Mawala ba Kaha ang Pagdumot?

KON nakakita ka bisag pipila lang ka balita sa telebisyon, pamilyar ka na sa pagdumot. Ang pagdumot mao ang kasagarang hinungdan sa walay-kaluoy nga pagpamatay nga halos kada adlaw daw nagbilin sa ilang madugoong tunob niining kalibotana. Gikan sa Belfast ngadto sa Bosnia, gikan sa Jerusalem ngadto sa Johannesburg, ang makaluluoy nga mga tumatan-aw ginapamatay.

Ang mga biktima sagad dili-kaila sa ilang mga tig-atake. Ang ila lamang “krimen” mao nga sila tingali sakop sa “kontra nga kiliran.” Sa makalilisang nga pagbalosay, ang maong mga pagpamatay mahimo nga usa ka panimalos sa pipila ka kapintasan sa miagi o usa ka matang sa “etnikong pagpuo.” Ang matag hugna sa kabangisan nagpasamot sa pagdumot tali sa nag-awayay nga mga grupo.

Kining makalilisang nga mga siklo sa pagdumot daw nagkagrabe. Ang pagdumtanay sa mga kadugo kalit nga mibuto tali sa mga tribo, sa mga rasa, ug sa etniko o relihiyosong mga grupo. Mawagtang ba kaha ang pagdumot? Aron matubag kana, kinahanglang makasabot kita sa mga hinungdan sa pagdumot, sanglit wala kita gipakatawo nga may kinaiyanhong hilig sa pagdumot.

Pagtanom sa mga Binhi sa Pagdumot

Si Zlata Filipovic, usa ka dalagitang taga-Bosnia nga gikan sa Sarajevo, wala pa sukad makakat-on sa pagdumot. Sa iyang talaadlawan mahinuklogon niyang gisulat ang bahin sa etnikong kapintasan: “Ako kanunayng nangutanag Ngano? Alang sa unsa? Kinsay mabasol? Ako nangutana apan walay tubag. . . . Taliwala sa akong mga amiga, taliwala sa among mga higala, sa among pamilya, adunay mga Serbiano ug mga Kroasiano ug mga Muslim. . . . Kami nakig-uban sa maayong mga tawo, dili sa daotan. Ug taliwala sa maayo adunay mga Serbiano ug mga Kroasiano ug mga Muslim, sama nga adunay daotan usab taliwala kanila.”

Sa laing bahin, lahi ang hunahuna sa daghang hamtong. Sila nagtuo nga sila adunay daghang katarongan sa pagdumot. Ngano?

Inhustisya. Lagmit ang pangunang sugnod sa pagdumot mao ang inhustisya ug pagpanglupig. Sama sa giingon sa Bibliya, “ang pagpanglupig makapabuang sa maalamong tawo.” (Ecclesiastes 7:7) Kon ang mga tawo nangabiktima o gidagmalag maayo, sayon lang nga maghambin sila ug pagdumot sa mga malupigon. Ug bisan tuod kini tingali dili makataronganon, o ‘binuang,’ ang pagdumot sagad itumong batok sa tibuok grupo.

Samtang ang inhustisya, tinuod man o hinanduraw, mao tingali ang pangunang hinungdan sa pagdumot, dili mao lamang kini. Ang usa pa mao ang pagpihig.

Pagpihig. Ang pagpihig sagad nagagikan sa pagkawalay-hibangkaagan bahin sa usa ka etniko o nasodnong grupo. Tungod sa hulungihong, napanunod nga kasilag, o dili maayong kasinatian uban sa usa o duha ka indibiduwal, hayan ipahinungod sa pipila ang dili maayong mga kinaiya ngadto sa tibuok rasa o nasyonalidad. Sa dihang ang pagpihig nakagamot na, butaan niini ang mga tawo sa kamatuoran. “Atong dumtan ang pipila ka tawo tungod kay kita wala makaila kanila; ug kita dili makaila kanila tungod kay kita nagdumot man kanila,” miingon ang Ingles nga magsusulat nga si Charles Caleb Colton.

Ang mga politiko ug mga historyador, sa laing bahin, mahimong sa tinuyo magpalambo sa pagpihig tungod sa politikanhon o nasodnong mga katuyoan. Si Hitler maoy pangunang pananglitan. Si Georg, nga kanhi usa ka membro sa kapunongan sa mga Batan-on ni Hitler, nag-ingon: “Gitudloan kami sa propaganda sa Nazi sa sinugdan sa pagdumot sa mga Hudiyo, dayon sa mga Ruso, dayon sa tanang ‘kaaway sa Reich.’ Ingong usa ka tin-edyer, gituohan ko kon unsa ang gisulti kanako. Sa ulahi, akong nasayran nga ako nalimbongan.” Sama sa Nazi Alemanya ug sa ubang dapit, ang rasanhon o etnikong pagpihig gipakamatarong pinaagi sa mga pangdani sa nasyonalismo, ang laing tinubdan sa pagdumot.

Nasyonalismo, tribalismo, ug rasismo. Sa iyang librong The Cultivation of Hatred, ang historyador nga si Peter Gay naghubit sa nahitabo sa pagbuto sa unang gubat sa kalibotan: “Sa gubat sa pagkamaunongon gibuntog sa nasyonalismo ang tanan pang uban. Ang gugma sa nasod ug ang pagdumot sa mga kaaway niini nagpamatuod nga mao ang labing lig-ong pangatarongan sa pag-atake nga nahitabo sa ikadisinuybeng siglo.” Gibantog sa makinasod nga pagbati sa Aleman ang awit sa gubat nga nailhang “Awit sa Pagdumot.” Ang mga tipasiugdag pagdumot sa Britanya ug Pransiya, nag-ingon si Gay, nagtukodtukod ug mga sugilanon bahin sa mga sundalong Aleman nga nanglugos sa mga babaye ug nagpamatay ug mga bata. Si Siegfried Sassoon, usa ka sundalong Ingles, naghubit sa kahulogan sa propaganda sa gubat sa Britanya: “Ang tawo daw gilalang aron sa paghunos sa kinabuhi sa mga Aleman.”

Sama sa nasyonalismo, ang sobrang pagdayeg sa etnikong grupo o rasa makapaaghat ug pagdumot sa ubang etnikong mga grupo o mga rasa. Ang tribalismo nagpadayon sa pagpasilaob sa kapintasan sa daghang nasod sa Aprika samtang ang rasismo naghampak gihapon sa Kasadpang Uropa ug sa Amerika del Norte. Ang dugang makapabahin nga elemento nga mahimong iuban sa nasyonalismo mao ang relihiyon.

Relihiyon. Daghan sa labing dili-makontrol nga mga panag-away sa kalibotan adunay malig-ong relihiyosong bahin. Sa Amihanang Irlandiya, sa Tungang Sidlakan, ug sa ubang dapit, ang mga tawo gidumtan tungod sa relihiyon nga ilang giangkon. Duha ka siglo kapin ang milabay, ang Ingles nga awtor nga si Jonathan Swift nag-ingon: “Kita adunay igong impluwensiya sa relihiyon sa pag-awhag kanato sa pagdumot, apan dili igo sa pag-awhag kanato sa paghigugma sa usag usa.”

Niadtong 1933, gipahibalo ni Hitler ang obispo sa Osnabrück: ‘Alang sa mga Hudiyo, gipadayon ko lamang ang mao gihapong polisa nga gisagop sa Katolikong Iglesya sulod sa 1,500 ka tuig.’ Ang iyang madumtanong pagpamatay wala gayod sawaya sa kadaghanang mga lider sa simbahang Aleman. Si Paul Johnson, sa iyang librong A History of Christianity, nag-ingon nga “giekskomunikar sa Simbahan ang mga Katoliko nga nag-ingon diha sa ilang mga testamento nga buot nila nga ang ilang patayng lawas sunogon, . . . apan wala sila did-i niini sa pagtrabaho diha sa mga kampo konsentrasyon o sa mga kampong patyanan.”

Ang ubang relihiyosong mga lider milabaw pa sa pag-uyon sa pagdumot​—ilang gibalaan pa kini. Niadtong 1936, sa pagbuto sa Gubat Sibil sa Espanya, gisaway ni Papa Pio XI ang ‘sataniko gayod nga pagdumot [sa mga Republikano] sa Diyos’​—bisag dihay mga paring Katoliko nga dapig sa Republikano. Sa susama, si Kardinal Gomá, ang obispo sa Espanya sa panahon sa gubat sibil, miingon nga ‘imposibleng mahusay ang kasungian kon walay armadong pagpakig-away.’

Walay makitang timailhan nga molurang ang relihiyosong pagdumot. Niadtong 1992 gisaway sa magasing Human Rights Without Frontiers ang paagi sa paghulhog sa mga opisyal sa Gregong Ortodoksong Simbahan sa pagdumot sa mga Saksi ni Jehova. Kini nagkutlo, lakip sa daghang pananglitan, sa kaso sa usa ka paring Grego Ortodokso nga nagpasakag sumbong batok sa duha ka 14-anyos nga mga Saksi. Ang sumbong? Iyang giakusar sila sa ‘pagsulay kaniya sa pag-usab sa iyang relihiyon.’

Ang mga Resulta sa Pagdumot

Sa tibuok-kalibotan, ang mga binhi sa pagdumot gitanom ug gibisbisan pinaagi sa inhustisya, pagpihig, nasyonalismo, ug relihiyon. Ang dili-kapugngang mga bunga mao ang kasuko, pag-atake, gubat, ug pagkalaglag. Ang gipamulong sa Bibliya sa 1 Juan 3:15 motabang kanato nga makita ang kaseryoso niini: ‘Ang matag usa nga nagadumot sa iyang igsoon maoy usa ka mopatayg-tawo.’ Dayag, kon ang pagdumot naglambo, ang pakigdait​—kon kini naglungtad man​—dikasaligan.

Si Elie Wiesel, nga usa ka mananaog sa Premyong Nobel ug naluwas sa Holocaust, misulat: “Ang katungdanan sa naluwas mao ang pagpamatuod bahin sa nahitabo . . . Kinahanglang pasidan-an nimo ang mga tawo nga kining mga butanga mahimong mahitabo, nga ang daotan mahimong modangat. Ang pagdumot sa rasa, kapintasan, mga idolatriya​—sa gihapon kini nagausbaw.” Ang kasaysayan sa ika-20ng siglo nagpamatuod nga ang pagdumot dili usa ka kalayo nga mapalong lang sa hinayhinay.

Maluka ba kaha ang pagdumot gikan sa mga kasingkasing sa mga tawo? Ang pagdumot ba malaglagon sa tanang panahon, o aduna bay positibong bahin? Atong tan-awon.