Ang Sinugdanan sa Ateyismo

KITA nagpuyo sa usa ka planetang puno ug suliran; ang daklit nga pagtan-aw sa mga ulohan sa mantalaan nagpamatuod sa maong kamatuoran kada adlaw. Ang walay paglaom nga kahimtang sa atong kalibotan maoy hinungdan nga daghan ang nagduhaduha sa paglungtad sa Diyos. Ang pipila, nga nangangkong mga ateyista, naglimod pa gani sa iyang paglungtad. Tinuod ba usab kana kanimo?

Ang pagtuo o dili pagtuo sa Diyos dulot nga mag-apektar sa imong panglantaw sa umaabot. Kon walay Diyos, ang paglungtad sa tawhanong kaliwat nagdepende sa bug-os sa mga kamot sa tawo​—usa ka dili makapadasig nga ideya, kon atong tagdon ang malaglagong katakos sa tawo. Kon sa pagkatinuod nagtuo ka nga naglungtad ang Diyos, nan malagmit nga imong gidawat nga ang kinabuhi niining maong planeta adunay katuyoan​—usa ka katuyoan nga sa kataposan mamatuman ra.

Bisan tuod sa matag karon ug unya sa tibuok kasaysayan dihay mga paglimod sa paglungtad sa Diyos, niining ulahing mga siglo lamang nga mikaylap ang popularidad sa ateyismo. Nasayod ka ba kon ngano?

Pagsabot sa Sinugdanan

Ang usa ka habog nga kahoy usa ka talagsaong talan-awon. Apan, ang mata nakakita lamang sa mga dahon, mga sanga, ug punoan. Ang mga gamot​—ang tinubdan sa kinabuhi sa kahoy​—dili makita sa ilalom sa yuta.

Susama gayod niini ang ateyismo. Maingon sa hataas nga kahoy, ang paglimod sa paglungtad sa Diyos miuswag ngadto sa talagsaong kahimtang niini sa wala pa ug sulod sa ika-19ng siglo. Ang kinabuhi ba ug ang uniberso makalungtad nga walay labaw kinaiyanhong Unang Hinungdan? Ang pagsimba ba sa maong Maglalalang usik ug panahon? Ang mga tubag gikan sa hawod nga mga pilosopo niadtong adlawa maoy kusganon ug tin-aw. “Maingon nga kita wala na magkinahanglag moral nga talamdan, dili na usab nato kinahanglan ang relihiyon,” pahayag ni Friedrich Nietzsche. “Ang relihiyon maoy damgo sa tawhanong hunahuna,” pangatarongan ni Ludwig Feuerbach. Ug si Karl Marx, kansang mga sinulat may dakong impluwensiya sa misunod nga mga dekada, maisogong mipahayag: “Buot kong pauswagon ang kagawasan sa hunahuna gikan sa mga talikala sa relihiyon.”

Daghan ang nakadayeg. Hinuon, ang nakita lamang nila maoy mga dahon, mga sanga, ug ang punoan sa ateyismo. Ang mga gamot diha na ug hagbay nang nagtubo una pa magsugod ang ika-19ng siglo. Katingad-an, ang modernong pagtubo sa ateyismo gidasig sa mga relihiyon sa Kakristiyanohan! Sa unsang paagi kini nahitabo? Tungod sa ilang kadunotan, kining relihiyosong mga institusyon maoy hinungdan sa hilabihang kawalay paglaom ug pagbatok.

Ang mga Binhi Gipugas

Panahon sa Edad Media, kontrolado sa Katolikong Simbahan ang mga sakop niini. “Ang herarkiya dayag nga dili andam sa pag-atiman sa espirituwal nga mga panginahanglan sa katawhan,” pahayag sa The Encyclopedia Americana. “Ang tag-as ug ranggong klero, ilabina ang mga obispo, girekluta gikan sa hamili ug nag-isip lamang sa ilang katungdanan ingong tinubdan sa dungog ug gahom.”

Ang pipila, sama kang John Calvin ug Martin Luther, misulay sa pagreporma sa simbahan. Hinuon, ang ilang mga paagi dili kanunay samag-Kristo; ang pagkadili-matugoton ug pag-ula-ug-dugo nagtimaan sa Repormasyon. (Itandi ang Mateo 26:52.) Ang pipila ka pag-atake pintas kaayo nga tulo ka siglo sa ulahi si Thomas Jefferson, ang ikatulong presidente sa Tinipong Bansa, nagsulat: “Mas mapasaylo pa ang motuo nga wala gayoy diyos, kay sa pagpasipala kaniya pinaagi sa mangil-ad nga mga kinaiya ni Calvin.”a

Dayag, ang Repormasyon wala magpasig-uli sa putli nga pagsimba. Apan, kini nagkunhod sa gahom sa Katolikong Simbahan. Dili na kontrolado sa Batikano ang relihiyosong pagtuo sa katawhan. Daghan ang miapil sa bag-ong gipormang mga sekta sa Protestante. Ang uban, kay nawad-ag pagsalig sa relihiyon, mihimo sa tawhanong hunahuna ingong butang nga ilang pagasimbahon. Ang bukas nga tinamdan misunod, nga mitugot sa daghang opinyon bahin sa Diyos.

Miturok ang Pagkamaduhaduhaon

Sa ika-18ng siglo, ang makataronganong panghunahuna kasagarang gihimaya ingong tubag sa tanang suliran sa kalibotan. Ang Alemang pilosopo nga si Immanuel Kant nangatarongan nga ang pag-uswag sa tawo gibabagan sa iyang pagsandig sa politika ug relihiyon alang sa giya. “Pangarisgar nga mahibalo!” awhag niya. “Magmaisogon sa paggamit sa imong kaugalingong intelihensiya!”

Kining maong tinamdan nagpaila sa Kalamdagan, nga nailhan usab ingong Kapanahonan sa Pangatarongan. Nga midurar latas sa ika-18ng siglo, kining yugtoa tiniman-an sa hinobrang pangagpas alang sa kahibalo. “Ang pagkamaduhaduhaon mipuli sa buta nga pagtuo,” matud sa librong Milestones of History. “Ang tanang karaang ortodoksiya gidudahan.”

Usa ka ‘karaang ortodoksiya’ nga nailalom sa pagsusi mao ang relihiyon. “Ang mga tawo nag-usab sa ilang panglantaw sa relihiyon,” matud sa librong The Universal History of the World. “Dili na sila makontento sa saad sa mga ganti sa langit; sila nagapangayo ug mas maayong kinabuhi ibabaw sa yuta. Nagsugod pagkahanaw ang ilang pagtuo sa dili kinaiyanhon.” Sa pagkatinuod, ang kadaghanan sa mga pilosopo sa Kalamdagan nagtamay sa relihiyon. Sa partikular, ilang gibasol ang gutom-sa-gahom nga mga pangulo sa Katolikong Simbahan tungod sa pagpugong sa mga tawo diha sa pagkawalay-alamag.

Kay wala matagbaw sa relihiyon, daghan niining mga pilosopo nahimong mga deyista; sila nagtuo sa Diyos apan nangatarongan nga siya walay interes sa tawo.b Ang pipila nahimong madayganong mga ateyista, sama sa pilosopong si Paul Henri Thiry Holbach, kinsa nangangkon nga ang relihiyon maoy “tinubdan sa mga pagkabahinbahin, kabuangan, ug mga krimen.” Samtang milabay ang mga tuig, daghan ang gipul-an sa Kakristiyanohan ug miuyon sa mga pagbati ni Holbach.

Pagkabaligho nga gidasig sa Kakristiyanohan ang pagtubo sa ateyismo! “Ang mga Simbahan maoy yutang giturokan sa ateyismo,” sulat sa propesor sa teolohiya nga si Michael J. Buckley. “Ang tanlag sa mga taga-Kasadpan nahasol ug naglagot sa organisadong mga relihiyon. Ang mga Simbahan ug ang mga sekta naglaglag sa Uropa, nagplano sa dinaghang mga pagpatay, ug naghulhog ug relihiyosong pagsupak o rebolusyon, nga misulay sa pag-ekskomunikar o pagpukan sa mga hari.”

Ang Ateyismo Makaylapong Gidawat ug Gitahod

Sa pagka ika-19ng siglo, ang paglimod sa Diyos gipahayag nga walay pugong ug mikaylap. Ang mga pilosopo ug mga siyentipiko sa walay pagpanuko maisogong nagpahayag sa ilang mga panglantaw. “Diyos ang atong kaaway,” pahayag sa usa ka prangkang ateyista. “Ang pagdumot sa Diyos maoy sinugdanan sa kaalam. Aron tinuod nga mouswag ang katawhan, kinahanglan nga kini pinasikad sa ateyismo.”

Hinunoa, usa ka dili-mamatikdang pagbalhin ang nahitabo niadtong ika-20ng siglo. Ang paglimod sa Diyos nahimong dili kaayo agresibo; usa ka lahi nga matang sa ateyismo ang misugod sa pagkaylap, nga nag-apektar bisan gani niadtong nag-angkong nagtuo sa Diyos.

[Mga footnote]

[Hulagway sa panid 3]

Karl Marx

[Hulagway sa panid 3]

Ludwig Feuerbach

[Hulagway sa panid 3]

Friedrich Nietzsche

[Picture Credit Line sa panid 2]

HAPIN: Earth: By permission of the British Library; Nietzsche: Copyright British Museum (see also page 3); Calvin: Musée Historique de la Réformation, Genève (Photo F. Martin); Marx: U.S. National Archives photo (see also page 3); Planets, instruments, crusaders, locomotive: The Complete Encyclopedia of Illustration/​J. G. Heck; Feuerbach: The Bettmann Archive (see also page 3)