Mga Batan-on Nangutana

Naadik ba Ko sa Elektronikong Himan?

Sa unsang paagi managsama kining tulo ka batan-on?

“Ganahan kaayo kong magtext! Wala na gyoy makalabaw ani. Mao na ni akong kinabuhi.”—Alan.a

“Gipalitan ko ni Mama ug TV para sa akong kuwarto, ug nalipay kaayo ko! Sa gabii, imbes matulog, mamulaw ko sa pagtinan-aw niana. Mas gusto nakong motan-awg TV kay sa makig-uban sa pamilya ug mga higala.”—Teresa.

“Sa una, bisag asa ko o bisag unsay akong gibuhat, magsige kog hunahuna kon duna bay nag-post sa akong Web page. Kon makamata ko sa gabii, mag-Internet dayon ko. Pirme kong mangitag higayon nga ma-update nako ang akong blog.”—Anna.

Para nimo kinsa niining tulo ka batan-on ang adik sa elektronikong himan?

□ Alan □ Teresa □ Anna

SA TIN-EDYER pa ang imong ginikanan, TV ug radyo ang komon nga elektronikong himan. Niadtong panahona, ang telepono para ra gyod sa tawag ug dili madaladala. Kinaraan ba kaayo kanang paminawon? Mao kanay hunahuna sa usa ka batan-on nga ginganlag Anna. “Ang akong ginikanan nagdako sa panahon nga wala pay modernong mga himan,” matod niya. “Ila pa lang giestudiyohan karon kon unsaon paggamit ang ubang feature sa ilang cell phone!”

Karong adlawa, pwede kang tawgan, maminaw ug musika, motan-awg salida, magdula, mag-email sa imong mga higala, mokuhag letrato, ug mag-Internet—pinaagi sa usa lang ka himan nga imong madaladala sa imong bulsa. Kay komon na kaayo ang mga kompiyuter, cell phone, TV, ug Internet, maghunahuna ka tingali nga okey ra nga pirme kanang gamiton. Apan, ang imong ginikanan maghunahuna tingali nga naadik ka na niana. Kon mao, ayawg ibalewala ang ilang kabalaka. “Kon ang usa magahatag ug tubag sa usa ka butang nga wala pa niya madungog,” miingon ang maalamong hari nga si Solomon, “kana maoy kabuangan sa iyang bahin.”—Proverbio 18:13.

Nahibalo ka ba kon nganong nabalaka ang imong ginikanan? Tubaga ang mosunod nga mga pangutana aron masusi nimo kon naadik ka ba sa elektronikong himan.

‘Naadik ba Ko?’

Ang usa ka ensiklopedia naghubit sa pagkaadik ingong “nabatasan nga pagsublisubli sa hinobrang panggawi nga lisod mahunong o dili gustong hunongon sa usa ka tawo, bisan pa sa makadaot nga epekto niini.” Base niana nga kahubitan, ang tulo ka batan-on nga gihisgotan sa sinugdan niining artikuloha naadik sa elektronikong himan. Komosta sa imong bahin? Tan-awa sa ubos ang lainlaing bahin sa maong kahubitan. Basaha ang komento sa uban, ug tan-awa kon duna ka bay nasulti o nabuhat nga sama niana. Dayon isulat ang imong tubag.

Dili-makontrolar nga panggawi. “Mogugol kog daghang oras diha sa elektronikong mga dula. Gamay na lang kog kinatulgan ug mao na lang nay pirme nakong hisgotan. Ginalain nako ang akong kaugalingon gikan sa among pamilya ug magsige na lang kog dula.”—Andrew.

Para nimo, pila ka oras matag adlaw ang angay nimong igugol sa paggamit ug elektronikong himan? ․․․․․

Para sa imong ginikanan, pila lang ka oras ang angay nimong igugol? ․․․․․

Pila ka oras matag adlaw ang imong gigugol sa pag-text, pagtan-awg TV, pag-upload ug mga letrato ug pagkomento diha sa Web site, pagdula, ug uban pa? ․․․․․

Human nimo matubag ang mga pangutana, makaingon ka ba nga sobra ra ang imong paggamit ug elektronikong himan?

□ Oo □ Dili

Maglisod paghunong o dili gustong mohunong. “Pirme ra kong makit-an sa akong ginikanan nga mag-text ug giingnan ko nila nga naghinobra na ko. Apan kon ikomparar sa ubang batan-on, panagsa ra kong mag-text. Aw, kon itandi sa akong ginikanan, mas subsob kong mag-text. Apan nganong ikomparar man ko nila—40 anyos na sila ug ako 15 anyos pa lang.”—Alan.

Giingnan ka ba sa imong ginikanan o mga higala nga sobra ra ang panahon nga imong gigugol sa elektronikong himan?

□ Oo □ Dili

Dili ka ba gustong mohunong o dili ka makakontrolar sa imong paggamit niana?

□ Oo □ Dili

Makadaot nga epekto. “Ang akong mga higala magsigeg text—bisan samtang nagdrayb. Peligroso kaayo kana!”—Julie.

“Sa dihang may cell phone na ko, magsige kog tawag o text. Wala na koy laing mahimo. Nadaot ang akong relasyon sa among pamilya ug sa pipila nako ka higala. Karon akong namatikdan nga sa dihang mag-estorya mi sa akong mga higala, sila kanunayng moingon: ‘Taym sa. Mo-reply sa ko.’ Usa na ka hinungdan nga dili kaayo ko suod nila.”—Shirley.

Mobasa ka bag text message o mag-text samtang nagdrayb o anaa sa klase?

□ Oo □ Dili

Samtang nakig-estorya sa pamilya o mga higala, kanunay ka bang mo-reply ug e-mail, text message, o motubag sa cell phone?

□ Oo □ Dili

Nakuhaan ba ang imong oras sa pagkatulog o nabalda ang imong pagtuon tungod sa paggamit ug elektronikong himan?

□ Oo □ Dili

Pagkahimong Balanse

Kon naggamit kag elektronikong himan sama sa kompiyuter, cell phone, o uban pa, isukna sa imong kaugalingon ang upat ka pangutana sa ubos. Ang pagsunod sa tambag sa Bibliya ug sa pipila ka simpleng mga lagda motabang kanimo nga dili maadik niana ug makalikay sa kadaot.

1. Unsay mensahe? “Pun-a ang inyong hunahuna sa mga butang nga maayo ug angayng daygon, sa mga butang nga matuod, hamili, matarong, putli, matahom, ug halangdon.”—Filipos 4:8, Maayong Balita Biblia.

Buhaton Hupti ang maayong komunikasyon tali sa mga higala ug pamilya, ug ipaambit ang makapadasig nga mga balita ug komento.—Proverbio 25:25; Efeso 4:29.

Dili buhaton Ayaw pagpakaylap ug makadaot nga tabi, pagpadalag law-ay nga mga text message o letrato, o pagtan-awg bastos nga mga video o salida.—Colosas 3:5; 1 Pedro 4:15.

2. Kanus-a ko naggamit niana? “Adunay tinudlong panahon alang sa tanang butang.”—Ecclesiastes 3:1.

Buhaton Pagtakda ug limitasyon sa panahon nga imong igugol sa pagtawag ug pagtubag sa cell phone, pag-text o pag-reply sa text, pagtan-awg salida, o pagdula. Agig pagtahod, patya ang imong cell phone panahon sa importanteng mga okasyon, sama sa tigom alang sa pagsimba. Mahimo kang mo-reply inigkahuman.

Dili buhaton Ayawg tugoti nga tungod sa elektronikong himan makuhaan ang panahon nga imong gigahin para sa mga higala ug pamilya, pagtuon, o sa espirituwal nga mga kalihokan.—Efeso 5:15-17; Filipos 2:4.

3. Kinsay akong gikauban? “Ayaw pagpahisalaag. Ang daotang pakig-uban makadaot sa mapuslanong pamatasan.”—1 Corinto 15:33.

Buhaton Gamita ang elektronikong himan sa pagpalig-on sa imong relasyon sa mga tawo nga magdasig kanimo sa pag-ugmad ug maayong mga hiyas.—Proverbio 22:17.

Dili buhaton Ayawg limbongi ang imong kaugalingon—imong masundog ang mga sukdanan, pinulongan, ug panghunahuna niadtong imong gikauban pinaagi sa e-mail, text message, TV, video, o Internet.—Proverbio 13:20.

4. Unsa ka taas ang panahon nga akong gigugol? ‘Tinoa ang mas hinungdanong mga butang.’—Filipos 1:10.

Buhaton Irekord kon unsa ka taas ang panahon nga imong gigugol sa paggamit ug elektronikong himan.

Dili buhaton Ayawg ibalewala ang komento sa imong mga higala o sa imong ginikanan kon sila moingon nga sobra ra ang panahon nga imong gigugol niana.—Proverbio 26:12.

Maylabot sa balanseng paggamit sa elektronikong himan, si Andrew, nga gihisgotan ganina, nakahinapos: “Ang elektronikong mga himan makalingaw, apan ayaw paggugol ug taas nga panahon niana. Akong nakat-onan nga dili maayong tugotan ang teknolohiya nga mopalayo kanako sa pamilya ug mga higala.”

Ang ubang mga artikulo gikan sa seryeng “Young People Ask” makita diha sa Web site nga www.watchtower.org/ype

[Footnote]

[Kahon/Mga hulagway sa panid 25]

KON UNSAY GISULTI SA UBANG BATAN-ON

“Ingnon ko sa akong ginikanan, ‘Amo na lang kahang ihigot sa cell phone ang imong kamot!’ Sa sinugdan, magkatawa lang ko, apan sa ulahi akong naamgohan nga seryoso diay sila. Karon ako nang limitehan ang akong pag-text, ug mas malipayon ko!”

“Sa una, pirme kong mangitag higayon nga maka-Internet aron masusi kon duna ba koy message. Napasagdan na nako ang akong homwork ug ubang tun-anan. Karon nga ako na kanang gilimitehan, morag nakaginhawa kog luag. Kinahanglan ra gyod diay nga mahimong balanse.”

[Mga hulagway]

Jovarny

Mariah

[Kahon sa panid 26]

“NAADIK KO SA USA KA SOCIAL-NETWORKING-SITE”

“Pipila ka tuig kanhi, ang among pamilya namalhig pinuy-anan. Gusto nakong makigkontak kanunay sa akong mga higala, ug ila kong gi-invite nga moapil sa usa ka photo-sharing site. Morag maayo kaayo kana. Mga kaila lang nako ang akong kaestorya, busa unsa may daotan niana?

“Sa sinugdan, morag wala ray problema. Ako mag-Internet kas-a sa usa ka semana aron tan-awon ang letrato sa akong mga higala ug magbutang ug komento ug mobasa sa ilang komento sa akong mga letrato. Apan sa wala madugay naadik na ko niana. Wala ko kabantay nga nagsige na diay kog abli sa maong site. Sanglit pirme man kong naka-online, ang mga higala sa akong higala nakamatikod niana, ug ila pod kong gi-invite nga mahimo nilang higala. Aw, nahibalo na mo—ang usa ka higala moingon nga maayong amigohon kining batan-ona, busa ako siyang i-accept. Wala na ko makamatikod nga miabot nag 50 ang akong higala sa Internet.

“Sa wala madugay, magsige na lang kog hunahuna sa pag-Internet. Bisag nag-abli na ko sa maong Web site, maghunahuna ko kon kanus-a na sad ko makaablig balik niini ug makabutang ug bag-ong mga letrato. Ako mobasag mga komento, mag-post ug video, ug dili na ko kabantay sa oras.

“Gidangtag mga usa ka tuig ug tunga una ko makaamgo nga naadik na diay ko. Apan karon ako nang gilimitehan ang akong paggamit sa Internet ug gisentro ang akong pagtagad sa pagpakighimamat sa mga tawo nga sama nakog prinsipyo. Ang uban nakong mga higala dili makasabot sa akong gihimo, apan naleksiyon na ko.”—Ellen, 18.

[Kahon sa panid 26]

PANGUTAN-A ANG IMONG GINIKANAN

Basin lahi sa imong gidahom ang resulta kon makig-estorya ka sa imong ginikanan bahin sa kalingawan. “Kas-a nagduda si Papa nga dili maayo ang musika sa usa sa akong mga CD,” matod pa sa usa ka batan-on nga ginganlag Cheryl. “Ako siyang gihangyo nga paminawon namong duha ang CD. Misugot siya. Human niana, miingon siya nga okey ra diay!”

Sa ubos, isulat ang pangutana nga gusto nimong isukna sa imong ginikanan bahin sa elektronikong himan.

[Kahon sa panid 27]

ALANG SA MGA GINIKANAN

Ang imo bang anak naggugol ug taas kaayong panahon sa pag-Internet, sa pagpadala ug pagdawat ug daghang text message, o mas gusto niyang mamati sa iyang MP3 player imbes makig-estorya kanimo? Kon mao, unsay imong mahimo?

Aw, pwede nimong embargohon kana. Apan ayawg hunahunaa nga daotan ang tanang elektronikong himan. Kon buot hunahunaon, lagmit migamit ka usab ug elektronikong himan nga wala mabatoni sa imong ginikanan. Busa imbes embargohon dayon kana—gawas kon duna gyoy bug-at nga rason sa paghimo niana—nganong dili kini gamiton nga kahigayonan sa pagbansay sa imong anak sa paggamit sa iyang himan sa maalamon ug makasaranganong paagi? Sa unsang paagi nimo mahimo kana?

Pakig-estorya sa imong anak. Una, isulti ang imong mga kabalaka. Ikaduha, pamatii siya. (Proverbio 18:13) Ikatulo, paghimog praktikal nga mga solusyon. Ayaw pagpanuko sa pagtakdag mga limitasyon, apan magmakataronganon. (Filipos 4:5) “Sa dihang naproblema ko bahin sa pag-text,” miingon si Ellen nga gihisgotan ganina, “wala kuhaa sa akong ginikanan ang akong cell phone; hinuon, nagtakda silag mga lagda. Ang ilang paagi sa pagsulbad sa problema nakatabang nako nga mahimong balanse sa paggamit ug cell phone, bisag wala sila.”

Komosta kon mangulipas ang imong anak? Ayaw dayon paghunahuna nga gibalewala niya ang imong tambag. Hinunoa, magmapailobon ug hatagig higayon ang imong anak nga makahunahuna bahin niana. Hayan, uyon siya sa imong sugyot ug andam siyang mohimog mga kausaban. Daghang batan-on ang sama sa tin-edyer nga si Hailey, kinsa miingon: “Sa sinugdan nahiubos ko sa dihang giingnan ko sa akong ginikanan nga naadik ko sa kompiyuter. Apan sa ulahi, sa sige nakog hunahuna bahin niana, akong naamgohan nga husto sila.”

[Hulagway sa panid 27]

Gikontrolar ba nimo ang imong paggamit ug elektronikong himan, o ikaw ang gikontrolar niana?