“Inay sa Bulawan, Ako Nakakaplag ug mga Diamante”
SUMALA SA GIASOY NI MICHALIS KAMINARIS
Human sa lima ka tuig sa Habagatang Aprika diin ako miadto aron sa pagpangita ug bulawan, ako mipauli dala ang usa ka butang nga mas bililhon. Paasoya ko ninyo bahin sa bahandi nga ako karong nabatonan ug gitinguhang ipaambit.
NATAWO ako niadtong 1904 sa Gregong isla sa Cephalonia sa Dagat Ionian. Ang akong duha ka ginikanan nangamatay wala madugay human niadto, busa ako nagdako nga usa ka ilo. Nangandoy ako ug tabang, ug subsob akong mag-ampo sa Diyos. Bisan tuod regular akong nagtambongan sa Gregong Ortodoksong Simbahan, ako ignorante kaayo sa Bibliya. Wala akoy nakaplagan nga kahupayan.
Niadtong 1929, mihukom ako nga mobalhin ug puyo ug mangita ug maarang-arang nga kinabuhi. Nga nagbiya sa akong umaw nga isla, ako milawig paingon sa Habagatang Aprika agi sa Inglaterra. Tapos sa 17 ka adlaw diha sa dagat, miabot ako sa Cape Town, Habagatang Aprika, diin gipatrabaho dayon ako sa akong kataginasod nga Grego. Apan, wala ako makakaplag ug kahupayan sa materyal nga bahandi.
Usa ka Butang nga Mas Bililhon
Mga duha na ako ka tuig sa Habagatang Aprika sa dihang usa sa mga Saksi ni Jehova miduaw sa akong trabahoan ug mitanyag kanako ug literatura sa Bibliya sa Gregong pinulongan. Naglakip kadto sa mga pulyetong Where Are the Dead? ug Oppression, When Will It End? Nahinumdoman nako pag-yo ang kahinam sa pagbasa niadto, nga namemorya pa ang tanang gikutlo nga mga kasulatan. Usa ka adlaw ako miingon sa usa ka kauban: “Nakaplagan nako ang akong gipangita latas niining katuigan. Ako mianhi sa Aprika tungod sa bulawan, apan inay sa bulawan, ako nakakaplag ug mga diamante.”
Uban sa dakong kangaya nga akong nahibaloan nga adunay personal nga ngalan ang Diyos, Jehova, nga ang iyang Gingharian natukod na sa mga langit, ug nga kita nagkinabuhi sa kataposang mga adlaw niining sistema sa mga butang. (Salmo 83:18; Daniel 2:44; Mateo 6:9, 10; 24:3-12; 2 Timoteo 3:1-5; Pinadayag 12:7-12) Pagkamakapalipay nga makahibalo nga ang Gingharian ni Jehova magdala ug daghang panalangin ngadto sa tanang rasa sa katawhan! Ang laing kamatuoran nga nagpadani kanako mao nga kining bililhong mga kamatuoran ginasangyaw sa tibuok yuta.—Isaias 9:6, 7; 11:6-9; Mateo 24:14; Pinadayag 21:3, 4.
Sa wala madugay nakaplagan nako ang adres sa sangang buhatan sa Watch Tower Society sa Cape Town ug mikuhag dugang literatura sa Bibliya. Ilabinang nalipay ako sa pagkabaton ug personal nga kopya sa Bibliya. Ang akong nabasa nagpalihok kanako nga magtinguha sa pagsangyaw. Ako misugod pinaagi sa pagpadala ug mga publikasyon sa Bibliya ngadto sa akong mga paryente, mga higala, ug mga kaila didto sa akong lungsod nga natawhan sa Lixoúrion. Gikan sa akong mga pagtuon, sa hinayhinay nakasabot ako nga aron mapahimut-an si Jehova ang usa kinahanglang magpahinungod sa iyang kinabuhi ngadto kaniya. Busa gibuhat dayon nako kana diha sa pag-ampo.
Sa usa ka higayon, ako mitambong sa tigom sa mga Saksi ni Jehova, apan tungod kay wala akoy nahibaloan sa Ingles, wala akoy nasabtan bisag usa ka pulong. Sa dihang akong nahibaloan nga daghang Grego ang nagpuyo sa Port Elizabeth, ako mibalhin didto, apan wala ako makakita ug nagsultig-Grego nga mga Saksi. Busa, mihukom ako nga mobalik sa Gresya aron mahimong bug-os-panahong magwawali. Ako nahinumdom nga nag-ingon sa akong kaugalingon, ‘Mobalik ako sa Gresya bisan pag moabot ako didto nga halos hubo.’
Bug-os-Panahong Ministeryo sa Gresya
Sa tingpamulak sa 1934 misakay ako sa Italyanhong barko nga Duilio. Miabot ako sa Marseilles, Pransiya, ug, human sa napulo-ka-adlaw nga pag-estar didto, mibiyahe paingon sa Gresya sakay sa barkong de pasahero nga Patris. Samtang naglawig kami, ang barko may problema sa makina, ug sa kagabhion gihatag ang mando nga iarya sa dagat ang mga bote. Unya akong nahinumdoman ang akong gihunahuna bahin sa pagpauli sa Gresya nga halos hubo. Apan, usa ka Italyanhong barko nga tigbutad sa kataposan miabot ug nagbutad kanamo paingon sa Naples, Italya. Sa kataposan miabot kami sa Piraiévs (Piraeus), Gresya.
Gikan didto mipaingon ako sa Atenas diin akong giduaw ang sangang buhatan sa Watch Tower Society. Sa kabildohay uban kang Athanassios Karanassios, ang magtatan-aw sa sangang buhatan, mihangyo ako nga makadawat unta ug bug-os-panahong asaynment sa pagsangyaw. Sa misunod nga adlaw nagpadulong na ako sa Peloponnisos, sa habagatang bahin sa dakong yuta sa Gresya. Kining tibuok distrito giasayn kanako ingong personal nga teritoryo!
Uban sa tumang kadasig ako misugod sa buluhatong pagsangyaw, nga moduaw sa kalungsoran, kabalangayan, kaumahan, ug hilit nga kabalayan. Sa wala madugay giubanan ako ni Michael Triantafilopoulos, kinsa nagbawtismo kanako sa ting-init sa 1935—kapin sa usa ka tuig tapos ako magsugod sa bug-os-panahong ministeryo! Walay magamit nga publikong transportasyon, busa kami maglakaw bisag asa. Ang among dakong suliran mao ang pagsupak sa klero, nga mobuhat sa tanan aron sa pagpahunong kanamo. Ingong resulta, nakaagom kami sa daghang pagpihig. Apan, bisan pa sa mga kababagan, ang pagsangyaw nahimo, ug ang ngalan ni Jehova nasangyaw sa tanang dapit.
Nag-antos sa Pagsupak
Usa ka buntag niana, samtang nagsangyaw sa bukirong distrito sa Arcadia, ako nakaabot sa balangay sa Magouliana. Tapos sa usa ka oras nga pagsangyaw, nadungog nako nga mirepiki ang mga kampana sa simbahan ug sa wala madugay nakaamgo nga kini sila girepiki alang kanako! Usa ka magubtanong panon ang nagtigom ubos sa pagpangulo sa Gregong Ortodoksong archimandrite (usa ka taas ug katungdanan sa simbahan nga ubos ug ranggo sa obispo). Gisira ko dayon ang akong bag nga pangsangyaw ug miampo nga hilom kang Jehova. Ang archimandrite, uban sa panon sa kabataan nga nagsunod kaniya, mipaingon kanako. Siya misugod sa pagsinggit, “Mao na siya! Mao na siya!”
Ang kabataan nagliyok kanako, ug ang klerigo miduol ug misugod sa pagtulod kanako pinaagi sa iyang dako nagbusyad nga tiyan, nga nag-ingon nga dili siya buot nga mohikap kanako ‘basin ug mahugawan ako.’ Siya misinggit, “Ig-a siya! Ig-a siya!” Apan niadtong tungora miabot ang usa ka polis ug gidala kaming duha sa estasyonan sa polis. Ang klerigo gipasakaag sumbong tungod sa paghulhog sa magubtanong panon ug gipamulta ug 300 ka drachma ug mga balayranan sa korte. Ako gibuhian.
Sa pag-abot namo sa usa ka bag-ong dapit, pilion namo ang dakodako nga lungsod ingong sentro sa among kalihokan, ug gikan niana kami magkobre sa tanang teritoryo nga sulod sa upat-ka-oras nga gilay-on kon baktason. Kana nagkahulogan nga molakaw kami sa buntag samtang ngitngit pa ug mopauli sa balay kon gabii na, nga kasagarang magduaw sa usa o duha ka balangay kada adlaw. Human makobrehi ang palibot nga mga balangay, kami mosangyaw sa sentro nga lungsod ug unya mopadayon sa lain. Subsob kaming madakpan tungod kay ang klero naghulhog sa mga tawo batok kanamo. Sa rehiyon sa Parnassus, sa sentro sa Gresya, ako gipangita sa mga polis sulod sa mga bulan. Bisan pa niana, wala gayod nila ako madakpi.
Usa ka adlaw si Brader Triantafilopoulos ug ako nagsangyaw sa balangay sa Mouríki, distrito sa Boeotia. Among gibahin ang balangay ngadto sa duha ka seksiyon, ug ako nagsugod sa pagsangyaw sa titip kaayong mga bakilid, sanglit mas bata ako. Sa kalit lang nakadungog ako ug mga singgit gikan sa ubos. Samtang ako nagdali pagdulhog, ako naghunahuna, ‘Si Brader Triantafilopoulos gibunalan.’ Ang mga taga-balangay nagtigom sa usa ka lokal nga kapehan, ug ang usa ka pari nagngadto-nganhi nga nagbundakbundak sa tiil samag nasuko nga toro. “Kining mga tawhana nagtawag kanato nga ‘ang binhi sa Bitin,’” siya misinggit.
Ang pari nakabali na ug sungkod diha sa ulo ni Brader Triantafilopoulos, ug ang dugo midagayday sa iyang nawong. Human nako matrapohi ang dugo, kami nakatigayon sa pag-ikyas. Milakaw kami ug tulo ka oras hangtod nga miabot kami sa siyudad sa Thebes. Didto, sa usa ka klinika, gitambalan ang samad. Among gitaho ang hitabo sa kapolisan, ug gipasaka ang sumbong. Apan, ang pari may mga koneksiyon ug sa kataposan naabsuwelto.
Samtang nagsangyaw kami sa lungsod sa Leukas, ang mga sumusunod sa usa sa mga lider sa politika sa maong dapit “nagdakop” kanamo ug gidala kami sa usa ka kapehan sa balangay, diin kami giakusar sa usa ka inayom-ayom nga korte-korte sa katawhan. Ang politikal nga lider ug iyang mga tawo nagpulipuli sa paglabaylabay sa among tungod ug nagpakigpulong—nga nagsigeg pangatake—ug naghulga kanamo pinaagi sa ilang mga kumo. Silang tanan hubog. Ang ilang mga pagmakmak kanamo nagpadayon gikan sa udto hangtod sa pagsalop sa adlaw, apan kami nagpabiling kalmado ug padayong nagpahiyom samtang among gipahayag ang among pagkawalay-sala ug hilom nga nag-ampo kang Jehova nga Diyos alang sa tabang.
Pagkasawomsom na duha ka polis ang nagluwas kanamo. Gidala nila kami sa estasyonan sa polis ug gitratar kamig maayo. Aron sa pagpakamatarong sa iyang mga lihok, ang lider sa politika miabot sa misunod nga adlaw ug nag-akusar kanamo sa pagpakaylap ug propaganda batok sa Hari sa Gresya. Busa gipadala kami sa mga polis, nga giubanan sa duha ka tawo, ngadto sa lungsod sa Lamia alang sa dugang pagsusi. Kami gibilanggo sulod sa pito ka adlaw ug unya gidala nga pinosasan ngadto sa lungsod sa Larissa alang sa husay.
Ang among Kristohanong mga igsoon sa Larissa, nga gipahibalo nang daan, nagpaabot sa among pag-abot. Ang dakong pagmahal nga ilang gipakita kanamo maoy maayong pamatuod ngadto sa mga guwardiya. Ang among abogado, usa sa mga Saksi ni Jehova ug kanhi usa ka tenyente koronel, ilado kaayo sa lungsod. Sa dihang miatubang siya sa korte ug nangatarongan labot sa among kaso, ang mga sumbong batok kanamo giyagyag nga bakak, ug kami gibuhian.
Ang katibuk-ang kalamposan sa pagsangyaw sa mga Saksi ni Jehova mitultol ngadto sa paggrabe sa pagsupak. Ang mga balaod gipasa sa 1938 ug 1939 nga nagdili sa pagpangabig, ug si Michael ug ako nalangkit sa dinosenang mga kaso sa korte bahin niining mga isyuha. Human niadto, ang sangang buhatan nagpahibalo kanamo nga magbulag pagsangyaw aron dili kaayo makadani ug pagtagad sa among kalihokan. Nalisdan ako nga walay kauban. Apan, nga nagsalig kang Jehova, akong gikobrehan nga nagbaktas ang mga distrito sa Attica, Boeotia, Phthiotis, Euboea, Aetolia, Acarnania, Eurytania, ug ang distrito sa Peloponnisos.
Ang nakatabang kanako sulod niining yugtoa mao ang matahom nga mga pulong sa salmista bahin sa pagsalig kang Jehova: “Pinaagi kanimo ako makaasdang batok sa mga manglulungkab; ug pinaagi sa akong Diyos ako makakatkat ug paril. Ang matuod nga Diyos mao ang Usa nga nagabakos kanako ug kusog, ug siya magahingpit sa akong dalan, nga magahimo sa akong mga tiil nga ingon sa mga tiil sa lagsaw, ug ibabaw sa mga dapit nga hataas alang kanako iya akong patindogon.”—Salmo 18:29, 32, 33.
Niadtong 1940, ang Italya mideklarar ug gubat batok sa Gresya, ug sa wala madugay ang kasundalohang Aleman misulong sa nasod. Gideklarar ang martial law, ug ang mga libro sa Watch Tower Society gidili. Kadto maoy malisod nga mga panahon alang sa mga Saksi ni Jehova sa Gresya; bisan pa niana, dako ang pag-uswag sa ilang gidaghanon—gikan sa 178 ka Saksi sa 1940 ngadto sa 1,770 sa kataposan sa Gubat sa Kalibotan II sa 1945!
Nag-alagad sa Bethel
Sa 1945, gidapit ako nga mag-alagad sa sangang buhatan sa mga Saksi ni Jehova sa Atenas. Ang Bethel, nga nagkahulogang “Balay sa Diyos,” niadtong panahona nahimutang sa inabangang balay sa Lombardou Street. Ang mga opisina diha sa unang andana, ug ang imprentahanan sa basement. Gilangkoban kini sa usa ka gamay nga imprentahanan ug trimming machine. Ang kawani sa imprentahanan sa sinugdan gilangkoban lamang sa duha ka tawo, apan sa wala madugay ang ubang mga boluntaryo nagabiyahe ngadto-nganhi gikan sa ilang mga panimalay aron sa pagtabang sa trabaho.
Ang pakigkontak sa hedkuwarter sa Watch Tower Society sa Brooklyn, New York, giestablisar pag-usab sa 1945, ug nianang tuiga misugod na usab kami sa pag-imprenta sa Ang Bantayanang Torre sa regular nga paagi sa Gresya. Unya, sa 1947, among gibalhin ang among sangang buhatan sa 16 Tenedou Street, apan ang imprentahanan nagpabilin sa Lombardou Street. Sa ulahi ang imprentahanan gibalhin gikan sa Lombardou Street ngadto sa usa ka pabrika nga iya sa usa ka Saksi mga lima ka kilometros ang gilay-on. Busa sa usa ka yugto sa panahon kami nagabiyahe ngadto-nganhi tali sa tulo ka lokasyon.
Mahinumdoman nako nga mobiya sa among puy-anan sa Tenedou Street sa wala pa ang kaadlawon ug mobiyahe ngadto sa imprentahanan. Human magtrabaho didto hangtod sa ala 1:00 s.h., moadto ako sa Lombardou Street diin ang mga panid sa papel nga among giimprentahan dad-on. Didto kini sila pil-on aron mahimong mga magasin, tahion, ug putlan ang mga daplin nga manomano. Human niana among dad-on ang nakompletong mga magasin ngadto sa buhatan sa koreyo, dad-on kini ngadto sa ikatulong andana, tabangan ang kawani sa paglainlain niana, ug butangan ug mga selyo ang mga sobre aron ikapadala.
Pagka-1954 ang gidaghanon sa mga Saksi sa Gresya mitubo ngadto sa 4,000, ug gikinahanglan ang mas dagkong mga pasilidad. Busa, mibalhin kami ngadto sa bag-ong tulo-ka-andana nga Bethel sa poblasyon sa Atenas sa Kartali Street. Sa 1958, gihangyo ako nga magdumala sa kosina, ug mao kana ang akong responsabilidad hangtod sa 1983. Kasamtangan, sa 1959, akong gipangasawa si Eleftheria, nga maoy maunongong katabang sa pag-alagad kang Jehova.
Nag-antos na Usab sa Pagsupak
Sa 1967 usa ka militaryong hunta ang miilog sa gahom, ug ang mga restriksiyon sa makausa pa gipahamtang diha sa among buluhatong pagsangyaw. Bisan pa niana, tungod sa among kanhing kasinatian sa pagsagubang sa mga pagdili sa among mga kalihokan, kami dali rang nakapasibo ug nagpadayon nga malamposon nga tinagotago.
Among gihimo ang among mga tigom diha sa pribadong mga balay ug nagmainampingon diha sa among balay-balay nga ministeryo. Bisan pa niana, ang among mga igsoon regular nga gidakop, ug ang mga kaso sa korte midaghan. Ang among mga abogado kanunayng nagabiyahe aron sa pagdumala sa mga husay sa lainlaing mga bahin sa nasod. Bisan pa sa pagsupak, ang kadaghanan sa mga Saksi nagpabiling regular sa ilang pagsangyaw nga kalihokan, ilabina sa mga hinapos sa semana.
Sa usa ka ordinaryong Sabado o Dominggo pagkatapos sa among pagsangyaw sa maong adlaw, himoon ang pagsusi aron sa pagtino kon kinsay wala sa among mga grupo. Kasagaran, kadtong wala diha gipriso sa kinadul-ang estasyonan sa polis. Busa dad-an namo sila ug mga habol ug pagkaon ug hatagan silag pagdasig. Dugang pa, among pahibaloon ang among mga abogado, nga moatubang pagka-Lunes sa tigdemanda aron sa paglaban niadtong gipriso. Malipayon namong giatubang kadtong kahimtanga tungod kay kami nag-antos tungod sa kamatuoran!
Panahon sa pagdili ang among mga kalihokan sa pag-imprenta sa Bethel gihunong. Busa ang balay nga among gipuy-an ni Eleftheria sa nait sa siyudad sa Atenas nahimong samag imprentahanan. Si Eleftheria magmakenilya ug mga kopya sa mga artikulo sa Bantayanang Torre ginamit ang bug-at nga makenilya. Butangan niyag napulo ka panid sa papel apil ang karbon nga papel sa usa ka higayon ang makenilya ug kinahanglang kusgon pagtulpok ang tapoyanan sa makenilya aron molakra ang mga letra. Unya akong kolektahon ang mga panid ug tahion kini. Matag gabii kini ang mahitabo hangtod sa tungang gabii. Usa ka polis nagpuyo sa andana ubos namo, ug kami nahibulong gihapon kon nganong wala gayod siya magduda.
Nagmaya sa Padayon nga Pag-uswag
Ang demokrasya gipasig-uli sa Gresya niadtong 1974, ug ang among buluhatong pagsangyaw sa makausa pa gihimo nga mas dayag. Apan, panahon sa pito ka tuig nga restriksiyon sa among buluhaton, kami nalipay sa kahibulongang pag-uswag ug kapin sa 6,000 ka bag-ong mga Saksi, nga nakaabot sa total nga kapin 17,000 ka magmamantala sa Gingharian.
Gisugdan usab namo pag-usab ang among regular nga kalihokan sa pag-imprenta diha sa mga tinukod sa sangang buhatan. Ingong resulta, ang mga pasilidad sa Bethel sa Kartali Street sa wala madugay naghuot na. Busa ang usa ka ektarya nga luna gipalit sa nait sa siyudad sa Atenas nga Marousi. Ang bag-ong mga tinukod sa Bethel gitukod nga naglakip sa 27 ka lawak-katulganan, usa ka pabrika, mga opisina, ug ubang mga pasilidad. Kini gipahinungod niadtong Oktubre 1979.
Sa ngadtongadto nagkinahanglan pa kami ug dugang luna. Busa 22 ka ektaryang yuta ang gipalit sa mga 60 ka kilometros sa amihanang Atenas. Ang dapit maoy sa Eleona, sa usa ka hanayhay nga malantaw ang kabukiran ug gipatubigan-pag-ayong mga walog. Didto, sa Abril 1991, among gipahinungod ang mas dakong pasilidad nga naglakip sa 22 ka balay, nga ang matag usa mapuy-an sa walo ka tawo.
Tapos sa paggugol ug kapin sa 60 ka tuig diha sa bug-os-panahong ministeryo, ako gipanalanginan gihapon ug maayong panglawas. Ikalipay, ako “mabaskogon panahon sa akong pagkaubanon.” (Salmo 92:14) Ako ilabinang mapasalamaton kang Jehova nga ako nabuhi pa aron makita mismo sa akong mga mata ang dakong pag-uswag sa gidaghanon sa iyang matuod nga mga magsisimba. Ang propetang Isaias mitagna sa maong pag-uswag: “Ang imong mga ganghaan pagaablihan sa kanunay; kini dili pagatak-opan bisan sa adlaw o sa gabii, aron igahatod kanimo ang mga bahandi sa mga nasod.”—Isaias 60:11.
Pagkakahibulongan ang pagkakita sa minilyong tawo gikan sa tanang kanasoran nga nagpanon ngadto sa organisasyon ni Jehova ug ginatudloan kon unsaon paglabang-buhi sa dakong kasakitan ngadto sa bag-ong kalibotan sa Diyos! (2 Pedro 3:13) Sa pagkamatuod makaingon ako nga ang bug-os-panahong ministeryo mas bililhon kanako kay sa bisan unsa nga itanyag niining kalibotana. Oo, akong nakaplagan, dili ang mga bahandi nga bulawan, kondili ang espirituwal nga mga diamante nga nagpatugob pag-ayo sa akong kinabuhi.
[Hulagway sa panid 23]
Si Michalis ug Eleftheria Kaminaris
(Tuo) Ang imprentahanan sa Lombardou Street