Si Jehova, Akong Saliganan Sukad sa Pagkabata

SUMALA SA GIASOY NI BASIL TSATOS

Ang tuig maoy 1920; ang dapit, ang kabungtoran sa Arcadia sa matahom nga Peloponnisos, Gresya. Naglubog ako sa banig, nga grabeng nasakit sa gikalisangang trangkaso Espanyola nga mikaylap sa kalibotan.

MATAG panahong mobagting ang kampana sa simbahan, nasayod ako nga kadto nagpahibalo sa pagkamatay sa laing biktima. Ako ba ang mosunod? Ikalipay, naulian ako, apan milyonmilyon ang wala. Bisan pag otso anyos pa lang ako niadto, kining makalilisang nga kasinatian tataw gihapon sa akong panumdoman.

Espirituwal nga Kaikag Samtang Bata Pa

Wala madugay sa ulahi, namatay si Lolo sa bahin sa akong inahan. Human sa paglubong, nahinumdom ako nga si Mama miduyog sa manghod kong babaye ug kanako sa balkonahe sa among balay. Sa piho aron sa pagsulay nga hupayon ang among kaguol, sa hinay siya misulti: “Buweno, mga bata, kitang tanan mangatigulang gayod ug mangamatay.”

Bisan pag ang iyang pagsulti niadto lumo kaayo, ang iyang mga pulong nakapalibog kanako. ‘Makapasubo gayod! Dili gayod makataronganon!’ ako naghunahuna. Apan kaming duha nagmasadyaon sa dihang si Mama nagkanayon: “Hinuon, inigbalik sa Ginoo ang mga patay iyang pagabanhawon, ug dili na kita mangamatay!” Ah, kadto makalilipay!

Sukad niadto interesado kaayo akong mosusi kon kanus-a moabot kanang malipayong panahon. Daghang tawo ang akong gipangutana, apan walay nakatug-an kanako, ni, kon bahin niana, may interesado ganing makighisgot sa ulohan.

Usa ka adlaw sa dihang mga 12 anyos na ako, ang akong amahan nakadawat ug usa ka libro gikan sa iyang magulang lalaki nga nagpuyo sa Tinipong Bansa. Kadto may ulohang The Harp of God, nga gipatik sa Watch Tower Bible and Tract Society. Gitan-aw ko ang kaundan, ug misidlak sa kalipay ang akong mga mata sa dihang nakita ko ang kapitulong “Pagbalik sa Atong Ginoo.” Gibasa ko kadtong maikagon kaayo, apan nahisagmuyo ako sa dihang ang tuig sa pagbalik wala ihatag. Hinuon, ang libro nagpaila nga kadto haduol na.

Sa wala madugay misugod ako pagtungha sa hayskul ug nalingaw sa akong mga pagtuon. Hinuon, matag karon ug unya ang uyoan nako sa bahin sa amahan didto sa Amerika nagpadalag mga kopya sa The Watchtower, nga gikalipayan ko pagbasa. Lain pa, matag Dominggo, ako motambong ug Sunday school, diin ang obispo kanunayng moanha ug makigsulti kanamo.

Usa ka Dominggo niadto, ang obispo napikal pag-ayo ug miingon: “Ang atong siyudad napuno sa mga bisita nga nagdalag mga basahong inerehes.” Unya ang usa ka kopya sa The Watchtower gipataas ug misinggit: “Kon si bisan kinsa kaninyo makakita ug mga basahong sama niini sa balay, dad-a ninyo kana sa simbahan, ug ako ang mosunog niana.”

Ang tono sa iyang tingog nakapatugaw kanako, apan labi na ang iyang mapanimalosnong espiritu. Busa wala ko sunda ang iyang gihangyo. Hinunoa, gisulatan ko ang akong uyoan ug gihangyo siya nga dili na magpadalag mga basahon sa Watch Tower. Bisan pa, padayon kong gipalandong ang pagbalik ni Kristo.

Midako ang Espirituwal nga Gana

Pag-abot sa bakasyon sa ting-init, gipagawas nako ang akong maleta aron paghipos sa akong mga sinina. Didto sa ilalom ang tulo ka pulyetong pinatik sa Watch Tower Society. Sa usa ka paagi wala ko kadto himatngoni. Ang usa mao ang gitawag Where Are the Dead?

‘Morag makapaikag kana,’ ako naghunahuna. Bisan pag nahinumdom sa pasidaan sa obispo, mihukom ako nga basahong mainampingon ang mga pulyeto aron makaplagan ang mga sayop nga sa akong hunahuna nahisulod niana. Mikuha akog lapis ug mainampingon nga misugod ako sa pagsusi. Sa akong katingala, ang tanang diha sa mga pulyeto morag makataronganon, ug ang matag pahayag may mga kasulatang gisitar aron masusi kana sa magbabasa sa Bibliya.

Sanglit wala akoy Bibliya, gihunahuna ko nga ang mga kasulatang gisitar sa sayop gigamit aron motakdo sa katuyoan sa mga magsusulat. Busa gisulatan ko ang akong uyoan ug gihangyo nga padad-an akog kopya sa kompletong Bibliya. Kana gihimo niya dayon. Kaduha ko kana giabanid sa pagbasa, ug bisan pag kadaghanan niadto wala ko hisabti, ako naikag sa mga basahong Daniel ug Pinadayag. Buot kong hisabtan ang mga butang nga ilang gitagna, apan walay makatabang kanako.

Miundang ako pagtungha niadtong 1929, ug sa wala madugay human niadto ang akong uyoan sa Amerika nagpadala na usab kanakog mga kopya sa The Watchtower. Nagustohan ko kana sa dugang ug dugang ug gihangyo siyang padalhan ako nga regular. Gisugdan ko usab ang pagsulti sa uban mahitungod sa paglaom sa umaabot nga akong nakat-onan gikan sa mga magasin. Apan unya ang akong kinabuhi may dako kaayong kausaban.

Espirituwal nga Pag-uswag sa Burma

Ang mga manghod nga lalaki sa akong inahan nakalalin ngadto sa Burma (karon Myanmar), ug mihukom ang pamilya nga kon ako moapas kanila, kana makapauswag sa akong kasinatian ug tingali magbukas ug kahigayonan sa negosyo alang kanako. Dugay na akong naikag sa Oriente, mao nga ako nahinam sa palaaboton nga makaadto didto. Sa Burma, nagpadayon ako sa pagdawat sa The Watchtower gikan sa akong uyoan, apan wala pa gayod ako makahibalag sa personal ug usa sa mga Estudyante sa Bibliya, sumala sa pagtawag niadto sa mga Saksi ni Jehova.

Usa ka adlaw ako nalipay sa pagkakitag usa ka pahibalo sa The Watchtower alang sa mga basahong Light, duha ka tomo nga nagsaysay sa basahong Pinadayag sa Bibliya. Gawas pa, akong nasayran nga ang buluhaton sa mga Estudyante sa Bibliya sa Burma giatiman sa sangang-buhatan sa India sa Watch Tower Society, nga nahimutang sa Bombay. Misulat dayon ako sa paghangyo sa mga basahong Light, ug sa paghangyo usab nga ang India magpadala ug mga Estudyante sa Bibliya aron sa pagsangyaw sa Burma.

Ang mga basahon miabot dayon pinaagi sa koreyo, ug usa ka semana o labaw pa sa ulahi, giduaw ako sa lokal nga mga Estudyante sa Bibliya nga taga-Burma. Nalipay ako sa pagkahibalo nga may usa ka gamayng grupo kanila sa dapit nga akong gipuy-an sa Rangoon (karon Yangon), ang kapital sa Burma. Gidapit nila ako sa pagtambong sa ilang regular nga pagtuon sa Bibliya ug usab sa pag-uban kanila sa pagsangyaw sa balay-balay. Sa sinugdan ako nagpanuko apan sa wala madugay nagustohan na nako ang pagpaambit sa kahibalo sa Bibliya uban sa mga Budhista, Hindu, ug Muslim, ingon man sa nag-angkong mga Kristohanon.

Unya ang sangang-buhatan sa India nagpadala sa Rangoon ug duha ka bug-os-panahong mga ministro (gitawag nga mga payunir), si Ewart Francis ug Randall Hopley. Kadtong duruha taga-Inglaterra apan nakaalagad sa India sa ubay-ubay nang katuigan. Sila nagdasig pag-ayo kanako, ug niadtong 1934, ako gibawtismohan agig simbolo sa akong pagpahinungod kang Jehova.

Usa ka Maisogong Pagsangyaw

Sa ngadtongadto ang sangang-buhatan sa India nagpadalag dugang mga payunir sa Burma. Duha kanila, si Claude Goodman ug Ron Tippin, miadto sa usa ka estasyon sa tren ug nakigsulti kang Sydney Coote, ang hepe sa estasyon. Siya nagdawat sa mga libro, naghurot pagbasa niana, ug misugod pagsulat sa iyang minyong magulang nga babaye, si Daisy D’Souza, sa Mandalay. Nainteres usab siya sa mga libro ug nangayog dugang pa.

Si Daisy, kinsa usa ka debotadong Katoliko, maoy usa ka tawo nga may talagsaong kaisog. Misugod siya pagduaw sa iyang mga silingan ug misulti kanila sa mga butang iyang nakat-onan. Ug sa dihang giduaw siya sa kura paroko, nga nangutana kon nganong mihunong siya sa pagsimba, iyang gipakita kaniya nga ang Bibliya wala magpaluyo sa mga butang iyang gitudlo, sama sa nagdilaab nga impiyerno.

Sa kataposan ang pari nangutana kaniya: “Human niining tanang katuigan nga nagsulti kanila mahitungod sa nagdilaab nga impiyerno, unsaon nako pagsulti kanila nga walay ingon nga dapit? Wala na unyay gustong mosimba.”

“Kon ikaw usa ka matinud-anong Kristohanon,” mitubag si Daisy, “imong itudlo kanila ang kamatuoran, bisan pag unsay sangpotanan.” Unya siya midugang: “Kon dili ka mosulti, nan ako ang mosulti!” Ug siya misulti gayod.

Si Dick ug Daisy ug duha nila ka magulang anak babaye gibawtismohan sa Rangoon dungan nako. Tulo ka tuig sa ulahi, niadtong 1937, ako naminyo sa ilang ikaduhang anak babaye, si Phyllis.

Pag-ikyas Ngadto sa India

Ang Hapones nga kasundalohan misulong sa Burma panahon sa Gubat sa Kalibotan II, ug ang Rangoon napukan niadtong Marso 8, 1942. Ang mga sibilyang langyaw napugos sa paggawas dayon paingon sa India. Ang ginatos misulay sa paggawas agi sa kalasangan, apan daghan ang nangamatay sa dalan. Akong kaila ang opisyal nga nagdumala sa pagpamakwit, mao nga nakakuha akog mga tiket sa pagsakay sa usa sa kataposang mga barko sa kargamento nga molarga sa Rangoon paingon sa Calcutta. Ang pagbiya nga dinalidali sa among balay ug sa kadaghanan sa among mga kabtangan maoy masulob-ong gutlo alang kanamong tanan. Ang Hapones miokupar sa Burma gikan sa 1942 hangtod sa 1945.

Gamay ra ang among kuwarta sa pag-abot namo sa India, ug ang pagpangitag trabaho dili sayon. Kadto misangpot sa usa ka tigi sa pagtuo. Nahibalag ko ang usa ka Britanikong opisyal nga mitanyag kanako ug dakog-suweldo dili-mokombate nga trabaho, apan kadto naglangkit sa pag-alagad ingong bahin sa militaryong katukoran. Sa tabang ni Jehova, akong nabalibaran ang tanyag ug niana nahuptan ang hinlong Kristohanong konsensiya. (Isaias 2:2-4) Sa ubang mga paagi usab, among nabatyagan ang mahigugmaong kamot ni Jehova.

Kami nanimuyo sa New Delhi, ang kapital sa India, diin halos imposible ang pagkakitag pinuy-anan. Bisan pa niana, kami nakakitag usa ka luag nga apartment sa sentro gayod sa siyudad. Kadto may dakong sala nga may kaugalingong entrada, ug kadtong lawaka nahimong Kingdom Hall alang sa Delhi nga Kongregasyon sa mga Saksi ni Jehova sulod sa misunod pipila ka katuigan. Ugaling lamang, tungod sa pagdili nga gibutang niadtong 1941 sa tanang basahon sa Watch Tower Society sa India, kami wala makabatog literatura sa Bibliya.

Kon sa Unsang Paagi Natangtang ang Pagdili

Usa ka Dominggo niadtong 1943, kadtong nanambong sa mga serbisyo sa mga simbahan sa Delhi nakadawat ug usa ka gamayng basahon nga pinirmahan sa 13 ka klerigo sa lainlaing mga iglesya. Kadto nagpasidaan: “MGA LUNGSORANON SA DELHI PAGBANTAY SA MGA SAKSI NI JEHOVA.” Ang sumbong mao nga kami gidili sa India tungod sa mga katarongang politikanhon.

Nga may permiso sa sangang-buhatan sa Bombay, kami nagpatik dayon ug nagtagtag sa usa ka leaflet nga nagyagyag sa klero. Sanglit ako man ang nagadumalang magtatan-aw, ang akong ngalan ug pinuy-anan napatik sa ubos sa masakit-ug-pinulongan nga leaflet. Wala madugay human niadto, sa dihang ang polis nakakita nako ug kang Margrit Hoffman nga nanagtag ug mga kopya sa leaflet, gidakop kami ug gipriso. Hinuon, wala madugay kami gipagawas nga piyansado.

Sa ulahi, sa lakat sa iyang ministeryo, giduaw ni Margrit ang balay ni Sir Srivastava, usa ka iladong ministro sa gobyerno sa gabinete sa Indian viceroy. Gipadayon siya ni Sir Srivastava, ug panahon sa kabildohay, giingnan niya siya nga ang atong literatura sa kadili-matarong gidili sa India. Niadtong adlawa nahimamat usab ni Margrit ang usa ka membro sa Parliamento gikan sa estado sa Madras. Siya didto sa siyudad niadtong panahona aron motambong sa usa ka tigom sa parliamento. Iyang gihisgotan siya sa pagkadili-matarong sa pagdili nga gipahamtang sa atong literatura, ug misaad siyang ang isyu ipatungha sa umaabot nga panagtigom.

Sa maong panahon, ako nagtrabaho ingong physiotherapist sa usa ka lokal nga ospital. Aw, si Sir Srivastava nahitabong may deperensiya sa lawas, ug gisugo ako sa ospital aron pagsusi kon ang physiotherapy makatabang ba kaniya. Nakaplagan ko nga si Sir Srivastava maoy buotan nga tawo, ug samtang nag-estoryahay kami, nahisgotan ko sa daklit nga si Miss Hoffman ug ako nakagula sa prisohan kay piyansado. Akong gisaysay nga tungod sa paghulhog sa klero ang among literatura sa Bibliya gidili pinasukad sa mga katarongan nga politikanhon apan nga kami maoy dili politikanhon sa bug-os. Ang among hawas sa sangang-buhatan, si Edwin Skinner, kadaghan na mihangyo ug interbiyo aron isaysay ang among baroganan, apan siya gidumilian.

Duha ka adlaw sa ulahi, gisultihan ako ni Sir Srivastava: “Si Gn. Jenkins [ang opisyal sa gobyerno nga supak sa atong buluhaton] moretiro sa pila na lang ka adlaw, ug ang iyang puwesto pulihan ni Sir Francis Mudie. Sultihi si Gn. Skinner nga mosaka, ug ako siyang ipailaila kang Sir Francis.”

Gihikay ni Sir Srivastava ang panagtagbo sumala sa iyang gisaad. Panahon niadto, si Sir Francis Mudie miingon kang Igsoong Skinner: “Dili ako makasaad kanimo ug bisan unsa, apan ako kanang susihon.” Sanglit ang parliamento magsugod sa pila ka adlaw, si Igsoong Skinner nagpabilin aron pagtan-aw sa resulta. Sumala sa iyang saad, ang membro sa parliamento nga taga-Madras mitindog ug nangutana: “Tinuod bang ang mga basahon sa Watch Tower Bible and Tract Society gidili tungod sa mga katarongang politikanhon?”

“Dili, ang pagdili gipahamtang tungod sa mga katarongan sa pagpanagana,” mitubag si Francis Mudie, “apan ang gobyerno karon nakahukom sa pagbakwi sa pagdili.”

Malipayon kadtong gutloa alang kanamo sa nabatian namo ang maong balita! Usa ka semana sa ulahi ang sangang-buhatan sa Bombay nakadawat ug sulat nga nagpamatuod sa pagtangtang sa pagdili.

Balik sa Burma nga Naguba sa Gubat

Ang Britanikong pagmando nahibalik sa Burma human sa Gubat sa Kalibotan II, ug kaming napulo ka Saksi mibalik sa Rangoon pila ka bulan sa ulahi. Kami nalipay nga nakita pag-usab ang pila ka nahibiling lokal nga Saksi. Ang nasod diha sa makaluluoy nga kahimtang. Wala ang publikong mga serbisyo, apil ang koryente ug publikong transportasyon. Busa mipalit kamig dyip gikan sa militar ug kana gigamit pag-ayo aron paghakot ug mga tawo ngadto sa mga tigom nga giorganisar namo dayon sa among pagbalik.

Usa ka tawong interesado mitanyag kanamo ug yuta, ug sa tabang sa mga tawong maluluton sa dapit, gitukod namo ang igoigo ug gidak-ong Kingdom Hall. Kadto napabarog nga gigamit ang mga dagkong bolos sa kawayan ingong mga haligi, bungbong nga amakan, ug nipa nga atop. Didto, sa Abril 1947, si Nathan H. Knorr, ang presidente niadto sa Watch Tower Society, ug ang iyang sekretaryo, si Milton G. Henschel, mihatag ug mga pakigpulong panahon sa ilang pagduaw sa Rangoon. Niadtong panahona, 19 kami ka Saksi sa tibuok Burma. Apan ang pakigpulong publiko ni Igsoong Knorr, nga gihimo sa New Excelsior Theatre, gitambongan ug 287!

Kami Nanimuyo sa Australia

Niadtong Enero 4, 1948, ang Burma gitagaag independensiya gikan sa Gran Britanya, ug kadaghanang Uropanhon mihukom nga labing maayong mopahawa sa nasod. Human sa mainampoon nga pagpamalandong, si Phyllis ug ako mihukom nga dalhon ang anak namong babaye ug molalin ngadto sa Australia. Kami mipuyo sa Perth, ang kapital sa Western Australia.

Ang pagbiya pag-usab sa Burma, ug niadtong panahona sa dayon, masulob-on kaayong gutlo alang kanamo. Matag karon ug unya, kami makadawat ug balita gikan sa among mga minahal didto, ug kami nalipay sa pagkahibalo nga ang buluhaton sa Gingharian sa inanay nag-uswag sa maong nasod.

Sugod sa 1978, sulod sa upat ka tuig kami nalipay nga nag-alagad sa tanang nagsultig-Grego nga mga kongregasyon sa dagkong mga siyudad sa Australia. Kana nagpasabot sa sigeng biyahe, sanglit kapin ug 4,200 kilometros ang gikan sa kasadpang baybayon ngadto sa silangang baybayon niining dakong nasod. Sa wala madugay, mihugo ang among lawas tungod sa klima, nga magkalahi kaayo gikan sa usa ka estado ngadto sa lain. Busa kami mipuyo pag-usab sa Perth, diin ako nagpadayon sa pag-alagad nga ansiano sa usa sa 44 ka kongregasyon sa siyudad.

Sa pag-aginod sa katuigan, ang akong panan-aw nagkahanap, ug lisod ang pagbasa. Apan, bisan pa sa mga suliran sa panglawas, bata gihapon ang among mga kasingkasing. Kaming duha masaligong nagapaabot sa malipayong adlaw sa dihang ang tanang may kahadlok kang Jehova makakita sa kasanag sa iyang pag-uyon nga “mosidlak, nga may pagpang-ayo diha sa iyang mga pako; ug [kita] manglakaw ug motamak sa yuta sama sa pinatambok nga mga nating baka.”​—Malakias 4:2.a

[Footnote]

[Hulagway sa panid 24]

Akong pamilya kauban ni Igsoong Henschel ug Knorr sa Burma (Myanmar) niadtong 1947

[Hulagway sa panid 25]

Si Basil Tsatos ug iyang asawa, si Phyllis, sa Australia