Masada—Nganong Nahitabo Kadto?
“SA DUGAY nang panahon, maisog kong mga kauban, kita desidido sa pag-alagad dili sa mga Romano ni kang bisan kinsa kondili sa Diyos lamang . . . Umari kamo, samtang libre pa ang atong mga kamot sa paggunit sa espada . . . Magpakamatay kita sa dili pa kita mahimong mga ulipon ilalom sa atong mga kaaway, ug magdungan kita sa pagbiya niining kinabuhia ingong mga tawong gawasnon uban sa atong mga anak ug mga asawa!”
Kining pangagda tungod sa pagkawalay paglaom gitaho nga gihatag ni Eleazar, anak ni Jair (o Ben Ya’ir), sa mga tigpanalipod sa Masada. Kadto girekord sa unang-siglong manalaysay nga si Josephus diha sa iyang basahong The Jewish War. Nganong giawhag sa maong Hudiyong lider ang iyang mga kauban sa tiningbanay nga pagbuno ug paghikog, nga supak sa kasugoan sa Diyos? (Exodo 20:13) Labing importante, sa unsang paagi ang kasayoran bahin sa mga kahimtang makatabang kanimo sa pagpabiling-buhi niining mapintas nga kalibotan karong adlawa?
Ang mga Punyalan sa Masada
Una pa sa pag-ulbo sa Hudiyo nga pag-alsa sa 66 K.P., nahimutang ang garisong Romano sa Masada, usa ka kinutaan nga taluktok sa bukid duol sa Patayng Dagat. Bisag hilit nga lugar ang Masada, si Herodes nga Bantogan nagpatukod ug matahom nga palasyo sa tingtugnaw didto. Nagpatukod siya ug sistema sa tubig aron nga bisan ang mainit nga mga pagkaligo matagamtam. Labi pang kritikal, hinunoa, ubos sa okupasyong Romano ang kuta adunay dakong tipiganan sa mga armas. Sa dihang nagkainit ang mga sentimento batok sa mga Romano nga miokupar sa Palestina, ang mga armas nameligro nga mahulog ngadto sa mga kamot sa Hudiyonhong mga rebolusyonaryo. Ang usa niining grupoha mao ang Sicarii, nga nagkahulogang “mga punyalan,” nga gihisgotan sa Bibliya nga nalangkit sa pag-alsa.—Buhat 21:38.
Sa 66 K.P. nailog sa mga punyalan ang Masada. Uban sa ilang bag-ong nabatonang mga armas, sila mimartsa ngadto sa Jerusalem sa pagsuportar sa pag-alsa batok sa pagmando sa Roma. Ang pagpamatay sa Hudiyonhong mga rebolusyonaryo sa mga garisong Romano sa Masada ug sa Jerusalem maoy nakapukaw sa kasuko sa Romanong Imperyo batok sa ilang katagilungsod. Sa wala pa matapos ang 66 K.P., ang Romanong Ikanapulog-duha nga Lehiyon ubos ni Cestius Gallus mimartsa ngadto sa Judea ug nagkampo sa gawas sa Jerusalem. Giatake sa mga Romano ang siyudad gikan sa tanang kiliran ug giguba pa ang amihanang mga pundasyon sa templo. Sa kalit gisibog ni Gallus ang iyang mga sundalo ug sa walay dayag nga katarongan mibiya sa Judea. “Kon giantos lang unta niyag diyutay ang paglikos iyang masikop ang Siyudad dihadiha,” misulat ang nakasaksi nga si Josephus.
Apan wala pa matapos ang mga Romano. Upat ka tuig sa ulahi ang Romanong heneral nga si Tito mimartsa sa Jerusalem uban sa upat ka lehiyon.a Niining higayona ang tibuok siyudad nalaglag, ug ang Judea nailalom na usab sa mapig-ot nga pagmando sa Roma. Gawas sa Masada.
Desidido sa pagpildi niining kataposang pagsukol, gilikosan sa mga Romano ang kuta ug bagang padir nga bato ug walo ka padir nga bato nga mga kampo. Sa ulahi nagtukod sila ug hagdanan nga yuta paingon sa taluktok—ang hagdanan may gisangkarong 197 ka metros ug 55 ka metros! Sa ibabaw niana sila nagtukod ug torre ug nagbutang ug pangmaso aron malungag ang padir sa Masada. Panahon ray giagad sa dili pa mobaha ang Romanong mga sundalo ug ilogon kining kataposang kuta sa Judea!
Karong adlawa ang klarong porma sa mga kampong Romano, ang paglikos sa padir, ug ang dakong hagdanan maoy pamatuod kon sa unsang paagi natapos ang pag-alsa sa mga Hudiyo. Ang usa ka masangkarong arkeolohikal nga pagpangalot sa Masada natapos sa 1965. Mikomento bahin sa mga nakaplagan, ang The New Encyclopædia Britannica (1987) nag-ingon: “Ang mga hubit sa Romano-Hudiyo nga manalaysay nga si Josephus, nga sa maong panahon mao lamang ang detalyadong tuboran sa kasaysayan sa Masada, tukma kaayo.”
Apan sa dihang hapit nang mabungkag sa mga Romano ang padir, unsay reaksiyon sa mga punyalan sa pakigpulong ni Eleazar sa paghikog, nga anak ni Jair? Si Josephus nagrekord: “Gipatay sa tanan ang ilang mga pamilya; . . . unya, nagpilig napulo ka tawo pinaagig ripa nga maoy motiwas sa pagpatay sa nahibilin, ang matag usa mihigda tapad sa iyang asawa ug mga anak, ug dayon, gidupa ang iyang mga kamot diha kanila, nagpatara sa ilang mga liog ngadto sa mga lalaki nga mohimo sa masakit nga kaakohan.b Gipatay sa ulahi silang tanan, unya gisunod ang sama nga paagi alang sa usa ug usa kanila, . . . apan usa ka tigulang nga babaye, uban sa usa pa ka tawo . . . nakaikyas . . . Ang gidaghanon sa mga biktima maoy nuybe siyentos sayisenta, apil na ang mga babaye ug mga bata.”
Nganong ang pag-alsa sa Hudiyo natapos nga makalilisang kaayo? May kalabotan ba kini sa kinabuhi ug kamatayon ni Jesus sa Nazaret?
[Mga footnote]
a Diha sa Masada, nakaplagan sa mga arkeolohista ang gatos-gatos ka sensilyo nga may mga inskripsiyong Hebreohanon nga nagsaulog sa pag-alsa, sama sa “Alang sa kagawasan sa Sion” ug “Jerusalem ang Balaan.” Si Dr. Yigael Yadin diha sa iyang librong Masada misaysay: “Ang mga siklo nga among nakit-an naghawas sa tanang mga tuig sa pag-alsa, gikan sa tuig uno ngadto sa mismong talagsaong tuig singko, ang kataposang tuig nga gihimo ang siklo, nga katumbas sa tuig 70 AD sa dihang ang Templo sa Jerusalem gilaglag.” Tan-awa ang sensilyong anaa sa ibabaw.
b Sa estratehikong lugar duol sa usa sa mga ganghaan sa Masada, 11 ka tipak sa mga kolon nakit-an, nga dunay mubong angga nga Hebreohanon ang nasulat diha sa matag usa. Daghang mga eskolar nagsugyot nga tingali kini mao ang mga ripa nga gihisgotan ni Josephus. Ang sinulat diha sa usa niini mao ang “Ben Ya’ir,” nga nagkahulogang “anak ni Jairus.” “Ang nadiskobrehan ni Yadin sa mga ripa, lakip sa usa nga may ngalang Ben Jair diha niana, mao ang kahibulongang kompirmasyon sa asoy ni Josephus,” nag-ingon si Louis Feldman diha sa Josephus and Modern Scholarship.
[Hulagway sa hapin]
Masada—Pamatuod ba nga Miabot na ang Mesiyas?
[Hulagway sa panid 4]
Hudiyong sensilyo sa 67 K.P., nga naghisgot sa “Tuig 2” bahin sa gubat batok sa Roma
[Credit Line]
Pictorial Archives (Near Eastern History) Est.