong ang imong nakita, ayaw kanag ibta! Bisan ang usa lang ka makahilong uhong makadaot sa enterong potahe o makapahimo pa gani nianang peligrosong kaonon. Kon ikaw kasukaon o labdan ug ulo human makakaon ug potahe nga gisagolag uhong, pangonsulta dayon sa doktor.

Mosulay ka man o dili sa pagpanguhag uhong, makadayeg ka kanunay sa katahom niini. Ang pagbuhat niana magpahinumdom kanimo nga kining komplikado, hinungdanon, ug makapahingangha nga mga linalang wala motungha nga sulagma lamang. Sama sa ubang mga katingalahan sa kinaiyahan, kini naghatag ug pamatuod nga adunay maalamon ug mahigugmaon nga Maglalalang.—Genesis 1:11-13; Salmo 104:24.

[Footnote]

[Hulagway sa panid 26]

Morel

[Hulagway sa panid 26]

Shiitake

[Hulagway sa panid 26]

Portobello

[Hulagway sa panid 26]

Cremini