Ang Unang Simbahan ba Nagtudlo nga ang Diyos Usa ka Trinidad?

Bahin 1—Si Jesus ba ug ang Iyang mga Disipulo Nagtudlo sa Doktrina sa Trinidad?

Si Jesus ba ug ang iyang mga disipulo nagtudlo sa doktrina sa Trinidad? Ang mga pangulo ba sa simbahan sa sunod pipila ka mga siglo nagtudlo niana? Sa unsang paagi kini nasugdan? Ug nganong hinungdanon nga mahibaloan ang kamatuoran maylabot niining pagtuo? Sugod sa Bahin 1 ning gulaa, Ang Bantayanang Torre mohisgot ning mga pangutana sa serye sa mga artikulo. Ang ubang mga artikulo sa serye makita nga panapanahon sa ulahing mga gula.

KADTONG kinsa nagdawat nga ang Bibliya maoy Pulong sa Diyos nag-uyon nga sila dunay kaakohan sa pagtudlo sa uban mahitungod sa Maglalalang. Sila usab nakasabot nga ang unod sa kon unsay ilang itudlo bahin sa Diyos kinahanglan nga tinuod.

Ang Diyos nagbadlong sa mga “tiglipay” ni Job sa wala nila pagbuhat sa ingon. “Si Jehova miingon kang Eliphaz nga Timanitanhon: ‘Ang akong kasuko nasugniban batok kanimo ug sa duruha mo ka mga higala: kay kamo wala magsulti sa matarong bahin kanako, ingon kang Job nga nagsulti sa matarong.’​—Job 42:7.

Ang apostol nga si Pablo, sa dihang mihisgot sa pagkabanhaw, nag-ingon nga kami usab “pagahimatud-an nga nanagbakak diay mahitungod sa Diyos” kon kami magatudlo ug mga butang mahitungod sa mga kalihokan sa Diyos nga dili tinuod. (1 Corinto 15:15) Kon kini mao man gani sa pagtulon-an sa pagkabanhaw, unsa pa kaha nga kita angay mag-amping diha sa atong paagi sa pagpanudlo maylabot sa kon kinsa ang Diyos!

Ang Trinidad nga Doktrina

Hapit tanang mga simbahan sa Kakristiyanohan nagatudlo nga ang Diyos maoy usa ka Trinidad. Ang The Catholic Encyclopedia nagtawag sa pagtulon-ang Trinidad “ang punoan nga doktrina sa relihiyong Kristiyano,” naghubit niining paagiha:

“Diha sa paghiusa sa Diyosnong kinaiya dunay Tulo ka mga Persona, ang Amahan, ang Anak, ug ang Balaang Espiritu, kining Tulo ka mga Persona tinuod lahi sa matag-usa. Busa, diha sa mga pulong sa Kredong Athanasian: ‘ang Amahan maoy Diyos, ang Anak maoy Diyos, ug ang Balaang Espiritu maoy Diyos, apan niana dili tulo ang Diyos kondili usa ang Diyos.’. . . Ang mga Persona parehong naglungtad daan, parehog gahom: tanan managsama nga wala lalanga ug makagagahom sa tanan.”¹

Ang The Baptist Encyclopædia naghatag sa susamang kahubitan. Kini nagaingon:

“[Si Jesus] mao . . . ang naglungtad daan nga Jehova . . . Ang Balaang Espiritu mao si Jehova . . . Ang Anak ug Espiritu gibutang sa tukma nga pagkasama uban sa Amahan. Kon siya mao si Jehova maingon sab sila.”²

Mga Panghimaraot Gipahamtang sa mga Magsusupak

Sa 325 K.P., usa ka konsilyo sa mga obispo sa Nicea sa Asia Minor naghan-ay ug usa ka kredo nga nagapahayag sa Anak sa Diyos ingon nga “tinuod nga Diyos” sama nga ang Amahan maoy “tinuod nga Diyos.” Bahin nianang kredo nagaingon:

“Apan alang niadtong kinsa nagaingon, Dihay [usa ka panahon] kanus-a [ang Anak] dili mao, ug, Sa wala pa mahimugso Siya dili mao, ug nga Siya nahimong minglungtad gikan sa wala, o kinsa molaban nga ang Anak sa Diyos maoy iya sa laing substansiya, o maoy gilalang, o maoy ilalom sa kausaban o kailisan​—kini sila ang Katolikong Simbahan nagapanghimaraot.”³

Busa, bisag kinsa nga motuo nga ang Anak sa Diyos maoy dili kasama sa Diyos nga naglungtad daan o nga ang Anak maoy gilalang natugyan na sa walay kataposang silot. Ang usa makahanduraw sa pagpamugos nga nadat-og niini sa ordinaryong masa sa mga magtutuo aron mouyon.

Sa tuig 381 K.P., laing konsilyo nagtigom sa Konstantinople ug nagpahayag nga ang balaang espiritu dapat simbahon ug himayaon sama sa Amahan ug Anak. Usa ka tuig sa ulahi, sa 382 K.P., laing katigoman gibuhat sa Konstantinople ug gimatud-an ang bug-os pagkadiyos sa balaang espiritu.⁴ Sa maong tuiga, una pa sa konsilyo sa Roma, si Papa Damaso naghatag sa lista sa mga pagtulon-an nga pagasalikwayon sa simbahan. Ang dokumento, gitawag ang Tome ni Damaso, naglakip sa mosunod nga mga pahayag:

“Kon ang usa modumili nga ang Amahan maoy naglungtad daan, nga ang Anak maoy naglungtad daan, ug nga ang Balaang Espiritu . . . maoy naglungtad daan: siya usa ka erehes.”

“Kon ang usa modumili nga ang Anak sa Diyos maoy tinuod nga Diyos, ingon nga ang Amahan maoy tinuod nga Diyos, nagbaton sa tanang gahom, nahibalo sa tanang butang, ug kasama sa Amahan: siya usa ka erehes.”

“Kon ang usa modumili nga ang Balaang Espiritu . . . maoy tinuod nga Diyos . . . nagbaton sa tanang gahom ug nahibalo sa tanang butang, . . . siya usa ka erehes.”

“Kon ang usa modumili nga ang tulo ka mga persona, ang Amahan, ang Anak, ug ang Balaang Espiritu, maoy tinuod nga mga persona, managsama, naglungtad daan, nagapugong sa tanang mga butang makita ug dili makita, nga sila makagagahom sa ngatanan, . . . siya usa ka erehes.”

“Kon ang usa moingon nga [ang Anak si kinsa] nahimong unod maoy wala sa langit uban sa Amahan samtang nia siya sa ibabaw sa yuta: siya usa ka erehes.”

“Kon

ang usa, samtang moingon nga ang Amahan maoy Diyos ug ang Anak maoy Diyos ug ang Balaang Espiritu maoy Diyos, . . . dili moingon nga sila usa ka Diyos, . . . siya usa ka erehes.”⁵

Ang mga Heswitang iskolar kinsa naghubad sa nag-una gikan sa Latin nagdugang ning komento: “Si Papa St. Celestino I (422-32) sa dayag nag-isip niini nga mga balaod sa kanon; sila mahimong isipon nga mga kahubitan sa pagtuo.”⁶ Ug ang iskolar nga si Edmund J. Fortman nagmatuod nga ang tome nagbarog sa “maayo ug lig-on trinitaryang doktrina.”⁷

Kon ikaw membro sa usa ka simbahan nga nagadawat sa Trinidad nga pagtulon-an, kini bang mga pahayaga nagahubit sa imong pagtuo? Ug imo bang naamgohan nga ang pagtuo sa Trinidad nga doktrina sama sa gitudlo sa mga simbahan nagasugo kanimo sa pagtuo nga si Jesus didto sa langit samtang siya naa sa ibabaw sa yuta? Kining pagtulon-an maoy sama sa gibatbat ni Athanasius ang ikaupat-siglong klerigo diha sa iyang libro On the Incarnation:

“Ang Pulong [Jesus] maoy wala malikosi sa Iyang lawas, ni ang Iyang presensiya diha sa lawas makapugong sa iyang pagkatua sa laing dapit usab. Sa dihang Iyang ibalhin ang Iyang lawas Siya wala usab mohunong sa paggiya sa uniberso pinaagi sa Iyang Hunahuna ug kusog. . . . Siya sa gihapon Tinubdan sa kinabuhi sa tanan diha sa uniberso, presente sa tanang bahin niini, bisan gawas sa katibuk-an.”⁸

Kon Unsa ang Kahulogan sa Doktrinang Trinidad

Ang pipila nakahinapos nga sa yano maipasukad ang pagkadiyos ni Jesus ngatanan mao ang kahulogan sa pagtulon-ang Trinidad. Alang sa uban, ang pagtuo sa Trinidad sa yano nagkahulogan sa pagtuo sa Amahan, Anak, ug balaang espiritu.

Bisan pa niana, ang hugot nga pagsusi sa mga kredo sa Kakristiyanohan mobutyag unsa ka makalolooy ug kakulang ang maong mga hunahuna kon itandi sa pormal nga doktrina. Ang opisyal nga mga kahubitan naghimong dayag nga ang Trinidad nga doktrina dili usa ka yano nga ideya. Labon, kini maoy usa ka komplikadong matang sa linain nga mga ideya nga natigom latas sa hataas nga yugto sa panahon ug nalanggikit ngadto sa usag-usa.

Gikan sa hulagway sa doktrinang Trinidad nga mitungha human sa Konsilyo sa Konstantinople sa 381 K.P., gikan sa Tome ni Damaso sa 382 K.P., gikan sa Kredo ni Athanasius nga miabot sa kaulahian, ug gikan sa ubang mga dokumento, sa dayag atong matino kon unsa ang ipasabot sa Kakristiyanohan sa doktrinang Trinidad. Kini naglakip sa mosunod nagapunting nga mga ideya:

1. Dihay giingon nga tulo ka diyosnong mga persona​—ang Amahan, ang Anak, ug ang balaang espiritu—​diha sa Diyosnong kinaiya.

2. Matag-usa ning separadong mga persona ginaingong naglungtad daan, walay naulahi o nauna sa panahon sa uban.

3. Matag-usa ginaingong labing gamhanan, nga walay labaw o ubos kay sa uban.

4. Matag-usa ginaingong omniscient, nasayod sa tanang butang.

5. Matag-usa ginaingong matuod nga Diyos.

6. Bisan pa, kini ginaingon nga dili tulo ang Diyos kondili usa lamang ang Diyos.

Sa tin-aw ang Trinidad nga doktrina maoy komplikadong matang sa mga ideya nga naglakip sa labing menos sa ibabaw nga mga importanteng elemento ug naglangkit sa daghan pa, sama sa makit-an sa dihang ang mga detalye pagasusihon. Apan kon tugotan lamang nato ang sa ibabaw nga sukaranang mga ideya, dayag kaayo nga kon ang usa kuhaon, ang mahibilin dili na Trinidad sa Kakristiyanohan. Aron mabatonan ang kompletong hulagway, ang tanang piyesa kinahanglang anaa.

Uban niining maayong pagsabot sa terminong “Trinidad,” kita karon makasukna: Kana ba pagtulon-an ni Jesus ug sa iyang mga disipulo? Kon mao, kana dapat mitungha sa bug-os nga pagkaporma sa unang siglo ning atong Komong Panahon. Ug sanglit kay ang ilang gitudlo makita man diha sa Bibliya, busa ang doktrinang Trinidad mahimong usa ka pagtulon-an sa Bibliya o dili. Kon kana mao, dapat kana sa tin-aw gitudlo diha sa Bibliya.

Dili makataronganon sa paghunahuna nga si Jesus ug ang iyang mga disipulo motudlo sa mga tawo mahitungod sa Diyos ug unya dili motug-an kanila kinsa ang Diyos, labi pa sa dihang ang pipila ka mga magtutuo kinahanglan nga mohatag sa ilang kinabuhi alang sa Diyos. Tungod niana, si Jesus ug ang iyang mga disipulo dapat nga mihatag ug labaw nga pagpalabi sa pagtudlo sa uban niining hinungdanon kaayo nga doktrina.

Susiha ang mga Kasulatan

Sa Buhat kapitulo 17, bersikulo 11, ang mga tawo gitawag “mabuot” sanglit sila “sa adlaw-adlaw nanagtuon sa Kasulatan, sa pagsusi kon tinuod ba gayod ang mga butang nga gisulti kanila,” mga butang gitudlo ni apostol Pablo. Sila nadasig sa paggamit sa Kasulatan sa paghimatuod sa mga pagtulon-an bisag iya pa sa apostol. Ikaw angay nga mobuhat sa sama.

Hupti sa hunahuna nga ang Kasulatan maoy “gituga sa Diyos” ug gamiton alang sa “pagpanul-id sa mga butang, sa pagmatoto sa pagkamatarong, aron ang tawo sa Diyos mamahingpit, bug-os masinangkapan alang sa tanang maayong buhat.” (2 Timoteo 3:16, 17) Busa ang Bibliya maoy kompleto sa doktrinal nga mga kalabotan. Kon ang Trinidad nga doktrina maoy matuod, kana naa unta didto.

Kami nagaawhag kanimo nga susihon ang Bibliya, ilabina ang 27 ka mga basahon sa Kristohanon Gregong Kasulatan, sa pagtan-aw sa imong kaugalingon kon si Jesus ug iyang mga disipulo nagtudlo sa Trinidad. Samtang ikaw nagasusi, suknaa ang imong kaugalingon:

1. Makakaplag ba ako ug usa ka teksto nga nagahisgot ug “Trinidad”?

2. Makakaplag ba ako ug usa ka teksto nga nagaingon nga ang Diyos gilangkoban sa tulo ka nagkalaing mga persona, Amahan, Anak, ug balaang espiritu, ug nga ang tulo usa lamang ka Diyos?

3. Makakaplag ba ako ug usa ka teksto nga nagaingon nga ang Amahan, Anak, ug balaang espiritu managsama sa tanang paagi, sama sa paglungtad daan, gahom, katungdanan, ug kaalam?

Bisan pag susihon mo pag-ayo, dili ka makakita ni usa ka teksto nga nagagamit sa pulong Trinidad, ni ikaw makakaplag ug usa nga nagaingon nga ang Amahan, Anak, ug balaang espiritu managsama sa tanang paagi, sama sa paglungtad daan, gahom, katungdanan, ug kaalam. Wala gayod bisag usa lang ka teksto nga nagaingon ang Anak maoy kasama sa Amahan sa maong mga palakaw​—ug kon ugaling naa may susamang teksto, kana motukod dili sa Trinidad apan sa labing dako sa “dualidad.” Walay dapit nga ang Bibliya nagpakasama sa balaang espiritu uban sa Amahan.

Kon Unsay Sulti sa Daghang mga Iskolar

Daghang mga iskolar, apil mga Trinitaryan, nagdawat nga ang Bibliya wala maglakip sa aktuwal nga doktrina sa Trinidad. Pananglitan, The Encyclopedia of Religion nagpahayag:

“Ang mga tigpatin-aw sa kasulatan ug mga teologo karong adlawa nagkauyon nga ang Hebreohanong Bibliya wala maglakip sa doktrina sa Trinidad. . . . Bisan pag ang Hebreohanong Bibliya nagahulagway sa Diyos ingong amahan sa Israel ug nagapanag-ing sa Diyos sama sa Pulong (davar), Espiritu (ruah), Kaalam (hokhmah), ug Presensiya (shekhinah), kini gayod molapas sa kahulogan ug espiritu sa Daang Testamento sa pagpatakdo niining mga pagsabot uban sa ulahing trinitarian nga doktrina.

“Dugang pa, ang mga tigpatin-aw sa kasulatan ug mga teologo nagkauyon nga ang Bag-ong Testamento usab wala maglakip sa dayag nga doktrina sa Trinidad. Ang Diyos nga Amahan maoy tinubdan sa tanan nga mao (Pantokrator) ug usab ang amahan ni Jesu-Kristo; dili usa ka titulo alang sa unang persona sa Trinidad kondili kapulong alang sa Diyos. . . .

“Diha sa Bag-ong Testamento walay mahinuktokong salabotan sa metaphysical nga kinaiya sa Diyos (‘dala nang daan nga trinidad’), ni ang Bag-ong Testamento nasudlan sa teknikal nga pinulongan sa ulahing doktrina (hupostasis, ousia, substantia, subsistentia, prosōpon, persona). . . . Kini dili malalis nga ang doktrina dili matukod diha sa kasulatanhong ebidensiya lamang.”⁹

Mahitungod sa kasaysayanhong mga kamatuoran labot niini, The New Encyclopædia Britannica nagpahayag:

“Ang pulong Trinidad o ang dayag nga doktrina dili makita diha sa Bag-ong Testamento . . .

“Ang doktrina naugmad nga inanay latas sa ubay-ubayng mga siglo ug latas sa daghang panaglantugi. . . .

“Dinha pa sa pag-abot sa ika-upat nga siglo nga ang kalainan sa tulo ug ang ilang paghiusa gihimong tibuok diha sa usa ka gikauyonan nga doktrina sa usa ka pagkamao ug tulo ka mga persona.”¹⁰

Ang New Catholic Encyclopedia nagbuhat sa susamang pahayag labot sa sinugdanan sa Trinidad:

“Anaa ang pag-ila sa bahin sa mga tigpatin-aw sa kasulatan ug mga Biblikal nga mga teologo, apil ang padayong nagatubo nga gidaghanon sa mga Romano Katoliko, nga ang usa dili angay mohisgot sa Trinitaryanismo diha sa Bag-ong Testamento nga walay seryosong pagpasibo. Anaa usab ang hapit samang pag-ila sa bahin sa mga historyano sa pagtulon-an ug sa mahusay nga mga teologo, nga sa dihang ang usa mohisgot sa wala-ipasibong Trinitaryanismo, ang usa mingbiya gikan sa yugto sa Kristohanong sinugdanan ngadto sa, ingnon ta, ang kataposang 25 ka tuig sa ikaupat nga siglo. Dinha pa mingsugod ang unta matawag nga dili kaduhaduhaan nga Trinitaryan nga pagtulon-an ‘usa ka Diyos diha sa tulo ka Persona’ nahimo sa bug-os mingtuhop ngadto sa Kristohanong kinabuhi ug hunahuna. . . .

“Ang pormula mismo wala magtimaan sa dihadiha nga pagkahibalo sa yugto sa mga sinugdanan; kini maoy bunga sa 3 ka siglo nga kaugmaran sa doktrina.”¹¹

Kini ba “Gipasumbingay”?

Ang mga trinitaryan mahimong moingon nga ang Bibliya “nagpasumbingay” sa Trinidad. Apan kining pangangkon dugay gihimo pagkatapos sa pagsulat sa Bibliya. Kini maoy pagsulay sa pagkuha ug dili katuyoang kahulogan gikan sa Bibliya asa ang mga klerigo sa ulahing panahon sa binuutbuut naghukom nga mahimong doktrina.

Suknaa ang imong kaugalingon: Nganong ang Bibliya “mosumbingay” lamang sa iyang labing hinungdanong pagtulon-an​—kinsa ang Diyos? Ang Bibliya tin-aw sa ubang paninugdang pagtulon-an; nganong dili niini, ang labing hinungdanon? Dili ba ang Maglalalang sa uniberso awtor ug libro nga unta nagtin-aw sa iyang pagka-Trinidad kon ugaling mao man kana?

Ang katarongan nga ang Bibliya wala sa tin-aw nagatudlo sa doktrinang Trinidad maoy yano: Kana dili usa ka pagtulon-an sa Bibliya. Kon ugaling ang Diyos Trinidad, iya gayod himoong tin-aw aron nga si Jesus ug ang iyang mga disipulo mahimong makatudlo niana sa uban. Ug kanang hinungdanong kahibalo mahimong nalakip sa dinasig nga Pulong sa Diyos. Kini dili unta ikabilin sa dili hingpit nga mga tawo sa pagpaningkamot mga kasiglohan sa ulahi.

Sa dihang atong susihon ang mga teksto nga itanyag sa mga Trinitaryan ingong ebidensiya nga ang Bibliya “nagsumbingay” sa Trinidad, unsa ang atong makaplagan? Usa ka matinud-anon nga pagbanabana magbutyag nga ang kasulatang gitanyag wala maghisgot sa Trinidad sa Kakristiyanohan. Sa kapulihay, ang mga teologo nagsulay sa pagpahaom sa kasulatan sa ila nang gimugna daan nga mga ideya sa Trinidad. Sa pagkamatuod, kadtong mga Trinitaryang ideya supak sa tin-aw nga pamatuod sa Bibliya sa kinatibuk-an.

Usa ka pananglitan sa maong mga teksto makita diha sa Mateo 28:19, 20. Didto ang Amahan, ang Anak, ug ang balaang espiritu gihisgotan ug dungan. Ang pipila nag-angkon nga kini nagsumbingay sa Trinidad. Apan basaha ang mga bersikulo sa imong kaugalingon. Naa bay usa sa maong mga teksto nga nag-ingon nga ang tulo usa ka Diyos managsama sa paglungtad daan, gahom, kaakohan, ug kaalam? Wala, walay usa. Kini maoy sama ra sa ubang mga teksto nga naghisgot ug dungan sa tulo.

Alang kanila kinsa naglantaw sa Trinitaryan nga pasumbingay diha sa Mateo 28:19, 20 sa paggamit sa “ngalan” diha sa singular alang sa Amahan, Anak, ug balaang espiritu, palihog itandi ang paggamit ug “ngalan,” singular, alang kang Abraham ug Isaac diha sa Genesis 48:16.​—King James Version; New World Translation of the Holy Scriptures.

Ang mga Trinitaryan usab mopunting sa Juan 1:1 diha sa pipila ka mga hubad, asa “ang Pulong” gikaingon nga “uban sa Diyos” ug ingong “Diyos.” Apan ang laing mga hubad sa Bibliya nag-ingon nga ang Pulong maoy “usa ka diyos” o “diyosnon,” buot ipasabot dili kinahanglanon nga Diyos kondili ang gamhanang usa. Dugang pa, ang bersikulo sa Bibliya nag-ingon nga “ang Pulong” maoy “uban” sa Diyos. Kana sa makataronganon magpalain kaniya gikan sa samang Diyos. Ug walay sapayan kon unsa ang ihinapos labot sa “ang Pulong,” ang kamatuoran nga duha lamang ka persona ang gihisgotan diha sa Juan 1:1, dili tulo. Balik-balikon pag-usab, ang tanang teksto nga gigamit sa pagsulay sa pagsuportar sa Trinidad nga doktrina sa hingpit napakyas sa dihang sa pagkamatinud-anon susihon.a

Laing pasikaranan nga pamalandongon mao kini: Kon ang Trinidad nga doktrina gitudlo pa ni Jesus ug sa iyang mga disipulo, unta tino gayod nga ang mga nag-unang sakop sa simbahan kinsa dihadiha mingsunod human nila usab nagtudlo niana. Apan kadto bang mga tawhana, nga karon gitawag Apostolikong mga Amahan, nagtudlo sa doktrinang Trinidad? Kining pangutanaha pagahisgotan sa Bahin 2 ning serye sa ulahi nga gula sa Ang Bantayanang Torre.

Mga reperensiya

1. The Catholic Encyclopedia, 1912, Tomo XV, panid 47.

2. The Baptist Encyclopædia, giedit ni William Cathcart, 1883, mga panid 1168-9.

3. A Short History of Christian Doctrine, ni Bernhard Lohse, 1980 Edisyon, panid 53.

4. Ibid., mga panid 64-5.

5. The Church Teaches, gihubad ug giedit ni John F. Clarkson, S.J., John H. Edwards, S.J., William J. Kelly, S.J., and John J. Welch, S.J., 1955, mga panid 125-7.

6. Ibid., panid 125.

7. The Triune God, ni Edmund J. Fortman, 1982 Edisyon, panid 126.

8. On the Incarnation, gihubad ni Penelope Lawson, 1981 Edisyon, mga panid 27-8.

9. The Encyclopedia of Religion, Mircea Eliade, pangunang editor, 1987, Tomo 15, panid 54.

10. The New Encyclopædia Britannica, Ika-15 Edisyon, 1985, Tomo 11, Micropædia, panid 928.

11. New Catholic Encyclopedia, 1967, Tomo XIV, p. 295.

[Footnote]

[Hulagway sa panid 19]

Simbahan sa Tagnon, Pransiya