Unsang Matanga sa mga Tawo ang Imong Giuyonan?
“NANGITAG PANGASAW-ONON. Kinahanglang puti ug hagpis, graduwada o mas maayo kon postgraduate. Kinahanglang gikan sa maayong pamilya nga may mga propiedad. Palabihon ang samang ang-ang sa kahimtang.”
SA INGON mabasa ang kinaiyanhong anunsiyo sa pangasaw-onon nga tingali imong makita diha sa usa ka mantalaan sa India. Malagmit, makakita kag sama niana sa daghang ubang dapit sa kalibotan. Sa India ang pahibalo sagad himoon sa mga ginikanan sa umaabot nga pamanhonon. Ang mga tubag mahimong maglakip sa usa ka letrato sa babaye nga nabistihan sa hayag nga pula nga sari ug nagsul-ob ug daghang alahas nga bulawan. Kon nakaangay ang pamilya sa lalaki, sugdan ang mga sabotsabot alang sa kaminyoon.
Komun nga mga Sukdanan sa Pagpabili
Sa India ang mga hangyo alang sa usa ka puting pangasaw-onon maoy sagad kaayo. Kini maoy tungod sa nakagamot-ug-lalom nga pagtuo nga ang anaa sa mubong ang-ang sa kahimtang sa katilingbang Hindu maoy itomon. Ning bag-o pa, usa ka programa sa Indianhong telebisyon nagpasundayag sa estorya sa duha ka babaye, ang usa pution ug ang usa itomon. Ang pution nga babaye pintas ug dili-maayo ang batasan; ang itomon nga babaye buotan ug malumo. Usa ka samag-mahiko nga pagbalit-ad sa kahimtang ang nahitabo, ug ang pution nga babaye nahimong itomon ingong silot, samtang ang itomon nga babaye nahimong pution ingong ganti. Ang leksiyon sa estorya dayag nga bisan tuod ang maayo sa kataposan nagmalamposon, ang puti nga pamanit maoy usa ka tilinguhaong ganti.
Ang maong rasanhong mga pagbati sa subsob mas labaw nga halalom kay sa tingali naamgohan sa usa. Pananglitan, ang usa ka taga-Asia basin mobisita sa usa ka nasod sa Kasadpan ug moreklamo nga siya gidagmalan tungod sa iyang pamanit o sa pikot niyang mata. Ang maong mga aksiyon nakasamok kaniya, ug siya mibati nga gipihig. Apan sa dihang siya mipauli sa iyang yutang natawhan, siya basin motratar sa mga tawo sa laing etnikong pundok sa mao ra gayod nga paagiha. Bisan karong adlawa ang pamanit ug etnikong kagikan nagdula ug dakong papel diha sa pagtantiya sa daghang mga tawo sa bili sa laing tawo.
“Ang salapi magatubag sa tanang butang,” sulat ni Haring Solomon sa karaang kapanahonan. (Ecclesiastes 10:19) Pagkatinuod niana! Ang bahandi usab nakaapekto kon sa unsang paagi ang mga tawo pagalantawon. Ang tinubdan sa bahandi tagsa rang duhaduhaan. Ang tawo ba nahimong dato tungod sa kuging pagtrabaho o maayong pagdumala o sa panglimbong? Kana wala igsapayan. Ang mga bahandi, gikan man sa daotan o dili, nakaagak sa daghang mga tawo sa paglana aron paboran sa tag-iya niana.
Ang taas nga edukasyon usab tinamod pag-ayo niining maindigong kalibotan. Sa pagkahimugso sa usa ka bata, ang mga ginikanan dasigon sa pagsugod ug tigom ug dakong kantidad alang sa edukasyon. Sa iyang pag-edad ug duha o tulo ka tuig, sila nabalaka labot sa pagpatungha kaniya sa hustong tunghaan sa mga bata o kindergarten ingong unang tikang sa taas nga panaw ngadto sa usa ka kurso sa unibersidad. Ang pila ka mga tawo morag naghunahuna nga ang usa ka dungganong diploma nagadala uban niana ug katungod sa pag-uyon ug pagtahod gikan sa uban.
Oo, ang pamanit, edukasyon, salapi, etnikong kagikan—kining tanan nahimong mga sukdanan nga pinaagi niana ang daghang tawo mohukom o, inay, mohukom daan sa laing tao. Kini maoy mga hinungdan nga nagtino kon kang kinsa sila nagpakitag pag-uyon ug kon kinsa ang dili nila uyonan. Komosta ka man? Kinsa ang imong giuyonan? Imong bang giisip ang usa nga may salapi, pution, o taas nga edukasyon nga mas takos uyonan ug tahuron? Kon mao, kinahanglan nimong isipon pag-ayo ang pasikaranan sa imong mga pagbati.
Kini ba Maayong mga Sukdanan?
Ang librong Hindu World nag-ingon: “Ang bisan kinsang anaa sa mubong ang-ang sa kahimtang nga makapatay ug usa ka brāhmin mahimong paantoson hangtod sa kamatayon ug ang iyang propiedad kompiskahon, ug ang iyang kalag pagasilotan sa walay kataposan. Ang usa ka brāhmin nga makapatay kang bisan kinsa mahimo lamang multahan ug dili gayod silotan sa kamatayon.” Bisan tuod ang libro naghisgot labot sa karaang mga panahon, komosta na man karong adlawa? Ang rasanhong pagpihig ug katilingbanong mga away nakapaagay sa mga suba sa dugo bisan sa ika-20ng siglo. Ug kini dili lamang sa India nahitabo. Ang pagdumot ug kapintasan nga gipadayon sa apartheid sa Habagatang Aprika, pagpihig sa rasa sa Tinipong Bansa, nasyonalistikong pagpihig sa kanasoran sa Baltic—ang listahan dili matapos—ang tanan gipahinabo sa mga pagbati sa kinaiyanhong pagkalabaw. Sa tino, ang maong pag-uyon sa usa ka tawo nga labaw sa lain tungod sa rasa o nasyonalidad wala makapamungag maayo, malinawong mga bunga.
Komosta ang bahin sa bahandi? Sa walay duhaduha, daghan ang nadato pinaagi sa matinud-anon, kuging pagtrabaho. Hinuon, daghang bahandi ang natigom sa sindikatong mga kriminal, mga black marketer, mga tigpayuhot ug droga, tigbaligya ug ilegal-nga-hinagiban, ug uban pa. Tinuod, ang pila kanila nagdonar sa mga charities o nagsuportar sa mga programa sa pagtabang sa mga kabos. Bisan pa niana, ang ilang salaodnong mga buhat nakadala ug dili mabatbat nga pag-antos ug kalisdanan sa ilang mga biktima. Ngani ang daw ginagmayng nga mga tigpalakaw, sama niadtong nagadawat ug hiphip o nakigbahin sa kaduhaduhaang mga batasan sa negosyo, nakapahinabog kapakyasan, kadaot, ug kamatayon sa dihang ang ilang mga produkto o serbisyo mapakyas ug dili-moobra. Sa pagkatinuod, ang pagpanag-iya ug bahandi sa iyang kaugalingon maoy dili pasikaranan alang sa paborableng paghukom.
Nan, komosta ang bahin sa edukasyon? Ang taas bang listahan sa mga kurso ug mga titulo sumpay sa ngalan sa usa ka tawo nagagarantiya nga siya matinud-anon ug matarong? Kana ba nagkahulogan nga siya angay nga pagatamdon uban ang pag-uyon? Tugotan nato, ang edukasyon makapalapad sa kahibalo sa usa, ug ang daghan nga migamit sa ilang edukasyon alang sa kaayohan sa uban takos sa pasidungog ug pagtahod. Apan ang kasaysayan napuno sa mga pananglitan sa pagpahimulos ug pagdaogdaog sa masa pinaagi sa edukadong matang. Ug tagda kon unsay nagakahitabo sa esena sa kolehiyo o unibersidad karong adlawa. Ang mga campus gihampak sa mga suliran sa pag-abuso sa droga ug mga sakit nga napasa sa pakigsekso, ug daghang mga estudyante nagpatala tungod lamang sa pangagpas sa salapi, gahom, ug kabantog. Ang edukasyon lamang sa tawo dili gayod usa ka kasaligang ilhanan sa iyang tinuod nga kinaiya.
Dili, ang pamanit, edukasyon, salapi, etnikong kagikan, o ubang samang mga hinungdan dili maayong pasikaranan sa paghukom sa bili sa laing tawo. Ang mga Kristohanon kinahanglang dili malinga niining mga butanga aron tinguhaon ang pag-uyon sa uban. Nan, unsa man ang kabalak-an sa usa ka tawo? Unsang mga sukdanan ang angay gamiton sa usa?