‘Pagpugas Uban sa mga Luha ug Pag-ani Uban sa Kalipay’
Sumala sa giasoy ni Miyo Idei
“Mamatay na ako! Mamatay na ako! Tabang!” Ang akong amahan nanlimbasog sa pagsinggit. Ang iyang tingog midahunog sa midalagan ako pagawas sa balay. Tungang gabii kadto, ug ang akong amahan giatake sa kasingkasing. Midalagan ako ngadto sa akong uyoan, nga nagpuyo sa duol, apan sa pagbalik namo, dili na mailhan ang pulso ni Papa.
KANA nahitabo niadtong Disyembre 14, 1918. Sa 13 anyos, ako nahimong ilong tuwapos. Ang akong inahan namatay sa ako siyete anyos pa. Kay namatyan sa akong mga ginikanan sa linghod kaayong panuigon, ako misugod sa paghunahuna, ‘Nganong ang mga tawo mamatay man? Unsay mahitabo tapos sa kamatayon?’
Human ako makagraduwar gikan sa usa ka tunghaan alang sa mga magtutudlo, ako nahimong usa ka magtutudlo sa Tokyo ug nagtudlo sa Elementaryang Tunghaan sa Shinagawa. Sa ulahi, gipailaila ako sa usa ka kaila ngadto sa usa ka batan-ong ulitawo, si Motohiro, nga akong gipakaslan sa 22 anyos ako. Sa miaging 64 ka tuig, giambitan namo ang tam-is ug pait nga mga kasinatian sa kinabuhi. Sa wala madugay mibalhin kami sa Taiwan, nga niadto ilalom sa Hapones nga pagmando. Niadtong panahona wala ako maghunahuna nga makakaplag akog hinungdan sa kalipay nianang yutaa.
Pagkat-on sa Kamatuoran
Sa tingpamulak sa 1932, sa nagpuyo kami sa gawas sa Chiai sa sentral Taiwan, ang usa ka lalaking ginganlang si Saburo Ochiai miduaw kanamo. Gipunting niya nga ang mga tagna sa Bibliya nag-apil sa saad sa usa ka pagkabanhaw sa mga patay. (Juan 5:28, 29) Pagkatalagsaong palaaboton! Gusto kaayo nakong makita pag-usab ang akong inahan ug amahan. Tungod sa lohikal nga mga argumento niadto, makataronganong mga katin-awan, ug lig-ong Biblikanhong ebidensiya, ang iyang gipamulong may tagingting sa kamatuoran. Ang panahon daling milabay samtang gigugol namo ang tibuok adlaw nga naghisgot sa Bibliya. Kana kalit nahimong usa ka madanihong basahon alang kanako.
Sa wala madugay si Gng. Ochiai mibiya ug mipaingon sa laing dapit, nga nagbilin kanamo sa mga libro sama sa Creation, Harp of God, Government, Prophecy, Light, ug Reconciliation, nga ang tanan gipatik sa Watch Tower Bible and Tract Society. Ako nawili sa pagbasa kanila, ug samtang ako nagbasa, gibati ko ang agda nga isugilon sa uban ang akong gibasa. Kon si Jesus nagsugod sa iyang pagsangyaw diha sa iyang lungsod-natawhan nga Nazaret, nganong dili ko man sugdan sa dapit nga akong gipuy-an? Giduaw ko ang akong silingan sa tapad. Walay nagtudlo kanako kon unsaon pagsangyaw, mao nga ako nagbalay-balay uban sa akong Bibliya ug sa mga libro nga akong nabasa, nga nagsangyaw sa labing maayo nga akong naarangan. Maayo ang sanong sa mga tawo ug midawat ug mga magasin. Gihangyo ko ang Todaisha, sumala sa pagtawag sa Watch Tower Society sa Hapon niadtong panahona, nga padad-an akog 150 ka kopya sa pulyetong nag-ulohang The Kingdom, the Hope of the World, ug ako kanang gipanagtag.
Usa ka adlaw ang usa ka tawong nakadawat ug basahon misulti kanako nga ang polis miabot sa ako gayong paglakaw ug giilog ang mga libro. Sa wala madugay tapos niadto, upat ka tiktik ang mianha sa akong balay ug nag-ilog sa tanan kong libro ug mga magasin. Ang ilang gibilin mao lamang ang Bibliya. Sulod sa lima ka tuig, wala ako makahibalag sa katawhan ni Jehova, apan ang kalayo sa kamatuoran nagpabiling nagdilaab sa akong kasingkasing.
Dayon miabot ang Disyembre 1937! Duha ka colporteurs gikan sa Hapon miduaw kanamo. Kay natingala, ako nangutana: “Giunsa ninyo pagkahibalo bahin kanamo?” Miingon sila: “Ania dinhi mismo ang inyong ngalan.” Si Jehova nakahinumdom kanamo! Ang duha ka Saksi, si Yoriichi Oe ug si Yoshiuchi Kosaka, mibisikletag mga 240 kilometros gikan sa Taipei paingon sa Chiai sa daang mga bisikleta, uban sa ilang mga butang nga gitumpok sa likod. Samtang sila nakigsulti kanamo, gibati ko nga sama sa Etiopianhong eunuko nga nangutana: “Unsay makapugong kanako nga mabawtismohan?” (Buhat 8:36) Sa gabii sa ilang pag-abot, ang akong bana ug ako nabawtismohan.
Pag-atiman sa Nabilanggo nga mga Igsoong Lalaki
Niadtong 1939 ang mga pagdakop sa mga Saksi ni Jehova kalit milukop sa Hapon. Ang sunodsunod nga paglutos sa wala madugay nakaabot sa Taiwan. Sa Abril ang duha nga si Brader Oe ug Kosaka gidakop. Duha ka bulan sa ulahi kami gidakop usab. Sanglit ako usa ka magtutudlo, gibuhian ako sa sunod adlaw, apan ang akong bana gipriso sa upat ka bulan. Sa pagkagawas sa akong bana, kami namalhin ngadto sa Taipei. Kay kami niadto duolduol sa bilanggoan diin gihuptan ang duha ka igsoong lalaki, kadto napamatud-ang maayong kahikayan.
Ang Bilanggoan sa Taipei maoy usa ka bilanggoan nga guwardiyado kaayo ang mga binilanggo. Ako, nga nagdalag sinina ug pagkaon, miadto sa pagpakigkita sa mga igsoong lalaki. Una, si Brader Kosaka mitungha nga may usa ka guwardiya ug usa ka tiktik sa luyo sa 30-sentimetro-kuwadradong bentana nga may pinukot nga alambre. Luspad siya ug ang iyang mga ngabil pula samag preskong strawberries. Gitakboyan siya sa tesis.
Dayon si Brader Oe migawas nga may pahiyom sa iyang nawong, nga malipayong mipahayag nga balikbalik: “Maayo kay nakaanhi ka.” Kay ang iyang nawong dalag ug naghubag, gikomosta ko ang iyang panglawas. “Maayo ra man ko!” mitubag siya. “Maayo kaayo kining lugara. Walay kuting o bunhok. Makakaon pa gani kog pansit. Kining lugara nahisama usa ka villa,” matud niya. Ang polis ug guwardiya wala makapugong sa ilang katawa ug miingon: “Ay, dili gayod kita makapildi niining si Oe.”
Nabilanggo na Usab
Sa mga tungang gabii sa Nobyembre 30, 1941, pila ka adlaw tapos makauli ako gikan sa pagduaw sa mga igsoong lalaki, may kusog nga dukdok sa pultahan. Nakita ko ang samag-bukid nga mga anino sa mga kalo lahos sa modailos nga pultahang bildo. Naihap ko nga sila walo. Sila mga polis. Mipugos sila sa pagsulod sa among balay ug giukadyang ang tanang butang diha sa balay—apan tanan kawang. Tapos sa usa ka oras nga pag-ukadyang sa lugar, giilog nila ang pila ka album sa letrato ug gimandoan kami sa pag-uban kanila. Nahinumdom ako nga si Jesus gidakop sa tungang gabii. (Mateo 26:31, 55-57; Juan 18:3-12) Ang paghunahuna nga walo ka lalaki nag-usik-usik sa panahon bahin sa ginagmayng mga butang bahin kanamong duha nakapahimuot kanako.
Gidala kami ngadto sa usa ka dili-sinati nga tinukod nga dako kaayo ug ngitngit. Sa ulahi nasayran namo nga kadto ang Taipei Hichisei nga Bilanggoan. Kami naglingkod sa atubangan sa usa ka dakong talad-trabahoan, ug misugod ang pagsukitsukit. Sa balikbalik sila nangutana: “Kinsay inyong nailhan?” ug matag usa kanamo mitubag: “Wala akoy nailhan.” Unsaon man namo pagkaila sa mga igsoon sa dakong-yuta sa Hapon? Ang amo lang nailhan mao si Brader Oe ug Kosaka, ug among gitak-om ang among mga ngabil bahin sa ubang mga ngalan nga mahimong nadunggan namo nga dili direkta.
Sa wala madugay alas singko na sa buntag, ug ang duha ka tiktik nagdala kanako ngadto sa akong atob. Nadugaydugay una ako maanad sa bag-ong palibot. Sa unang panahon sa akong kinabuhi, nahibalag ko ang mga kuting. Kining gagmay nga mga mananap, nga may tuyong maningaon sa mga bag-ong abot, sa walay-hunong nagsamok kanako, nga wala maghilabot sa duha pa ka babaye sa atob—bisan pa sa akong pagpisat sa mga nanuol kanako. Sa kataposan ako mihunong ug gipasagdan sila sa pagpamaak kanako.
Ang among pagkaon maoy usa ka tasa sa lisohan pang linugawng humay, apan ang akong baba nagpadayon sa paghunahuna niana ingon nga bugas pa nga humay. Kauban sa linugaw mao ang diyutayng inasinan nga daikon (Hapones nga radish) nga mga dahon nga may balasbalas pa niana. Sa sinugdan, kay ang pagkaon baho man ug hugaw, ako dili makakaon niana, ug ang ubang binilanggo mianha ug mikaon niana. Siyempre, sa inanay ako mipahiuyon aron mabuhi.
Ang kinabuhi sa bilanggoan masulob-on. Sa usa ka okasyon, ako nakabati sa usa ka lalaki, kay gikatahapan nga usa ka espiya, nga nagsinggit sa sunodsunod nga adlaw tungod kay gisakit. Ako nakakita usab sa usa ka tawo sa sunod nga atob nga namatay sa kasakitan. Tungod kay kining tanan akong nakita, gibati ko sa dulot nga kinahanglang matapos kining daang sistema, ug ang akong paglaom sa mga saad sa Diyos nahimong labi pang lig-on.
Pagsukitsukit
Ako gipriso sa mga usa ka tuig ug gipailalom sa pagsukitsukit sa lima ka beses. Usa ka adlaw ang usa ka magsusumbong miabot sa unang panahon, ug ako gidala ngadto sa usa ka huot nga lawak sa pagsukitsukit. Ang unang butang iyang giingon mao: “Kinsa ang labaw, si Amaterasu Omikami [ang adlaw-diyosa] o si Jehova? Sultihi ako!” Naghunahuna ako sa makadiyut bahin sa kon unsaon pagtubag.
“Suginli ako kon kinsa ang labaw, kay kon dili bun-ogon ko ikaw!” misinggaak siya kanako.
Kalmado akong mitubag: “Sa sinugdanan mismo sa Bibliya, kini nahisulat, ‘Sa sinugdan gilalang sa Diyos ang langit ug ang yuta.’” Gibati ko nga dili na kinahanglan kadtong dugangan. Gitutokan lang niya ako sa nawong nga walay usa ka pulong ug dayon gibalhin ang ulohan.
Kon buot sabton, tungod sa unsa nga ako gibilanggo? Ang rekord sa eksaminasyon nag-ingon: “Gikahadlokan nga basin iyang mapahisalaag ang katilingban pinaagi sa iyang sinultihan ug mga lihok.” Kana ang hinungdan ako gibilanggo nga walay usa ka husay sa korte.
Si Jehova sa kanunay haduol nako samtang akong giantos kanang tanan. Sa kalulot ni Jehova, ako gitagan-an sa usa ka debulsang Kristohanon Gregong Kasulatan. Usa ka tiktik naglabay niana sa akong atob usa ka adlaw, nga miingon: “Tugotan ko ikaw nga magbaton niini.” Gibasa ko kadto kada adlaw sa punto nga nasag-ulo kon unsay akong gibasa. Ang maisogong mga panig-ingnan sa unang-siglong mga Kristohanon diha sa basahong Mga Buhat nahimong usa ka dakong tinubdan sa pagdasig. Ang 14 ka sulat ni Pablo naglig-on usab kanako. Naagoman ni Pablo ang hingaping paglutos, apan ang balaang espiritu kanunay nagpaluyo kaniya. Ang maong mga talaan naglig-on kanako.
Ako naniwang kaayo ug nahimong luya, apan gilig-on ako ni Jehova, kasagaran sa mga paaging wala damha. Usa ka Dominggo ang usa ka tiktik nga wala nako sukad mahibalag miabot nga may usa ka putos nga gilukot sa panyo. Gibuksan niya ang atob ug gidala ako sa gawas ngadto sa nataran. Sa pag-abot namo sa usa ka dakong kahoyng camphor, gibuksan niya ang putos. Tan-awa! Mga saging ug mga tinapay ang diha sa sulod. Giingnan niya ako sa pagkaon niana didto. Ang tiktik mikomento: “Kamong tanan maayo kaayong mga tawo. Bisan pa niana gitratar namo kamo niining paagiha. Gusto kong makagawas niining trabahoa sa dili na madugay.” Busa ang mga guwardiya ug mga tiktik nagsugod sa pagtratar kanako nga maluluton. Gisaligan nila ako ug gipahinlo ako sa ilang mga kuwarto ug gihatagan ako ug lainlaing matang sa pribilehiyadong trabaho.
Sa hinapos sa 1942, ako gipatawag sa usa sa mga tiktik nga nagdakop kanamo. “Bisan tuod takos ka sa sentensiya sa kamatayon, ikaw buhian karong adlawa,” mipahayag siya. Ang akong bana nakapauli na sa balay sa mga usa ka bulan una sa akong paggawas.
Pakig-uban na Usab sa mga Saksi
Samtang didto kami sa prisohan, ang Hapon mientra sa Gubat sa Kalibotan II. Dayon, sa 1945, among nadungog nga napildi ang Hapon sa gubat, ug among nabasahan diha sa mga mantalaan nga buhian na ang politikanhong mga binilanggo. Nasayod kami nga namatay si Brader Kosaka sa sakit sa sulod sa prisohan, apan nagpadala dayon akog mga sulat ngadto sa mga prisohan sa Taipei, Hsinchu, ug sa ubang siyudad ug nangutana kon diin na si Brader Oe. Bisan pa niana, wala akoy nadawat nga balos. Sa ulahi akong nasayran nga si Brader Oe gipatay pinaagig firing squad.
Niadtong 1948 kami nakadawat ug wala-dahoma nga sulat gikan sa Shanghai. Kadto maoy gikan kang Brader Stanley Jones, kinsa gipadala sa Tsina gikan sa Gilead, usa ka bag-ong natukod nga misyonaryong tunghaan sa mga Saksi ni Jehova. Si Jehova nahinumdom na usab kanako! Ako nalipay kaayo nga nakakontak niadto sa organisasyon ni Jehova. Pito ka tuig ang milabay sukad among nakita si Brader Oe. Bisan bug-os nag-inusara sa tanang panahon, ako nagsulti sa uban mahitungod sa maayong balita.
Sa dihang si Brader Jones miduaw kanamo sa unang panahon, kadto usa ka panahon sa pagsadya. Siya mahigalaon kaayo. Bisan pag wala pa kami sukad magkahibalag, gibati namo nga daw kami nagdawat sa suod kaayong paryente sa sulod sa among balay. Sa wala madugay human niadto, si Brader Jones mibiya aron mopaingon sa T’ai-tung, sa tabok sa kabukiran, uban sa akong bana ingong iyang maghuhubad. Sila mibalik tapos sa mga usa ka semana, nga sa maong panahon gihimo nila ang usa ka adlaw nga asembliya ug gibawtismohan ang mga 300 sa tribong Amis sa silangang baybayon.
Ang duaw ni Brader Jones makahuloganon sa laing paagi alang kanako. Ako nag-inusara sa pagsangyaw hangtod niadto. Ug sa maong panahon ang usa ka magtiayon, nga ang bana mao ang tag-iya sa among balay, nabawtismohan panahon sa duaw ni Brader Jones. Sukad niadto, sa daghang panahon naagoman ko ang kalipay sa paghimog mga tinun-an dugang sa kalipay sa pagmantala sa Gingharian. Sa ulahi mibalhin kami ngadto sa Hsinchu, diin si Brader Jones miduaw kanamo sa katulo, sa matag panahon tag-duha ka semana. Gikahimut-an ko gayod ang mapuslanong pakig-uban. Sa kataposang okasyon, siya miingon: “Sa sunod panahon, dad-on ko ang akong kauban, si Harold King.” Apan kadtong “sunod panahon” wala na gayod moabot, kay wala madugay human niadto silang duha gibilanggo sa Tsina.
Sa 1949, si Joseph McGrath ug si Cyril Charles, mga misyonaryo gikan sa ika-11ng klase sa Gilead, miabot sa Taiwan. Gipadako nila ang buluhaton sa Taiwan, nga gigamit ang among balay ingong ilang sentro sa mga kalihokan. Ang ilang mga panig-ingnan naglig-on kanako. Ugaling, tungod sa politikanhong kahimtang napugos sila sa pagbiya aron moadto sa Hong Kong. Wala ako makapugong sa akong mga luha samtang sila mibiya nga uban ang usa ka polis. “Ayaw paghilak, Miyo,” matud ni Joe. Siya midugang: “Salamat kanimo,” ug gihatag niya kanako ang iyang gamit-na-kaayong ballpen ingong handumanan.
Pagsugakod sa Pagbansay ug Bata
Ang akong bana ug ako walay anak, mao nga gisagop namo ang pag-umangkong babaye sa akong bana sa dihang siya upat pa ka bulan. Ang kinabuhi sa iyang inahan nameligro tungod sa hubak.
Sa 1952, si Brader Lloyd Barry, kinsa nag-alagad nga usa ka misyonaryo sa Hapon, miduaw sa Taiwan aron tinguhaon ang legal nga pag-ila sa mga buluhaton sa mga Saksi ni Jehova. Siya miestar sa amo ug midasig pag-ayo kanamo. Niadtong panahona ang among anak-babaye maoy 18 na ka bulan. Iyang gikugos siya ug gisukna siya: “Unsa ang ngalan sa Diyos?” Ako, nga natingala, nangutana kaniya: “Buot nimong ipasabot nga angay namong tudloan siya sa dihang siya bata pa kaayo?” “Oo,” siya mitubag nga lig-on. Dayon nakigsulti siya kanako bahin sa kahinungdanon sa pagbansay sa usa ka bata sukad sa linghod kaayong panuigon. Ang iyang mga pulong: “Siya usa ka gasa gikan kang Jehova alang sa imong kalingawan,” nahatisok sa akong alimpatakan.
Dihadiha, gisugdan ko ang pagbansay sa akong anak babaye, si Akemi, sa pag-ila ug paghigugma kang Jehova ug sa pagkahimong iyang alagad. Gitudloan ko siya sa phonetic nga mga simbolo, sugod sa tulo ka letrang e, ho, ug ba nga naglangkob sa pulong “Ehoba,” o Jehova, diha sa Hapones. Sa pag-abot sa dos anyos, siya makasabot na kon unsay akong isulti kaniya. Busa kada gabii sa dili pa siya matulog, asoyan ko siyag mga estorya sa Bibliya. Siya mamating maikagon ug mahinumdom kanila.
Sa dihang siya tulo ka tuig ug tunga, si Brader Barry miduaw pag-usab ug mihatag kang Akemi sa usa ka Bibliya nga sinulat diha sa inato nga Hapones. Siya naglibotlibot sa kuwarto nga dala ang Bibliya, nga nag-ingon: “Bibliya ni Akemi! Bibliya ni Akemi!” Dayon pila ka minutos sa ulahi, siya misiyaok: “Ang Bibliya ni Akemi walay Jehova! Dili ko gusto kini!” Iya kanang gilabay. Ako, kay nakurat, misusi sa unod. Sa sinugdan gibuksan ko kadto sa Isaias kapitulo 42, bersikulo 8. Didto ang ngalang Jehova gipulihan sa pulong “Ginoo.” Gitan-aw ko ang ubang kasulatan, apan wala ko hikit-i ang balaang ngalan, Jehova. Si Akemi naalam-alaman sa dihang ako na usab gipakita kaniya ang ngalan ni Jehova diha sa daan kong Bibliya, nga diha sa kinaraang Hapones.
Pagbalik sa Hapon
Kami namalik sa Hapon niadtong 1958 ug nakig-uban sa Sannomiya nga Kongregasyon sa Kobe. Kay daghan kaayog mga katarongan nga magmapasalamaton kang Jehova, buot kong ipahayag ang maong pasalamat pinaagi sa pagkahimong usa ka payunir—usa ka bug-os-panahong ministro sa mga Saksi ni Jehova. Ako nanlimbasog diha sa pag-alagad kang Jehova. Ingong sangpotanan, ako nakaarang sa pagdumalag daghang pagtuon sa Bibliya ug nakatilaw sa kalipay sa pagtabang sa mga 70 ngadto 80 ka tawo sa pagsulod sa kamatuoran. Sa usa ka panahon ako nakapribilehiyo gani sa pag-alagad nga espesyal payunir, nga nagbuhat sa kapin sa 150 ka oras kada bulan diha sa kanataran, samtang nag-atiman usab ako sa akong bana ug anak babaye.
Kay kami nakapuyo sa Taiwan sulod sa kapin sa 30 anyos, ang kinabuhi sa Hapon maoy katingad-anan kon bahin sa kultura, ug naagian nako ang daghang lisod nga kasinatian. Sa maong mga panahon si Akemi ang nahimong akong kalingawan ug tigpaluyo, sama sa gisulti kanako ni Brader Barry sa katuigang miagi. Sa dihang ako maguol, siya moingon kanako: “Mama, magmalig-on. Si Jehova mohatag ug lutsanan.” “Oo, mohatag siyag lutsanan, dili ba?” motubag ako ug mohalog kaniya sa hugot. Pagkatalagsaon nga tinubdan sa pagdasig! Pagkamapasalamaton gayod nako kang Jehova!
Paghalad sa Akong Anak Babaye Kang Jehova
Si Akemi nahimong usa ka magmamantala sa dihang siya 7 anyos ug nabawtismohan sa dihang siya 12 anyos, sa ting-init sa 1963. Gipaningkamotan ko ang paggugol ug labing daghang panahon nga posible uban niya. (Deuteronomio 6:6, 7) May lisod nga mga panahon samtang siya tin-edyer, apan pinaagi sa maayong mga panig-ingnan ug pagdasig sa mga espesyal nga payunir nga gipadala sa among kongregasyon, si Akemi sa kadugayan naghimo nga iyang tumong ang pagpayunir sa bag-ong mga teritoryo.
Sa distritong kombensiyon sa 1968, siya ang nagdula sa papel sa anak babaye ni Jepte sa drama sa Bibliya. Samtang gitan-aw ko ang drama, gihukom ko, sama sa gihimo ni Jepte, sa paghalad sa akong bugtong anak babaye, nga akong gimahal hangtod niadto, kang Jehova alang sa bug-os-panahong ministeryo. Unsa kaha ang kahimtang sa kinabuhi kon wala sa duol ang akong anak babaye? Kadto usa ka hagit, kay ako kapin na sa 60 niadto.
Niadtong 1970 ang panahon miabot nga ang among anak babaye mobiya kanamo. Siya nangayog pagtugot gikan sa akong bana ug miadto sa Kyoto aron sa pag-alagad nga usa ka payunir. Kay nakasabot sa among mga pagbati, ang iyang kasingkasing daw nagdugo sa iyang pagbiya kanamo. Gikutlo ko ang Salmo 126:5, 6 ingong panamilit nga kasulatan alang kaniya: “Kadtong nagapugas uban sa mga luha magaani uban sa kalipay. Siya nga magalakaw sa walay pakyas, bisan nga magahilak, nga magadala sa usa ka puyo nga puno sa binhi, sa walay pakyas mobalik uban sa kalipay, nga magadala sa iyang mga binangan nga uhay.” Kining mga pulonga maoy nakapadasig usab kanako.
Sa ulahi si Akemi naminyo ug nagpadayon sa pagka espesyal payunir kauban sa iyang bana. Sukad 1977, sa dihang ang iyang bana natudlo nga usa ka magtatan-aw sa sirkito, sila nag-alagad diha sa buluhaton sa nagapanawng magtatan-aw. Ako regular nga magbuklad sa usa ka mapa ug “mobiyahe” diha sa mapa uban sa akong anak babaye. Akong kalipay ang pagkadungog sa ilang mga kasinatian ug makaila ang daghang igsoong babaye pinaagi sa akong anak babaye.
Ako 86 anyos na. Ang mga adlaw nga milabay sama lamang sa usa ka pagtukaw sa gabii. Dili na ako makasangyaw sama sa nangagi, apan ang pagsangyaw sa kanataran maghatag gihapon kanakog kalipay. Inigpalandong nako sa 60 anyos nga milabay sukad sa akong pagkat-on sa kamatuoran, ang mapasaligong saad sa Diyos mosugwak sa akong kasingkasing. Oo, si Jehova si kinsa molihok nga maunongon uban sa mga maunongon nagatugot kanato sa pag-anig dagayang kalipay.—Salmo 18:25.