Nganong Daghan Kaayong Kabos Diha sa Usa ka Adunahang Kalibotan?
“ANG mga kabos kanunay nga anaa kaninyo,” miingon si Jesus niadtong unang siglo K.P. (Mateo 26:11) Daghan ang nag-ilaid sa kakabos sukad pa sa panahon ni Jesus hangtod karon. Apan nganong daghan kaayo ang nag-antos sa kakabos nga unta adunahan man kaayo ang kalibotan?
Ang uban nagtuo nga ang mga tawo nahimong kabos tungod sa ilang sayop nga mga desisyon. Lagmit mao kanay nahitabo sa uban. Kadtong adik sa makahubog nga ilimnon, droga, ug sugal mapildihan ug kuwarta ug kabtangan. Apan dili tanang kabos nabanlod nianang kahimtanga ingong resulta sa ilang sayop nga mga desisyon.
Daghan ang nawad-ag trabaho tungod sa mga kausaban sa palakat sa komersiyo. Daghang empleyado ang nahutdan ug tinigom tungod sa kalit kaayong pagtaas sa presyo sa mga tambal ug bayad sa pagpaospital. Ug dili sayop sa milyon-milyong kabos nga gipanganak sila diha sa pobreng mga nasod. Kasagaran, dili kontrolado sa mga kabos ang mga hinungdan sa ilang kahimtang, sama sa gipakita sa mosunod nga katin-awan.
Leksiyon Gikan sa Nahitabo Kaniadto
Sa unang bahin sa katuigan sa 1930, grabe gayod ang pagkahugno sa ekonomiya sa kalibotan, nga gitawag sa ulahi ingong Great Depression. Diha sa usa ka nasod, milyon-milyon ang nawad-ag trabaho ug libolibong pamilya ang nawad-ag puy-anan. Apan, bisan pag daghan ang gigutom niadtong panahona, daghan kaayong gatas ang gipangyabo sa mga mag-uuma ug gipugos sila sa mga opisyales sa gobyerno sa pagpatay sa milyon-milyong hayop sa uma.
Nganong giusikan man kini? Sumala pa sa mga prinsipyo sa ekonomiya, ang mga produkto sa uma ug ubang mga paninda kinahanglang ibaligya sa tuyo nga makaganansiya. Ang gatas, karne, ug mga lugas importante kaayo alang sa mga kabos. Apan kon kining mga pagkaona dili ikabaligyag mahal, kini giisip nga walay pulos ug angayng ilabay.
Kay walay makaon, ang mga tawo nagrayot diha sa mga siyudad. Ang ubang mga molupyo, kay dili makapalit ug pagkaon para sa ilang mga pamilya, nanghold-ap sa uban aron mailog ang ilang pagkaon. Ang uban nagutman. Kini nahitabo didto sa Tinipong Bansa. Sa dihang nagsugod ang Great Depression, ang gamhanang sistema sa ekonomiya sa maong nasod wala makatagana sa panginahanglan sa mga tawo nga gamay kaayog kinitaan. Imbes tagan-an ang tanang lungsoranon ug pagkaon, puy-anan, ug trabaho, ang sistema sa ekonomiya nag-isip sa maong mga panginahanglan nga dili ingon ka importante sa pagpangitag mas daghang sapi.
Ang Kahimtang Karon
Ang ekonomiya sa kalibotan naulian human sa Great Depression, ug morag daghan ang mas adunahan ug lig-on ug kahimtang sa panalapi karon kay kaniadto. Apan bisan pa niining daghan kaayong salapi, ang mga kabos walay tsansa sa pagpauswag sa kahimtang sa ilang kinabuhi. Kay komon na man kaayo ang mga balita bahin sa kagutom ug kakabos, gipul-an na ang uban sa pagbasa bahin niini. Apan, kon ang mga kagiw magutman tungod sa gubat, kon ang mga suplay nga pagkaon mangadunot tungod sa pagmaniobra sa politika, ug kon patas-an sa komersiyo ang presyo sa importanteng mga palitonon mao nga ang mga kabos dili na makaarang sa pagpalit niini, nan resulta kini sa kawalay katakos sa usa ka sistema sa pag-atiman sa pobreng mga sakop niini. Gipasagdan sa tibuok-kalibotang sistema sa ekonomiya ang milyon-milyong kabos.
Ang tinuod, bisan unsang sistema sa ekonomiya nga minugna sa tawo dili bug-os nga makatagana sa materyal nga mga panginahanglan sa tanang tawo. Mga 3,000 ka libo ka tuig kanhi, usa ka tawo nga maayong maniid sa kinabuhi mihinapos: “Ako mibalik aron makita ko ang tanang buhat sa pagpanglupig nga ginabuhat ilalom sa adlaw, ug, tan-awa! ang mga luha niadtong mga gilupigan, apan sila walay maghuhupay; ug sa mga nanglupig kanila diha ang gahom, mao nga sila walay maghuhupay.” (Ecclesiastes 4:1) Niining panahon sa materyal nga kaabunda, nagdagsang gihapon ang dili-makataronganong mga palakat sa ekonomiya.
Milyon-milyon karon dili makahaw-as gikan sa bung-aw sa kapobrehon. Bisan pa niana, daghang tawo ang nakakat-on sa pagsagubang sa ilang kakabos sa malamposong paagi. Sila usab adunay paglaom nga makatagamtam ug maayong kinabuhi sa umaabot.
[Kahon sa panid 5]
Ang Pagpangamas nga Mabuhi
Sa iyang librong The Working Poor—Invisible in America, ang awtor ug magsusulat nga si David K. Shipler naghatag kanato ug ideya sa kahimtang sa ubang mga tawo sa Tinipong Bansa nga nameligrong mahimong kabos: “Ang usa ka gubaong apartment makapasamot sa hubak sa usa ka bata, nga kinahanglang ipatambal sa ospital, nga moresultag medikal nga bayranang dili mabayran, nga makadaot sa rekord sa pagpangutang, nga makapataas sa tubo sa utangon nga sakyanan, nga makapugos sa usa sa pagpalit ug mopalyar nga segunda manong sakyanan, nga makalangan sa inahan sa pag-abot sa hustong panahon sa trabahoan, nga tungod niini dili siya mahatagan ug taas nga posisyon ug busa dili motaas ang iyang suweldo, nga tungod niini dili siya makabalhin sa laing maarang-arang nga apartment.” Ang bata ug ang iyang inahan kanunayng nameligro nga mag-ilaid sa tumang kakabos, bisan pag nagpuyo sila sa kinadatoang nasod sa kalibotan.
[Kahon sa panid 6]
Igo na ba ang Maayong mga Katuyoan?
Niadtong Nobyembre 1993, diha sa usa ka bilding sa gobyerno sa Washington, D.C., usa ka grupo sa mga opisyal nagkomperensiya sa pagsulbad sa usa ka bug-at nga problema. Kay may pondo nga milyon-milyong dolyar, ang maong mga opisyal gustong motabang sa mga tawo sa Tinipong Bansa nga walay mga puy-anan. Samtang nagkomperensiya sila, dihay mga polis, bombero, ug medikal nga mga kawani nga nagtapok sa hunonganan sa bus atbang sa bilding. Gisakay sa ambulansiya ang lawas sa usa ka babayeng walay puy-anan. Siya namatay atbang sa bilding sa U.S. Department of Housing and Urban Development (HUD), ang ahensiya sa gobyerno nga maoy gisangonan sa pagtabang sa mga tawong walay puy-anan.
Sa ulahi, giinterbiyo sa reporter sa The New York Times ang usa ka empleyado sa HUD, nga nagkomento bahin sa daghang sakyanan ug kawani sa emerhensiya nga tua didto sa dapit diin nakit-an ang patayng babaye: “Matingala ka sa kadaghan sa gustong motabang sa dihang mamatay ang usa ka tawo, apan wala siyay nadawat bisag gamayng tabang sa buhi pa siya.”
[Hulagway sa panid 4, 5]
Usa ka inahan nahadiindiin uban sa iyang tulo ka anak panahon sa Great Depression sa katuigan sa 1930
[Credit Line]
Dorothea Lange, FSA Collection, Library of Congress
[Hulagway sa panid 6, 7]
Sa mga pabrika nga sama niini, ang aberids nga suweldo maoy $14 ang bulan ug ang mga trabahante mapugos sa pagtrabahog 70 ka oras matag semana
[Credit Line]
© Fernando Moleres/Panos Pictures