Gagmayng Mutya sa Niihau

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA HAWAII

PANAHON sa tingtugnaw, ang dagkong mga balod sa bagyo mohapak sa kabaybayonan sa “Di-Pasudlang Isla” sa Hawaii, ang Niihau. Ibanlas diha sa ubang mga baybayon niini ang labihan ka daghang gagmay nga mga kinhasong hilahila. Ang Niihau maoy kinagamyan sa pito ka isla sa Hawaii nga gipuy-ag mga tawo, nga may gidak-on lamang nga 180 kilometro kuwadrado. Busa haom ra usab nga makita dinhi sa isla, nga naporma sa pagbuto sa bolkan, ang pipila sa kinagamyang mga mutya sa kalibotan, ang matahom nga mga kinhason.

Kining islaha patag ug tagsa rang ulanon, dili sama sa kinadul-ang isla niini ang Kauai nga may gilay-on nga 27 kilometros paamihanan-sidlakan. Apan nganong gitawag man kinig Di-Pasudlang Isla? Kay kini pribado ug di pasudlag mga bisita. Ang mga molupyo dinhi mabuhi nga silasila ra, ug wala gani silay planta sa koryente, sistema sa tubig, tindahan, ug post office. Sa ilang paningkamot nga mapreserbar ang ilang kultura, gigamit sa mga 230 ka lumad nga nanimuyo dinhi ang ilang Hawaiianong pinulongan. Kon dili sila mag-atimag mga karnero ug baka, ang kadaghanan kanila manginabuhi pinaagi sa gagmayng mga kinhason.a

Panahon sa init nga mga bulan sa tingtugnaw sa Hawaii, daghang pamilya ang mamaktas o magbisikleta diha sa abogong kadalanan padulong sa hinlo ug batoong mga baybayon aron manginhas sulod sa daghang oras kada adlaw. Dayon paughon nila ang ilang kuha diha sa landong. Sa ulahi, ila kanang pilian, tuhogon, ug himoong nindot nga mga kulentas. Diha sa mas lunhawng mga isla, ang kadaghanang kulentas ginama sa mga bulak, apan sa Niihau, mga kinhason.

“Mga Mutya” sa Dagat

Ang mga kinhason dugay nang gigamit isip mga alahas sa Hawaii. Sa ika-18ng siglo, ang mga maglalawig sama kang Kapitan James Cook, nakakaplag dinhi ug mga dayandayan nga gama sa kinhason ug nagsulat sila bahin niini diha sa ilang lagbok. Nagdala usab silag mga sampol, ug lagmit ang uban niini gikan sa Niihau. Sa paglabay sa panahon, ang makabibihag nga mga kulentas sa Niihau gigamit sa hamiling mga babaye, mga mananayaw, ug bisan gani sa harianong mga tawo sa Hawaii. Sa ika-20ng siglo, tungod sa mga tindahag sobenir, mga turista, ug mga sundalong miagi sa Hawaii panahon sa Gubat sa Kalibotan II, kining espesyal nga mga mutya nailhan usab sa daghang kayutaan. Sa pagkakaron, ang matahom nga mga kulentas nga kanhi gidayandayan sa hamiling mga tawo sa Hawaii gigamit na usab sa mga tawong ganahan niini diha sa daghang nasod.

Ang mga kinhason nga kasagarang himoong mga kulentas sa Niihau gitawag ug momi, laiki, ug kahelelani sa Hawaiianong pinulongan. Dili lalim alang sa mga tiggama, nga sagad mga babaye, ang pagpailin-ilin sa kolor ug disenyo niini. Makutihon kaayo nilang tuhogon ang mga kinhason aron magama ang nindot kaayong mga kulentas. Gamiton nila ang 20 ka matang sa sinawon ug linginong mga kinhason nga momi nga naggilakgilak sa kaputi o dagtom nga brawon. Kon ang sinawon nga momi, nga may kagamyon nga diyes milimetros, tuhogon sa estilo nga Lei Pikake, kini samag kulentas sa humot nga puting jasmin.

Ang mga pangasaw-onon sa Hawaii sagad magkulentas ug laiki. Kini maoy daghang tinuhog sa naggilakgilak nga mga kinhason nga samag mga lugas sa humay. Kining sinawong mga kinhason lainlaig kolor sama sa purong puti, krema, dalag, ug badlis-badlis nga brawon. Ang mga kinhasong kahelelani, nga lagmit gisuon sa ngalan sa usa ka pangulo sa Hawaii kaniadto, may kagamyon nga 5 milimetros. Lisod kaayong tuhogon ning kinhasona kay daling mabuak ug pormag turbante, ug kini ang kinamahalan. Lainlain ang kolor niini, sama sa luto nga pagkabayolet ug sanag nga pink, nga talagsa rang makita. Mas mahal kinig tulo ka pilo kay sa ubang mga kolor.

Ang Paggamag Kulentas sa Niihau

Sa dihang makapili nag disenyo ang tiggama, iyang kuhaag balas ang mga kinhason ug buslotan kana gamit ang talinis kaayong tusok. Bisan unsaon niyag amping, daghan gihapon ang mabuak. Busa daghang ekstrang kinhason ang gikinahanglan aron makahumag usa ka kulentas, mao nga dangtan kinig daghang tuig! Tuhogon niya kinig hilo nga naylon nga gipagahiag papilit o talo. Kasagaran ilang ikabit ang kinhason nga morag butones sama sa saroksarok o puka diha sa isigkatumoy sa tinuhog, ug dayon ilang idugang ang usa o duha ka sigay.

Kon unsa ka daghan ang klase sa mga kinhason, ingon usab niana ka daghan ang estilo sa pagtuhog niana. Anaa ang naandang estilo nga usa ra ka tuhog sa kulentas nga momi nga may gitas-ong 150 ngadto sa 190 sentimetros. Anaa usab ang ingog-pisi nga kulentas sa gituhog nga ginatos ka gagmayng kahelelani, ug ang mga garlan nga kuti kaayong pagkadisenyo, nga ang uban niini gisagolan pag mga liso. Busa kuti, dugay, ug makasakit sa mata ang paghimog mga kulentas. Apan ang mamugnaon ug mapailobong mga tiggama sa Niihau kanunayng makahimog makutihon ug matahom kaayong mga kulentas. Talagsaon ang matag usa niini, mao nga ang pipila mokantidad ug libolibo ka dolyar, nga motumbas sa hamiling mga mutya ug kabilin nga mga alahas.

Ang Niihau diyutay ra tuod ug mga tanom, pipila ray nanimuyo, ug nahilit gikan sa ubang mga isla sa Hawaii. Apan tungod sa batid nga mga tighimog kulentas niini, ang mga tawong nagpuyo halayo sa init nga kabaybayonan sa Niihau, makapahimulos gihapon sa katahom sa mga bahandi niining “Di-Pasudlang Isla.”

[Footnote]

[Hulagway sa panid 24, 25]

Nagliyoklikok nga disenyo sa mga kinhasong “momi”

[Credit Line]

© Robert Holmes

[Hulagway sa panid 25]

Ang ugang mga kinhason pilian, tuhogon ug himoong matahom nga mga kulentas

[Picture Credit Line sa panid 24]

© drr.net