Naḥmanides-Nakapanghimakak ba Siya sa Kristiyanidad?

ANG Edad Medya. Unsay ipahinumdom niini? Mga krusada? Mga inkwisisyon? Pagsakit? Bisag dili panahon nga sagad giduyogan sa bukas relihiyosong panaghisgot, sulod nianang panahona, sa tuig 1263, nahitabo ang usa sa labing talagsaong Hudiyohanon-Kristohanong debate sa kasaysayan sa Uropa. Kinsay nalangkit? Unsang mga isyu ang gipatungha? Sa unsang paagi makatabang kini kanato karong adlawa sa pag-ila sa matuod nga relihiyon?

Unsay Nagpahinabo sa Debate?

Latas sa Edad Medya, ang Romano Katolikong Iglesya nagpresentar sa kaugalingon niini ingong ang matuod nga relihiyon. Apan, ang Hudiyohanong katawhan wala gayod mosalikway sa ilang pangangkon sa pagkahimong piniling katawhan sa Diyos. Ang kawalay-katakos sa simbahan sa pagkombinsir sa mga Hudiyo sa panginahanglan nga makabig mitultol sa kahigawad ug subsob sa kapintasan ug paglutos. Sa panahon sa mga Krusada tinagpulo ka linibong mga Hudiyo ang gimasaker o gisunog sa estaka sa dihang papilion tali sa bawtismo o kamatayon. Sa daghang kayutaan ang dinasig-sa-simbahan nga batok-Hudiyo maoy kaylap.

Ang lahing tinamdan, hinunoa, naglungtad sa Katolikong Espanya sa ika-12 ug ika-13ng siglo. Ang mga Hudiyo gitugotan ug relihiyosong kagawasan​—basta sila dili moatake sa Kristohanong pagtuo​—ug gihatagan pag importanteng mga posisyon sulod sa korte sa hari. Apan human sa mga usa ka siglo sa maong pabor, ang mga paring Dominikano mihimog mga lakang sa pagpamenos sa Hudiyohanong impluwensiya sa katilingban ug sa pagkabig sa mga Hudiyo ngadto sa Katolisismo. Si Haring James I sa Aragon gipit-os sa mga Dominikano sa paghikay ug usa ka opisyal nga debate, ang tuyo mao ang pagpamatuod sa pagkaubos sa Hudiyohanong baroganan ug ang panginahanglan sa tanang Hudiyo nga makabig.

Dili kini ang una sa Hudiyohanon-Kristohanong debate. Sa tuig 1240, usa ka opisyal nga panaglantugi gihimo sa Paris, Pransiya. Ang pangunang katuyoan niini mao ang pagsusi sa Talmud, usa ka sagradong basahon sa mga Hudiyo. Ugaling, ang Hudiyohanong mga sumasalmot gitugotan ug diyutayng kagawasan sa pagsulti. Human ideklarar sa simbahan ang iyang kadaogan niini nga panaglalis, ang mga kopya sa Talmud gisunog nga dinaghan diha sa publikong mga plasa.

Apan ang mas matugotong tinamdan ni Haring James I sa Aragon wala magtugot nianang mabiaybiayon nga pagsusi. Nahibalo niini, ang mga Dominikano misulay sa lahi nga paagi. Ingon sa paghisgot niini ni Hyam Maccoby diha sa iyang librong Judaism on Trial, gidapit nila ang mga Hudiyo sa usa ka debate “agig kortesiya ug pagdani, inay kay sa mahukmanong pagsaway sama sa Paris.” Ang mga Dominikano nagtudlo kang Pablo Christiani ingong ilang pangunang hawas, usa ka Hudiyo nga nakombertir sa Katolisismo ug nahimong usa ka paring Dominikano. Pinaagi sa paggamit sa kahibalo ni Pablo Christiani sa Talmud ug rabinikong mga sinulat, mibating segurado ang mga Dominikano nga mapamatud-an nila ang ilang kaso.

Nganong Gipili si Naḥmanides?

Usa lamang ka tawo sa Espanya ang nagbatog espirituwal nga baroganan sa paghawas sa Hudiyohanong kiliran sa debate​—si Moses ben Naḥman, o si Naḥmanides.a Natawo sa mga 1194 sa siyudad sa Gerona, si Naḥmanides sa panahon sa iyang pagkatin-edyer nagpaila na sa iyang kaugalingon ingong usa ka eskolar sa Bibliya ug sa Talmud. Sa edad 30, nakasulat na siya ug mga komentaryo sa dakong bahin sa Talmud, ug wala magdugay human niadto siya nahimong usa ka pangunang tigpamaba nga nagpataliwala sa kontrobersiya sa mga sinulat ni Maimonides nga naghulga sa pagkabahin sa Hudiyohanong komunidad.b Si Naḥmanides giisip nga ang labing bantogang eskolar sa mga Hudiyo sa Bibliya ug sa Talmud sa iyang henerasyon ug ikaduha lamang tingali kang Maimonides sa iyang impluwensiya sa Judaismo sulod nianang panahona.

Si Naḥmanides nakabatog dakong impluwensiya sa Hudiyohanong komunidad sa Catalonia, ug bisan si Haring James I mikonsulta kaniya bahin sa nagkalainlaing mga butang sa Estado. Ang iyang maidlot nga mga katakos sa panghunahuna gitahod sa mga Hudiyo ug Hentil. Ang mga Dominikano nakaamgo nga aron maulawan pag-ayo ang mga Hudiyo, siya, ang ilang pangunang rabi, mao ang usa nga makigdebate.

Si Naḥmanides nagpanuko sa pag-uyon sa debate, nahibalo nga ang mga Dominikano walay tuyo sa patas nga pakigdebate. Siya motubag sa mga pangutana apan dili makasukna ug mga pangutana. Ugaling, siya miuyon sa hangyo sa hari, nga naghangyo nga siya hatagan ug permiso nga mosulting may kagawasan sa iyang mga pagtubag. Misugot si Haring James I niini. Ang maong paghatag ug relatibong kagawasan sa pagsulti wala pa sukad mahitabo ug wala na gayod mahitabo latas sa Edad Medya, usa ka tin-aw nga ebidensiya sa hataas nga pagtamod sa hari kang Naḥmanides. Sa gihapon, si Naḥmanides nabalaka. Kon siya isipon nga sobra ka mabatokon sa debate, aduna gayoy malaglagong mga sangpotanan alang kaniya ug sa Hudiyohanong komunidad. Mahimong moulbo ang kapintasan sa bisan unsang panahon.

Naḥmanides Batok Pablo Christiani

Ang pangunang dapit sa debate mao ang palasyo sa hari sa Barcelona. Upat ka sesyon ang gihimo​—Hulyo 20, 23, 26, ug 27, 1263. Ang hari mismo ang personal nga nagdumala sa matag sesyon, nga gitambongan usab sa nagkalainlaing mga dignitaryo sa Simbahan ug sa Estado, ingon man usab sa mga Hudiyo sa lokal nga komunidad.

Segurado ang simbahan sa sangpotanan sa debate. Sa ilang opisyal nga talaan, ang mga Dominikano nag-ingon nga ang katuyoan sa debate ‘dili aron nga ang pagtuo pagalalisan ingon sa daw butang kini nga kaduhaduhaan, apan aron sa pagwagtang sa mga sayop sa mga Hudiyo ug sa pagpapas sa masaligong pagtuo sa daghang Hudiyo.’

Bisag halos 70 anyos na, si Naḥmanides nagpakita sa iyang maidlot nga katakos sa panghunahuna pinaagi sa paglimite sa panaghisgot sa pasukaranang mga isyu lamang. Siya misugod sa pag-ingon: “[Ang nangaging] mga panaglantugi tali sa mga hentil ug mga Hudiyo naghisgot sa daghang bahin sa relihiyosong kasaulogan nga diha niana wala mag-agad ang pasukaranang prinsipyo sa pagtuo. Ugaling, niining harianong korte, ako buot nga makigdebate bahin lamang sa mga butang nga niana nalangkit ang katibuk-ang kontrobersiya.” Gikauyonan niadto nga ang mga ulohan pagalimitahan sa kon kaha ang Mesiyas miabot na, siya ba kaha usa ka Diyos o tawo, ug ang mga Hudiyo o mga Kristohanon ba kaha ang nagbaton sa matuod nga balaod.

Sa iyang pangbukas nga argumento, mideklarar si Pablo Christiani nga siya makapamatuod gikan sa Talmud nga miabot na ang Mesiyas. Si Naḥmanides nangatarongan nga kon ingon niini ang kahimtang, nganong ang mga rabi nga midawat sa Talmud wala modawat kang Jesus? Imbes nga isentro ang iyang mga argumento sa tin-aw Kasulatanhong pangatarongan, gipunting ni Christiani sa makadaghan ang hanap rabinikong mga pulong sa pagpalig-on sa iyang mga argumento. Punto por punto gipanghimakak kini ni Naḥmanides pinaagi sa pag-ingon nga kini gikutlo nga wala sa konteksto. Makataronganon nga maila ni Naḥmanides ang iyang kaugalingon nga mas may-katakos sa pakigdebate niining mga sinulata nga niana gigugol niya ang iyang tibuok kinabuhi sa pagtuon. Bisag naghisgot si Christiani sa Kasulatan, ang iyang pangatarongan nagpasiugda sa mga punto nga daling ikapanghimakak.

Bisag gikutohan sa pagtubag sa mga pangutana, si Naḥmanides nakahimo sa pagpresentar ug kusganong mga argumento nga nagpakita kon nganong ang baroganan sa Katolikong Iglesya dili dalawaton sa mga Hudiyo ug sa ubang mahunahunaong mga tawo. Mahitungod sa pagtulon-ang Trinidad, siya miingon: “Ang hunahuna ni bisan kinsang Hudiyo o bisan kinsang tawo dili magtugot kaniya sa pagtuo nga ang Maglalalang sa langit ug yuta . . . moagi sa tagoangkan sa usa ka babayeng Hudiyo . . . ug sa ulahi igatugyan ngadto sa mga kamot sa iyang mga kaaway, kinsa . . . nagpatay kaniya.” Si Naḥmanides tukmang miingon: “Ang imong gituohan​—ug mao kini ang pundasyon sa imong pagtuo​—dili dalawaton sa [makataronganong] hunahuna.”

Nagpasiugda sa pagkadili-harmonya nga hangtod niining adlawa nagpugong sa daghang Hudiyo gikan sa pag-isip sa posibilidad nga si Jesus mao ang Mesiyas, gipasiugda ni Naḥmanides ang hinobrang pagkasad-an sa dugo sa simbahan. Siya miingon: “Ang manalagna nag-ingon nga sa panahon sa Mesiyas, . . . sila magahimo sa ilang mga espada nga mga punta sa daro, ug ang ilang mga bangkaw nga mga galab; ang nasod dili na mobakyaw sa espada batok sa laing nasod, ni makakat-on pa sila bahin sa gubat. Gikan sa mga adlaw sa Nasareno hangtod karon, ang tibuok kalibotan napuno sa kapintasan ug pagpangawat. [Sa pagkatinuod], ang mga Kristohanon nagpabanaw ug mas daghang dugo kay sa ubang mga nasod, ug sila nagkinabuhi usab sa imoral nga mga kinabuhi. Pagkalisod unya alang kanimo, akong ginoong hari, ug niining imong mga sundalo kon sila dili na . . . makakat-on pa sa gubat!”​—Isaias 2:4.

Human sa ikaupat nga sesyon, gipaundang sa hari ang debate. Siya miingon kang Naḥmanides: “Wala pa gayod ako makakitag tawo nga diha sa sayop nga nakiglantugi ingon ka maayo sa imong gibuhat.” Sa pagtuman sa iyang saad, sa paghatag ug kagawasan sa pagsulti ug panalipod kang Naḥmanides, si Haring James I sa Aragon nagpapauli kaniya sa balay, uban sa gasa nga 300 dinar. Sa hangyo sa obispo sa Gerona, si Naḥmanides naghimog sinulat nga rekord sa debate.

Samtang mideklarar ug mahukmanong kadaogan, ang mga Dominikano tin-awng naglagot. Sila sa ulahi nagpasakag sumbong batok kang Naḥmanides sa pagpasipala batok sa simbahan, nga gigamit ang iyang mga sinulat bahin sa debate ingong pamatuod. Wala matagbaw sa pagtratar sa hari kang Naḥmanides, ang mga Dominikano miapelar kang Papa Clemente IV. Bisag kapin na sa 70 anyos, si Naḥmanides gipalayas sa Espanya.c

Diin Nahimutang ang Kamatuoran?

Ang argumento ba sa bisan haing kiliran nakatabang sa pag-ila sa matuod nga relihiyon? Samtang ang matag usa nagpaila sa mga sayop sa laing kiliran, walay nakapresentar sa tin-aw nga mensahe sa kamatuoran. Ang gipanghimakak pag-ayo ni Naḥmanides dili mao ang matuod nga Kristiyanidad apan, hinunoa, hinimo-tawong doktrina, sama sa pagtulon-ang Trinidad, nga giimbento sa Kakristiyanohan sa kasiglohan tapos kang Jesus. Ang imoral nga pamatasan sa Kakristiyanohan ug kaylap nga pag-ula ug dugo, nga gipasiugda ug maayo ni Naḥmanides, dili usab ikalalis nga mga butang nga narekord.

Dili lisod sabton kon nganong, ubos niini nga mga kahimtang, si Naḥmanides ug ang ubang mga Hudiyo wala makadayeg sa mga argumento nga pabor sa Kristiyanidad. Dugang pa, ang mga argumento ni Pablo Christiani gipasukad, dili sa tin-aw nga pangatarongan sa Hebreohanong Kasulatan, kondili sa sayop nga pagpadapat sa rabinikong mga tinubdan.

Wala, si Naḥmanides wala makapanghimakak sa matuod nga Kristiyanidad. Sa iyang panahon ang matuod nga kahayag sa mga pagtulon-an ug mga pamatuod ni Jesus sa iyang pagka-Mesiyas nangitngitan pinaagi sa bakak nga paghawas. Ang pagtungha sa maong apostatang pagtulon-an sa pagkatinuod gitagna ni Jesus ug sa mga apostol.​—Mateo 7:​21-​23; 13:​24-​30, 37-​43; 1 Timoteo 4:​1-3; 2 Pedro 2:​1, 2.

Bisan pa niana, ang matuod nga relihiyon tin-awng mailhan karong adlawa. Si Jesus miingon bahin sa iyang matuod nga mga sumusunod: “Pinaagi sa ilang mga bunga mailhan ninyo sila. . . . Sa ingon usab ang matag maayong kahoy nagapatunghag maayong bunga, apan ang matag daot nga kahoy nagapatunghag walay-pulos nga bunga.” (Mateo 7:​16, 17) Gidapit ka namo sa pag-ila niana. Tugoting ang mga Saksi ni Jehova motabang kanimo sa paghimog usa ka may-katuyoang imbestigasyon sa mga pamatuod sa Kasulatan. Ikaw sa ingon makakat-on sa matuod nga kahulogan sa tanang saad sa Diyos nga naglangkit sa Mesiyas ug sa iyang pagmando.

[Mga footnote]

[Hulagway sa panid 20]

Si Naḥmanides nakig-ergo sa iyang kaso sa Barcelona

[Hulagway sa panid 19]

Mga ilustrasyon sa mga panid 19-20: Gihulad gikan sa Illustrirte Pracht - Bibel/Heilige Schrift des Alten und Neuen Testaments, nach der deutschen Uebersetzung D. Martin Luther’s

Si Naḥmanides nakig-ergo sa iyang kaso sa Barcelona