Ang Macadamia Nut—Lamiang Pagkaon sa Australia

ANG usa ka tigdukiduki bahin sa mga tanom (botanist) nga si Walter Hill mabalak-ong nagtan-aw sa iyang batan-ong asistant. Ang batan-on nakakaog nut gikan sa usa ka matang sa kahoy nga bag-ong nadiskobrehan diha sa bagang kalasangan sa habagatan-sidlakang Queensland, sa Australia. Nabalitaan ni Hill nga ang nut makahilo. Apan ang batan-on wala maunsa. Hinunoa, gilamian siya niana. Busa, mitilaw si Hill ug gilamian sab siya. Sa wala madugay, nagpadala na siyag mga binhi sa macadamia ngadto sa iyang mga higala ug sa mga botanist sa ubang nasod.a

Karon, mga 150 ka tuig sukad niadto, ang macadamia nut popular na kaayo sa tibuok kalibotan. Ang magasing Chronica Horticulturae nagsaysay: “Ang macadamia giisip nga usa sa labing lamian nga nut sa kalibotan tungod sa talagsaong kalami, pagkakagumkom, ug kremahong kolor niini.” Dili ikatingala nga ang macadamia nut mao ang labing inila nga lokal nga pagkaon sa Australia!

Lisod Buk-on

Dunay daghang evergreen nga punoan sa macadamia diha sa sidlakang kabaybayonan sa Australia nga duol sa tropiko. Ang duha sa siyam ka matang niini mamungag makaon nga nut, nga adunay lanotong pakpak; brawon, linginong tipaka, ug ingog holin kadako, kremag-kolor nga liso.

Apan ang gahi nga tipaka niini lisod buk-on.b Ang mga Aborigine naggamit ug bato sa pagbuak niini. Si John Waldron, nga usa sa unang mga nananom niini, naggamit ug martilyo ug salsalan. Gani, pinaagi niining simple nga mga himan, nakabuak siyag mga walo ka milyong nut sulod sa 50 ka tuig. Mahimo ba nga makina ang mobuak niini? Ang unang mga disenyo sa makina wala magsilbi kay kadaghanan sa liso mabungkag. Apan sa ngadtongadto nakaimbento silag mas maayong mga makina.

Ang laing problema naglangkit sa pagpadaghan niini. Kon itanom ang mga nut gikan sa maayog-klaseng mga kahoy, sagad kini mopatunghag dili maayong bunga. Gisulayan usab ang pag-graft niini, apan wala molampos. Tungod niining mga problemaha, temporaryong nahunong ang pagpananom ug macadamia, hangtod nga nakakaplag ug solusyon ang mga taga-Hawaii. Sa wala madugay, sila nay nagsuplay sa 90 porsiyento sa macadamia nut sa kalibotan. Dili ikatingala nga nailhan kana ingong Hawaiian nut.

Dayon, sa katuigan sa 1960, ang mga tigpananom sa Australia “nananom ug macadamia aron ibaligya,” nga nagsunod sa mga pamaagi nga gigamit sa Hawaii. Ingong resulta, ang lokal nga industriya miuswag pag-ayo nga sa pagkakaron ang Australia na ang nagpatungha ug mga 50 porsiyento sa macadamia nut sa kalibotan. Gipananom usab kini sa Africa, Asia, ug Central America.

Pagsuroy sa Usa ka Plantasyon sa Australia

Ang magsusulat sa Pagmata! miduaw kang Andrew nga usa ka tigpananom ug macadamia duol sa lungsod sa Lismore, New South Wales. “Magtanom mig lainlaing matang sa macadamia sa matag pipila ka tudling aron makapatungha mig laing matang,” miingon si Andrew. Nasayran sa magsusulat nga mga 80 porsiyento sa milyonmilyong punoan sa macadamia sa Australia maoy mga maayog klase nga gipili sa mga breeder sa Hawaii. Apan, ang mga breeder karon sa Australia naghimog cross-breeding gamit ang mga macadamia nga nanubo sa lasang aron makapatungha silag mas maayong klase.

Sa pagtan-aw namo sa mga punoan sa macadamia, among nakita ang mga pungpong sa gatosan ka nut nga nagbitay samag gagmayng bola. Ang mga nut mogulang sulod sa unom ka bulan ug dayon mangahulog. Among namatikdan nga may lungag ang pipila sa nangahulog nga nut. “Ang mga ilaga makabuak sa tipaka niana sulod lang sa otso segundos,” matod ni Andrew. “Ang mga baboy ihalas ganahan usab ug macadamia nut.” Sa unahan, si Andrew mihunong ug gisindol ang nut nga nalubong ug diyutay. “Makadaginot na ko ani ug tulo ka sentimos,” mapahiyomon siyang miingon. Daghang tigpananom ang mag-ani sa nut ginamit ang espesyal pagkadisenyong makina nga dunay drum ug mugbong plastik nga mga tudlo-tudlo nga maoy mokuha sa nangahulog nga nut. Dayon, ang mga nut pakpakan ug lainlainon. Human niana, dad-on kini ngadto sa pabrika diin kini panitan, klase-klasehon, ug ipadala ngadto sa mga komprador.

Lamian ug Makaayo sa Lawas!

Sa hapit nang matapos ang among pagsuroy, nangaon mig macadamia. Gilamian kaayo mi niana. Apan, makaayo ba kini sa lawas? Ang lana niini (kadaghanan monounsaturated, o maayong lana) “sagad molapas sa 72%, nga daghan kaayo kon itandi sa ubang nut nga adunay lana,” matod pa sa usa ka report sa gobyerno bahin sa pagpananom ug macadamia. Sumala sa di pa dugayng mga pagtuon, ang pagkaon ug kasarangang gidaghanon niini makapamenos sa dili-maayong matang sa kolesterol ug sa triglyceride ug makapaus-os sa presyon sa dugo.

Daghan ang ganahan mokaog macadamia nut nga gisagol sa tsokolet, biskuwit, o ice cream. Ang uban gustong mokaon niini nga sinangag, tinimplahag asin, o gikan mismo sa tipaka niini. Bisag unsa pay ilang gusto, kadaghanan dili gayod mapul-an niana.

[Mga footnote]

[Kahon sa panid 23]

ANG TIPAKA GIGAMIT SA PAGPATUNGHAG ELEKTRISIDAD

Ang gahi kaayong tipaka sa macadamia nut mahimong gamiton nga fuel sama sa brawon nga karbon. Busa, ang usa ka kompaniya sa koryente sa Australia naggamit sa mga tipaka sa pagpatunghag elektrisidad alang sa mga pabrika nga nagproseso sa nut ug alang sa mga konsumedor. Ang maong planta mao ang unang proyekto sa Australia nga naggamit sa tipaka sa pagpatunghag elektrisidad, ug mahimong modaghan pa ang masuplayan niana samtang magkadaghan ang mananom ug macadamia.

[Hulagway sa panid 23]

Ang mga tigpananom sa Australia mananom ug libolibong punoan matag tuig

[Picture Credit Line sa panid 23]

All photos pages 22 and 23: Australian Macadamia Society