Si Michael Faraday—Siyentipiko ug Tawo sa Pagtuo

“Amahan sa Elektrisidad.” “Labing bantog nga tig-eksperimentong siyentipiko sukad masukad.” Kini maoy duha ka paghubit kang Michael Faraday, natawo sa 1791 sa Inglaterra, kansang pagdiskobre sa elektromagnetismo mitultol ngadto sa paggama sa elektrik nga mga motor ug sa pagpatungha ug enerhiya.

SI Faraday masangkarong mipakigpulong bahin sa kemistriya ug pisika sa Royal Institution sa London. Ang iyang mga pakigpulong nga gidesinyo sa paghimong popular sa siyensiya nakatabang sa mga batan-on sa pagsabot sa komplikadong mga ideya. Nakadawat siyag mga pasidungog gikan sa daghang unibersidad. Bisan pa niana gilikayan niya ang publisidad. Siya relihiyoso kaayo nga tawo, nga labing malipayon kon mag-inusara sa iyang tulog-lawak nga apartment ug kon kauban sa iyang pamilya ug kaubang mga magtutuo. Si Faraday sakop sa iyang gihubit nga “usa ka gamay kaayo ug gitamay nga sekta sa mga Kristohanon, nga nailhan . . . ingong mga Sandemanianhon.” Kinsa ba sila? Unsay ilang gituohan? Ug sa unsang paagi kini nag-apektar kang Faraday?

Mga Sandemanianhon

“Ang unang koneksiyon tali sa pamilyang Faraday ug sa Sandemanianhong iglesya gihukman sa mga apohan ni Michael Faraday,” matod ni Geoffrey Cantor, awtor sa Michael Faraday: Sandemanian and Scientist. Sila nakig-uban sa mga sumusunod sa nagabiyaheng dili-kompormistang ministro kansang mga kauban nagtuo sa mga pagtulon-ang Sandemanianhon.

Si Robert Sandeman (1718-71) maoy usa ka estudyante sa unibersidad sa Edinburgh, nga nagtuon ug matematika, Grego, ug ubang mga pinulongan sa dihang usa ka adlaw naminaw siya sa kanhi-Presbiteryanong ministro nga si John Glass nga nagwali. Ang iyang nadungog nagpahinabo nga siya miundang sa unibersidad, mipauli sa Perth, ug miduyog kang Glass ug sa iyang kaubanan.

Sa katuigang 1720, si John Glass misugod sa pagduhaduha sa pipila ka pagtulon-an sa Iglesya sa Scotland. Ang iyang pagtuon sa Pulong sa Diyos mitultol kaniya sa paghinapos nga ang Biblikanhong nasod sa Israel naghulagway sa usa ka espirituwal nga nasod kansang mga molupyo naggikan sa daghang nasyonalidad. Wala gayod siya makakitag katarongan alang sa usa ka bulag nga iglesya sa matag nasod.

Wala na makaangay sa mga pagtulon-an sa iyang simbahan sa Tealing, gawas sa Dundee, Scotland, si Glass mibiya gikan sa Iglesya sa Scotland ug nag-organisar sa iyang kaugalingong mga tigom. Mga usa ka gatos ka tawo ang miduyog kaniya, ug sukad sa sinugdan, ilang gibati ang panginahanglan sa paghupot sa panaghiusa diha sa ilang pundok. Sila mihukom sa pagsunod sa mga instruksiyon ni Kristo, nga nasulat sa Mateo kapitulo 18, mga bersikulo 15 hangtod sa 17, sa paghusay sa bisan unsang mga kabingkilan nga lagmit mahitabo kanila. Sa ulahi sila mihimog senemanang mga tigom diin kadtong samag pagtuo magtigom aron sa pag-ampo ug pagtambag.

Sa dihang ubay-ubay nga tawo ang regular na nga mitambong sa mga tigom sa lainlaing mga grupo, ang responsableng mga tawo gikinahanglan sa pagdumala sa ilang pagsimba. Apan kinsa ang mikuwalipikar? Si John Glass ug ang iyang mga kauban mihatag ug linain nga pagtagad sa gisulat ni apostol Pablo bahin niining butanga. (1 Timoteo 3:1-7; Tito 1:5-9) Wala silay makita nga naghisgot ang Bibliya ug edukasyon sa unibersidad o sa panginahanglan nga makasabot ug Hebreohanon ug Grego. Busa tapos sa mainampoong pagpalandong sa Kasulatanhong mga lagda, ilang gitudlo ang kuwalipikadong mga lalaki nga mahimong mga ansiyano. Kadtong maunongon sa Iglesya sa Scotland nag-isip niini nga “halos mapasipad-anon” nga ang dili-edukadong mga lalaki “nga gipakatawo nga maghabol, manahi, o magdaro” magpakaaron-ingnong nakasabot sa Bibliya ug magwali sa mensahe niini. Sa dihang, sa 1733, si Glass ug ang iyang kaubang mga magtutuo nagtukod sa ilang kaugalingong tigomanan sa lungsod sa Perth, ang lokal nga klero misulay sa pagpugos sa mga mahistrado sa pagpalagpot kanila gikan sa lungsod. Sila napakyas, ug ang kalihokan milambo.

Si Robert Sandeman naminyo sa kamagulangang anak babaye ni Glass ug, sa edad nga 26, nahimong ansiyano sa kongregasyon sa Perth sa mga Glassite. Bug-at kaayo ang iyang katungdanan ingong ansiyano nga mihukom siya sa pagdeboto sa tibuok niyang panahon sa buluhaton isip magbalantay. Sa ulahi, human mamatay ang iyang asawa, si Robert “malipayong miuyon nga moalagad sa Ginoo bisan asa siya gikinahanglan,” matod sa usa ka lakbit-asoy sa iyang kinabuhi.

Ang Sandemanianismo Mikaylap

Si Sandeman masibotong mipakaylap sa iyang ministeryo gikan sa Scotland ngadto sa Inglaterra, diin ang bag-ong mga grupo sa kaubang mga magtutuo midaghan. Sa maong panahon, ang panaglalis naglabi taliwala sa Ingles nga mga Calvinista. Ang uban kanila nagtuo nga sila gitino nang daan alang sa kaluwasan. Si Sandeman, sa laing bahin, midapig niadtong nagtuo nga ang pagtuo maoy hinungdanong kinahanglanon. Sa pagpaluyo sa maong panglantaw, iyang gipatik ang usa ka libro nga gipatik ug kaupat ka beses ug migula usab sa duha ka Amerikanhong mga edisyon. Sumala kang Geoffrey Cantor, ang pagpatik sa maong tomo mao “ang bugtong labing hinungdanong hitabo nga nagpakaylap sa [Sandemanianhong] sekta gikan sa parokyanhong Scottish nga sinugdanan niini.”

Sa 1764, si Sandeman, inubanan sa ubang Glassite nga mga ansiyano, mibiyahe sa Amerika, usa ka pagduaw nga nagtukbil sa daghang panaglalis ug pagsupak. Bisan pa niana, kana misangpot sa pagtukod ug usa ka grupo sa samag-hunahuna nga mga Kristohanon sa Danbury, Connecticut.a Didto, sa 1771, si Sandeman namatay.

Relihiyosong mga Pagtulon-an ni Faraday

Ang batan-ong si Michael nakakat-on sa Sandemanianhong mga pagtulon-an sa iyang mga ginikanan. Iyang nahibaloan nga ang mga Sandemanianhon naghupot sa ilang kaugalingon nga bulag gikan niadtong wala magbuhat sa kon unsay gitudlo sa Bibliya. Pananglitan, sila midumili sa pag-apil sa Anglikanong serbisyo sa kaminyoon, nga mipalabi nga ilimite ang ilang mga seremonyas sa kasal sa kon unsay gikinahanglan sumala sa balaod.

Ang pagpasakop sa mga kagamhanan, apan pagpabiling neyutral sa politika, nagtimaan sa mga Sandemanianhon. Bisan tuod tinahod nga mga membro sa komunidad, sila talagsa rang modawat ug sibil nga mga katungdanan. Apan sa pipila ka kahimtang diin sila modawat, ilang likayan ang politika. Ang paghupot niining maong baroganan nagdala ug pakaulaw kanila. (Itandi ang Juan 17:14.) Ang mga Sandemanianhon nagtuo nga ang langitnong Gingharian sa Diyos mao ang hingpit nga kahikayan sa kagamhanan. Ilang gilantaw ang politika ingong “usa ka walay hinungdan, mahugaw nga paagi nga nakulangan sa moralidad,” matod ni Cantor.

Bisan tuod bulag sa uban, wala nila batoni ang tinamdan sa mga Pariseo. Sila mipahayag: “Among gihukom nga absolutong gikinahanglan nga molikay sa Espiritu ug Binuhatan sa karaang mga Pariseo, sa paghimog dugang mga Sala o sa mga Tahas gawas sa gihimo sa Kasulatan; ug sa paghimong imbalido sa balaang mga Balaod tungod sa tawhanong mga Tradisyon o makataronganong mga Paglikay.”

Ilang gisagop ang Kasulatanhong buhat sa pagpalagpot kang bisan kinsa sa ilang membro nga nahimong palahubog, tikasan, makihilawason, o kinsa nagabuhat sa ubang seryosong mga sala. Kon ang makasasala tinuod nga naghinulsol, ilang paningkamotan nga mahibalik siya. Kon dili, ilang sundon ang tambag sa Kasulatan nga “kuhaa ang tawo nga tuman-kadaotan.”​—1 Corinto 5:5, 11, 13.

Ang mga Sandemanianhon nagtuman sa sugo sa Bibliya nga likayan ang dugo. (Buhat 15:29) Si John Glass miergo nga ang katawhan sa Diyos nailalom sa obligasyon nga sundon ang pagdili sa dugo maingon nga gisugo sa Diyos ang unang mga tawo sa paglikay sa pagkaon sa bunga sa kahoy sa kahibalo sa maayo ug daotan. (Genesis 2:16, 17) Ang pagsupak sa sugo maylabot sa dugo susama sa pagsalikway sa hustong paggamit sa dugo ni Kristo, nga mao ang pagtubos sa sala. Si Glass mihinapos: “Ang maong pagdili sa pagkaon ug dugo kanunay, ug sa gihapon labing hinungdanon.”

Ang pangatarongan sa mga Sandemanianhon bahin sa Kasulatan nagtabang kanila sa paglikay sa daghang sayop. Pananglitan, mahitungod sa kalingawan, sila naglantaw sa mga instruksiyon ni Kristo ingong mga lagda. “Dili kami mangahas sa paghimog mga Balaod nga wala himoa ni Kristo,” sila miingon, “ni isalikway ang bisan unsang balaod nga iyang gihatag kanato. Busa, sanglit dili namo makaplagan nga ang Dibersiyon, publiko o pribado, gidili; among giisip ang bisan unsang Kalingawan nga subay sa balaod, kon kini dili konektado sa mga Sirkumstansiya nga tinuod nga makasasala.”

Bisan tuod ang mga Sandemanianhon sa ingon nagtuo sa daghang panglantaw nga tukmang gipasukad sa Kasulatan, wala nila masabti ang kahinungdanon sa kalihokan nga nagpaila sa matuod nga mga Kristohanon, nga mao, ang matag usa kinahanglang mosangyaw sa maayong balita sa Gingharian ngadto sa uban. (Mateo 24:14) Bisan pa niana, ang ilang mga tigom mahimong tambongan sa tanan, ug didto naningkamot sila sa paghatag sa tanan nga mangayo kanila ug katarongan sa ilang paglaom.​—1 Pedro 3:15.

Sa unsang paagi kining maong sumbanan sa mga pagtulon-an nag-apektar sa siyentipikong si Michael Faraday?

Si Faraday ang Sandemanianhon

Gipasidunggan, gipistahan, gitamod pag-ayo tungod sa iyang talagsaong mga diskobre, si Michael Faraday nagkinabuhing yano. Sa dihang ang bantogang mga tawo mamatay ug ang iladong mga tawo gidahom nga motambong sa mga serbisyo sa ilang lubong, si Faraday maoy iladong tigpalta, kay ang iyang konsensiya wala magtugot kaniya sa pagtambong ug mahimong malangkit sa serbisyo sa lubong sa Iglesya sa Inglaterra.

Ingong usa ka siyentipiko si Faraday nagtuo gayod sa kon unsay iyang ikapasundayag nga mga kamatuoran. Sa ingon gilikayan niya ang suod nga pakig-uban sa makinaadmanong mga tawo nga nagpasiugda sa ilang kaugalingong mga pangagpas ug midapig sa mga isyu. Sumala sa gisulti niya kanhi sa mga mamiminaw, ‘ang usa ka pasikaranang kamatuoran dili gayod magpakyas kanato, ang pamatuod niini kanunayng matuod.’ Iyang gipaila ang siyensiya ingong nagsalig ‘sa nadayag pag-ayong mga hitabo.’ Sa paghinapos sa usa ka presentasyon bahin sa pasikaranang mga puwersa sa kinaiyahan, si Faraday nagdasig sa iyang mga mamiminaw sa pagpamalandong “Kaniyang naglalang niana.” Unya iyang gikutlo ang Kristohanong apostol nga si Pablo: “Ang Iyang dili-makitang mga butang sukad sa paglalang sa kalibotan tin-awng makita, masabot pinaagi sa mga butang nga gihimo, bisan ang Iyang walay kataposang gahom ug pagka-Diyos.”​—Roma 1:20, King James Version.

Ang nagpalahi kaayo kang Faraday gikan sa ubang daghang siyentipiko mao ang iyang tinguha sa pagkat-on gikan sa dinasig nga Basahon sa Diyos maingon man sa basahon sa kinaiyahan. “Pinaagi sa iyang Sandemanianismo iyang nadiskobrehan ang paagi sa pagkinabuhi nga nagsugot sa moral nga balaod sa Diyos ug uban sa saad nga walay-kataposang kinabuhi,” matod ni Cantor. “Pinaagi sa iyang siyensiya siya suod nga nalangkit sa pisikal nga mga balaod nga gipili sa Diyos nga momando sa uniberso.” Si Faraday nagtuo nga “ang absolutong awtoridad sa Bibliya dili mabungkag sa siyensiya, hinunoa ang siyensiya, kon buhaton diha sa tinuod Kristohanong paagi, makalamdag sa laing basahon sa Diyos.”

Si Faraday mapainubsanong misalikway sa daghang pasidungog nga buot ihatag sa uban kaniya. Siya padayong nagpahayag ug kawalay-interes sa pagkakabalyero. Buot niyang magpabilin nga ‘yanong Ginoong Faraday.’ Gideboto niya ang daghang panahon sa iyang mga kalihokan ingong usa ka ansiyano, lakip ang pagbiyahe nga regular gikan sa kaulohan ngadto sa usa ka Norfolk nga balangay aron sa pag-atiman sa usa ka gamayng grupo sa samag-hunahunang mga magtutuo nga nagpuyo didto.

Si Michael Faraday namatay sa Agosto 25, 1867, ug gilubong sa Highgate nga sementeryo sa amihanang London. Ang tigsulat sa kasaysayan sa kinabuhi nga si John Thomas nagtug-an kanato nga si Faraday “nagbilin sa umaabot nga kaliwatan ug usa ka mas dakong hugpong sa lunlon siyentipikanhong kalamposan kay ni bisan kinsang pisikal nga siyentipiko, ug ang praktikal nga mga sangpotanan sa iyang mga diskobre adunay dakong impluwensiya sa kinaiya sa sibilisadong kinabuhi.” Ang biyuda ni Faraday, si Sarah, misulat: “Makatudlo lamang ako sa Bag-ong Testamento ingong iyang giya ug lagda; kay iyang giisip kana ingong Pulong sa Diyos . . . nga samang mapadapat sa mga Kristohanon sa presenteng adlaw ug sa panahon nga gisulat kini”​—lig-ong testimoniya ngadto sa usa ka iladong siyentipiko nga debotadong nagkinabuhi sumala sa iyang pagtuo.

[Footnote]

[Kahon sa panid 29]

Gitudlo ingong tigpakigpulong sa Royal Institution sa Britanya, si Michael Faraday naghimong popular sa siyensiya sa paagi nga bisan ang mga batan-on makasabot. Ang iyang tambag ngadto sa kaubang mga tigpakigpulong naundan ug praktikal nga mga sugyot nga angayng konsiderahon sa modernong-adlaw nga mga Kristohanon nga nanudlo sa publiko.

◻ “Ang pagsulti kinahanglang dili paspas ug dinalidali, ug sa ingon dili masabtan, kondili hinay ug gihunahuna pag-ayo.”

◻ Ang usa ka mamumulong kinahanglang maningkamot sa pagpukaw sa interes sa iyang mamiminaw “sa sinugdanan sa pakigpulong ug pinaagi sa serye sa dili-mailhang pag-uswag, nga dili-mamatikdan sa mamiminaw, hupting buhi ang interes sa mamiminaw kon gikinahanglan kana sa ulohan.”

◻ “Ang usa ka tigpakigpulong magpakaulaw sa iyang kaugalingon sa dihang iyang ipahiuyon ang iyang pakigpulong sa hunahuna sa mamiminaw aron pakpakan ug mangayo ug pagdayeg.”

◻ Bahin sa paggamit ug laraw: “Kanunay nakong makaplagan ang akong kaugalingon nga maobligar . . . nga mohimog plano bahin [sa ulohan] diha sa papel ug sangkapan ang mga bahin niana pinaagi sa paghinumdom, kaha sa paglangkit o sa laing paagi. . . . Akong han-ayon ang serye sa dagko ug gagmayng mga ulohan, ug gikan niini akong himoon ang mga hilisgotan sa akong ulohan.”

[Picture Credit Line sa panid 26]

Duha ka letrato: Kortesiya sa Royal Institution