Kinaiyanhong mga Katalagman—Usa ka Ilhanan sa Kapanahonan?
“ANG nasod motindog batok sa nasod ug ang gingharian batok sa gingharian, ug aduna unyay mga kanihit sa pagkaon ug mga linog sa nagkalainlaing dapit. Kining tanang butang sinugdanan lamang sa mga kasakit.” Pinaagi niining mga pulonga gisaysay ni Jesu-Kristo ngadto sa iyang mga tinun-an 19 ka siglo kanhi nga ang maong mga katalagman, uban sa pag-usbaw sa pagkamalapason ug sa tibuok-kalibotan nga pagwali sa maayong balita sa Gingharian sa Diyos, magpailaila sa daghag-bahin nga ilhanan nga magatimaan sa “konklusyon sa sistema sa mga butang.”—Mateo 24:3-14.
Tungod sa mga pulong sa ibabaw, kita mangutana gayod, Nakita na ba nato ang mas daghang malaglagong mga linog, urakan, baha, hulaw, ug kagutmanan kay sa mga kaliwatan nga miagi? Ug bisan pa sa kauswagan sa siyensiya ug teknolohiya, sa proporsiyon mas daghan ba ang mga tawong nagaantos ingong sangpotanan?
Alang sa daghan ang tubag oo. Pananglitan, ang magasing New Scientist nagpasidaan nga “ang kalibotan makadahom ug mas daghang katalagman sa katuigang 1990 kay sa miaging mga dekada.” Sa susama, sa UN Chronicle sa Hunyo 1991, ang direktor sa World Meteorological Organization mipahayag: “Tin-aw kaayo ang kiling. Gikan sa katuigang 1960 hangtod sa katuigang 1980 . . . , may lima ka pilong pag-usbaw sa kasubsob sa dagkong kinaiyanhong mga katalagman, ug tulo ka pilong pag-usbaw sa katibuk-ang kapildihan sa ekonomiya.” Sa paghatag ug diyutayng husto nga panan-aw sa ulohan, ang World Health, ang magasin sa UN World Health Organization, mipahayag: “Ang mga pananglitan sa kinaiyanhong mga katalagman ug ang malaglagong mga epekto nila masubay sa tibuok kasaysayan. Bisan pa niana, sa pagsingabot sa ika-21ng siglo, ginaatubang nato ang nagakausab nga panagsagol sa mga kahimtang sa katawhan, sa ekolohiya ug sa teknolohiya nga mopahinabo nga ang daghang populasyon labaw pang maapektahan sa kinaiyanhon ug ginamag-tawong mga katalagman.”
Si bisan kinsang motagad sa bag-ong mga panghitabo dili matingala nianang mga pahayaga. Ang palaumagian sa balita wala makulangig mga estoryang makapaukyab, kini kaha pagboto sa bolkan sa Pilipinas, linog sa California, baha sa Bangladesh, gutom sa Somalia, urakan sa Hawaii, o balod sa linog sa Nicaragua. Halos walay molabay nga bulan nga walay balita bahin sa usa ka katalagman sa usa o sa laing bahin sa kalibotan.
Ang pila ka tawo dili ra magsapayan niini kay giisip kining dili makahuloganon. Nangatarongan sila nga ang dayag nga pag-usbaw sa mga katalagman sa atong panahon maoy tungod lang sa mas maayong pagtaho sa balita o mas maayong pagtipig ug rekord. Sila sa dugang nangatarongan nga mas daghang tawo ang nagaantos gumikan sa mga katalagman tungod lang kay may mas daghang tawo karon. Kana bang mga katarongana mahukmanon, o may mas daghan pang detalye nga angayng masayran?
Matikdi ang gisulti sa artikulo sa New Scientist nga gikutlo sa ibabaw. “May 523 ka katalagman nga gitaho sa katuigang 1960 ug 767 sa katuigang 1970. Sa katuigang 1980, ang gidaghanon miabot ug 1387.” Kini nagpadayon sa pagsaysay nga “ang bahin sa dayag nga pag-usbaw sulod sa miaging dekada ikapasangil sa labawng kaprangka sa pagtaho sa mga katalagman sa Tsina ug sa Unyon Sobyet.” Dayon midugang kini: “Bisan pag ingon, ang gidaghanon nagauswag.” Ang tuling pagsulbong sa gidaghanon sa mga katalagman dili ikapasangil lamang sa mas maayong pagtaho o mas maayong pagtipig ug rekord.
Dugang pa, ang UN Chronicle sa Marso 1992 mitaho: “Sulod sa miaging duha ka dekada, mga 3 ka milyong tawo ang nawad-an sa ilang mga kinabuhi ug 800 ka milyon pa ang naapektahan sa ‘kadaot, kalisdanan ug pag-antos’ nga gipahinabo sa kinaiyanhong katalagman.” Kini nagkahulogang mga 1 sa matag 7 ka tawong buhi sa yuta ang naapektahan sa usa ka matang sa katalagman o trahedya. Kana makapakurat gayod ug mohatag gamayng pasikaranan sa pagduhaduha nga ang atong panahon maoy panahon sa kagubot ug kasamok.
Sanglit gitagna sa Bibliya ang maong panahon sa dakong kasakitan, nagkahulogan ba nga Diyos ang nakaingon sa mga katalagman ug sa pag-antos nga sangpotanan nila? Kana ang pagtuo sa daghang tawo. Apan unsay ginapakita sa mga kamatuoran? Ug labi pang hinungdanon, unsay ginapakita sa Bibliya?
[Picture Credit Line sa panid 2]
Hapin: W. Faidley/Weatherstock
[Picture Credit Lines sa panid 3]
Letrato sa tunga: Mark Peters/Sipa Press
WHO/League of Red Cross