“Bisan pa Kini Gayod Nagalihok!”
“ANG Bibliya nagtudlo kanato kon unsaon pag-adto sa langit, dili kon nganong nagalihok ang langit,” miingon ang ika-16 nga siglong siyentipiko ug imbentor nga si Galileo Galilei. Tungod sa maong pagtuo siya nagkabangga sa Iglesya Romana Katolika, gihulga siya nga sakiton ug ibilanggo. Sa mga 350 ka tuig sa ulahi, girepaso sa simbahan ang pagtratar niini kang Galileo. Ang nahitabo sa mga adlaw ni Galileo gitawag nga usa ka “komprontasyon batok sa naobserbahan o naeksperyensiyahan sa siyensiya ug sa buta nga dogmatisismo.”
Karong adlawa, ang mga tigpangita sa kamatuoran makakat-on gikan sa kasinatian ni Galileo. Apan nganong nahitabo ang maong komprontasyon? Ang pagtan-aw sa gidawat nga siyentipikanhong panglantaw sa iyang panahon mohatag sa tubag.
Sa tungatunga sa ika-16 nga siglo, ang yuta gituohang mao ang sentro sa uniberso. Ang mga planeta gituohan nga nagtuyok diha sa hingpit nga mga sirkulo. Bisag wala kapamatud-i sa siyentipikanhong mga paagi, kini nga mga ideya gidawat nga may pagtuo ingong napamatud-ang kamatuoran. Sa pagkatinuod, ang siyensiya uban sa “mistikong mga ideya” niini dili-mabulag sa relihiyon.
Niana nga kalibotan natawo si Galileo gikan sa usa ka tinahod nga pamilya sa Pisa sa 1564. Gusto sa iyang amahan nga medisina ang iyang kuhaong kurso, apan ang hingusisa nga bata nadani sa matematika. Wala magdugay, ingong usa ka propesor sa siyensiya, iyang nadiskobrehan ang pila ka prinsipyo sa inertia. Sa dihang ang kahubitan sa unang Olandes nga teleskopyo nakaabot kaniya, napauswag niyag dako ang desinyo ug mihimog iyang kaugalingong superyor nga instrumento. Iyang gipatumong kini sa mga langit ug gipatik ang iyang nadiskobrehan diha sa iyang unang libro, Sidereus Nuncius (The Starry Messenger), gipailaila ang upat ka bulan sa Jupiter sa iyang kaliwatan. Sa 1611 siya gipatawag sa Roma, diin iyang gipresentar ang iyang mga nakaplagan ngadto sa Heswita Collegio Romano (Roman College). Ilang gipasidunggan siya pinaagig usa ka komperensiya diin ilang giila ang iyang mga nadiskobrehan.
Mga Pagtulon-ang Gisupak sa Iglesya
Sa mahulgaon, sa wala pa mobiya si Galileo sa Roma, usa ka impluwensiyado nga Heswita, si Kardinal Bellarmine, nanguna sa pagtuki sa mga pagtulon-an ni Galileo. Si Galileo nagtuo nga ang kalalangan gigamhan sa mga balaod nga makat-onan sa mga tawo pinaagi sa pagtuon. Ang Iglesya Katolika misupak niini nga panglantaw.
Bisan ang pipila ka astronomo misupak sa opinyon ni Galileo. Sila nagtuo nga imposible nga mapalutaw sa teleskopyo ang kamatuoran ug nga mini ang imbensiyon. Misugyot pa gani ang usa ka pari nga ang mga bitoon nga nakita gitaod diha sa lente! Sa dihang nadiskobrehan ni Galileo nga may mga bukid ang bulan, nga nagpamatuod nga ang mga planeta dili gayod hingpit nga pagkalingin, ang paring si Clavius misupak nga ang bulan may kahang kristal, mao nga, bisan kon makita sa usa ang mga bukid, kini hingpit gayod nga pagkabola! “Kini,” matud pa ni Galileo sa pagtubag, “maoy usa ka matahom nga ideya nga minugna sa hunahuna, dili aktuwal nga kamatuoran.”
Ang kaikag ni Galileo nga mabasa ang “Basahon sa Kinaiyahan,” ingon sa iyang pagtawag sa pagtuon sa kalalangan, miagak kaniya sa basahon sa Polakong astronomo nga si Nicolaus Copernicus. Sa 1543, mipatik si Copernicus ug usa ka basahon nga nangatarongan nga ang yuta nagabiyo libot sa adlaw. Gipamatud-an kini ni Galileo. Apan, kini mohatag ug kabangian kang Galileo batok sa siyentipikanhon, politikanhon, ug relihiyosong sistema sa iyang adlaw.
Samtang gigamit sa Katolikong Iglesya ang astronomiya ni Copernicus sa pagpetsa, sama sa Pasko sa Pagkabanhaw, ang mga hunahuna ni Copernicus wala dawata sa legal. Ang herarkiya sa simbahan nagpaluyo sa teoriya ni Aristotle nga ang yuta mao ang sentro sa uniberso. Ang bag-o nga mga ideya ni Galileo, hinunoa, naghagit sa ilang reputasyon ug gahom.
Bisag ang independenteng mga siyentipiko sa tibuok Uropa naningkamot nga kapamatud-an ang sistema ni Copernicus, sila kontento na nga hisgotan kini taliwala lamang sa mga siyentipiko. Tungod niana wala sila hilabti sa Katolikong Iglesya. Si Galileo misulat dili sa Latin kondili diha sa Italyano nga komung pinulongan sa katawhan ug sa ingon nabantog ang iyang mga nadiskobrehan. Ang mga klero nagtuo nga iyang gihagit dili lamang sila kondili usab ang Pulong sa Diyos.
Dili Usa ka Libro sa Siyensiya
Siyempre, ang pagkadiskobre sa mga kamatuoran mahitungod sa uniberso dili gayod usa ka hagit sa Pulong sa Diyos. Ang mga nagtuon niana nga Pulong nahibalo nga ang Bibliya dili usa ka basahon sa siyensiya, bisan tuod kini tukma kon maghisgot sa siyentipikanhong mga butang. Kini gisulat alang sa espirituwal nga kaugmaran sa mga magtutuo, dili sa pagtudlo kanila sa pisika o sa pipila ka kinaiyanhong siyensiya. (2 Timoteo 3:16, 17) Si Galileo miuyon. Siya misugyot nga dunay duha ka matang sa pinulongan: ang tukma nga mga termino sa siyensiya ug ang adlaw-adlawng mga pulong sa dinasig nga mga magsusulat. Siya misulat: “Kini gipangayo sa Kasulatan . . . sa pagpatin-aw niini aron masabtan sa ordinaryong mga tawo, sa pagpadayag ug daghang mga butang nga daw lahi (sa kahulogan sa mga pulong) gikan sa bug-os nga kamatuoran.”
Dunay daghang mga pananglitan niini diha sa nagkalainlaing mga teksto sa Bibliya. Ang usa mao ang Job 38:6, diin ang Bibliya naghisgot sa yuta nga dunay “patukoranan” ug “pamag-ang.” Ang pipila sayop nga migamit niini ingong pamatuod nga ang yuta wala maglihok. Ang maong mga pulong wala magtumong ingong kahubitan sa siyensiya bahin sa yuta kondili, balaknong nagtandi sa paglalang sa yuta nianang sa pagtukod ug usa ka balay, nga si Jehova ingong Batid nga Magtutukod.
Sumala sa gipasiugda sa biograpo nga si L. Geymonat diha sa iyang librong Galileo Galilei: “Ang mabaw-ug-panghunahuna nga mga teologo nga buot kutohan ang siyensiya pinasukad sa pangatarongan sa Bibliya sa pagkatinuod nagdaot lamang sa Bibliya.” Tungod sa hakog nga mga katarongan mao gayod kanay gibuhat sa gahig-ulong mga tawo. Usa ka sulat ang gipadala ngadto sa Holy Office nga nag-awhag sa pag-imbestigar kang Galileo.
Sa Pebrero 19, 1616, ang Katolikong mga teologo gitanyagan ug duha ka proposisyon: (1) “ang adlaw mao ang sentro sa uniberso” ug (2) “ang yuta dili mao ang sentro sa uniberso.” Sa Pebrero 24 ilang gihukman kini nga mga ideya nga binuang ug inerehes. Si Galileo gimandoan sa dili-pagtapot o pagtudlo niini nga mga teoriya.
Gipahilom si Galileo. Dili lamang mibatok kaniya ang Katolikong Iglesya kondili ang iyang mga higala walay gahom sa pagtabang. Gihalad na lamang niya ang iyang kaugalingon sa panukiduki. Kon wala pa pulihi ang papa sa 1623, wala na unta kita makadungog kaniya pag-usab. Apan, ang bag-ong papa, si Urbano VIII, makinaadmanon ug tigpaluyo ni Galileo. Nakaabot kang Galileo nga ang papa dili mosupak sa usa ka bag-ong libro. Siya gipakigsulti pa gani sa papa. Human niining dayag nga pagkabukas ug hunahuna sa papa, si Galileo misugod sa pagsulat sa libro.
Bisan pag ang Dialogue Concerning the Two Chief World Systems ni Galileo unang gipatik sa pagtugot sa Katoliko sa 1632, ang kaikag sa papa sa wala magdugay nawala. Sa edad 70, gipatawag si Galileo aron sa pag-atubang sa Inkisisyon sa ikaduhang higayon. Ang sumbong sa katahapang erehiya nagkinahanglan nga ang awtorisasyon sa simbahan sa pagpatik sa libro kinahanglang ipatin-aw una, ug ginaingon nga malimbongong gitago ni Galileo ang nahaunang pagdili sa pagtudlo sa pagtulon-an ni Copernicus. Sanglit gitandi sa Dialogue ang mga sistema sa astronomiya, lakip kang Copernicus, gipatuo niadto nga gilapas niini ang pagdili.
Si Galileo mitubag nga ang iyang libro supak kang Copernicus. Huyang kadto nga depensa, tungod kay diha sa libro ang labing makapakombinsir nga pamatuod gihimo alang kang Copernicus. Lain pa, ang mga pulong sa papa gipalitok diha sa bugok nga karakter sa libro, nga si Simplicio, busa nakapasuko ni Papa Urbano VIII.
Si Galileo Gihukman nga Erehes
Si Galileo gihukmang sad-an. Masakiton na ug gihulga nga sakiton gawas kon bakwion niya ang iyang gipamulong, iya kanang gihimo. Siya nanumpa nga nagluhod: “Akong bakwion . . . ang ginaingon nga mga sayop ug mga erehiya . . . Dili na gayod ako mosulti pag-usab . . . sa mga butang nga ako madudahan sama sa miagi.” Makaiikag, sa sumala pa sa estorya sa dihang mitindog, iyang gihapak ang yuta ug mibagolbol, “Eppur si muove! [Ug bisan pa kini gayod nagalihok!]”
Ang sentensiya maoy pagkabilanggo ug pagsakit hangtod sa iyang kamatayon, nga nahitabo siyam ka tuig sa ulahi. Usa ka sulat nga iyang gisulat niadtong 1634 nag-ingon: “Dili ang akong hunahuna ang nagpasugod sa panagbangi, kondili ang kasuko sa mga Heswita kanako.”
Sa 1822 wala na idili ang iyang mga libro. Apan niadtong 1979 na lamang nga gibuksan pag-usab ni Papa Juan Paulo II ang isyu ug miadmiter nga si Galileo “grabeng gipaantos . . . sa mga tawo ug sa mga organisasyon sa Iglesya.” Diha sa mantalaan sa Batikano, nga L’Osservatore Romano, si Mario D’Addio, iladong membro sa espesyal nga komisyon nga gitukod ni Papa Juan Paulo II sa pagrepaso sa 1633 nga paghukom kang Galileo nga sad-an, miingon: “Ang giingon kuno nga erehiya ni Galileo daw wala gayoy basehanan, sa teolohiya man o ubos sa balaod sa kanon.” Sumala kang D’Addio, ang hukmanan sa Inkisisyon milapas sa awtoridad niini—ang mga teoriya ni Galileo wala mahisupak sa bisan unsang artikulo sa pagtuo. Miadmiter ang mantalaang Batikano nga ang paghukom kang Galileo ingong erehes walay basehanan.
Unsay atong makat-onan gikan sa kasinatian ni Galileo? Angay mahibalo ang usa ka Kristohanon nga ang Bibliya dili usa ka basahon sa siyensiya. Kon dunay panagsumpaki tali sa Bibliya ug sa siyensiya, dili na kinahanglang ipauyon ang tanang “panagsumpaki.” Gawas pa, ang Kristohanong pagtuo gipasukad diha “sa pulong mahitungod kang Kristo,” dili diha sa awtoridad sa siyensiya. (Roma 10:17) Lain pa, ang siyensiya kanunay nga nagabag-o. Ang teoriya nga daw sukwahi sa Bibliya ug popular karong adlawa hayan ugma madiskobrehan nga sayop ug kinahanglang isalikway.
Apan, kon hisgotan ang kaso ni Galileo aron ipasundayag ang relihiyosong pagpiit sa siyensiya, maayong hinumdoman sa mga siyentipiko nga ang mga diskoberiya ni Galileo wala dawata sa sistema sa panukiduki sa iyang adlaw. Sukwahi sa gituohan niadto, ang Bibliya nahiuyon uban niana nga kamatuoran. Wala kinahanglana sa Pulong sa Diyos ang mga kausaban. Ang sayop nga interpretasyon sa Katolikong Iglesya labot sa Bibliya ang nagpahinabo sa suliran.
Ang tanan angay matandog sa matahom nga kaharmoniya ug sa kinaiyanhong balaod sa uniberso ngadto sa mas dako pa nga pagpabili sa Maglalalang, si Jehova nga Diyos. Si Galileo misukna: “Ang Kabuhatan ba sa Maglalalang dili kaayo dalayegon kay sa Pulong?” Ang apostol mitubag: “Ang dili makitang mga hiyas sa [Diyos] tin-awng makita gikan pa sa pagkatukod sa kalibotan, tungod kay sila naila pinaagi sa mga butang iyang nahimo.”—Roma 1:20.